Το επώνυμο “Μπρατσάλης”

Επώνυμο από τα παλαιότερα των Κυθήρων, το οποίο δεν είχε ποτέ μεγάλη εξάπλωση, περιορίζεται δε και σήμερα σε μικρό αριθμό οικογενειών.

Ετυμολογικά δεν παρουσιάζονται δυσκολίες, καθώς προέρχεται από την ενετική και ιταλική λέξη brazzο (=βραχίων), και Μπρατσάλης αυτός που έχει γερά μπράτσα, ο «μπρατσωμένος».

Το επώνυμο είναι πολύ παλαιό και αναφέρεται στην Κρήτη από το 13ο αι. Στη συνθήκη Ενετών-Καλλέργη περιλαμβάνονται μεταξύ των απελευθερωθέντων βιλάνων (χωρικών, δουλοπαροίκων) οι Costas, Stefanus και Michael Parzali filio q. Janno Parzali.1 Το 16ο αι. το επώνυμο εμφανίζεται και πάλι στις πηγές, σχεδόν ταυτόχρονα, στην Κρήτη και στα Κύθηρα.

Στην Κρήτη, σε κατάλογο στρατευσίμων του 1536, αναφέρονται οι Constantin Parzali, Giorgi Parzali και Giani Parzali, Garbin.2 Στην απογραφή του Καστροφύλακος (1581) ένας Zorzi Brazali είναι εκατόνταρχος.3 Το 1558 ένας Draco Brazali αναφέρεται μεταξύ ναυτικών.4 Αργότερα στην Κρήτη αναφέρεται και ως παρωνύμιο, από το οποίο ίσως να προήλθε το επώνυμο παλαιότερα. Το 1612 ο Φραγκίσκος Δημητριανός λεγόμενος Μπρατζάλης «κριτής άρμπιτρος».5 Ένας Brazzali Papanicolo είναι εφημέριος στην Αγία Φωτεινή του Κάστρου (αχνγ΄, Απριλίου κε΄).6 Από την Κρήτη (από «Σέληνο») είναι και ο Μανόλης Πρατζάλης, που παντρεύεται το 1672 στη Βενετία, πιθανώς δε και ο Τζουάνες Παρτζάλης.7

Στα Κύθηρα το επώνυμο έχει ισχυρή παρουσία το 16ο αι. Από συμβόλαια της εποχής προκύπτει ότι υπάρχουν στο νησί την εποχή αυτή ο μαστρο Ιωάννης Μπαρτζάλης, ο Κωνσταντής του μαστρο Ιωάννη, ο Μάρκος του μαστρο Ιωάννη και ο Μανόλης Μπαρτζάλης, Κρητικός.8 Η αναφορά σε Κρητικό είναι εξόχως ενδιαφέρουσα, γιατί βέβαια από αυτήν συνάγεται πρόσφατη σχετικά άφιξη από την Κρήτη, καθώς είναι συνηθισμένο να αναφέρεται ο τόπος καταγωγής σε χρονικές περιόδους κοντινές με την άφιξη στο νέο τόπο εγκατάστασης. Αν ληφθούν υπόψη και οι αναφορές για το επώνυμο από την Κρήτη, συνάγεται το συμπέρασμα ότι και οι κυθηραϊκές οικογένειες είναι κρητικής καταγωγής και έτσι το Μπρατσάλης είναι κι αυτό ένα από τα πολλά επώνυμα από την Κρήτη το οποίο σώθηκε στα Κύθηρα, ενώ έχει χαθεί από τη μεγαλόνησο από πολλά χρόνια πριν. Πιθανότατα το επώνυμο να έφθασε στα Κύθηρα λίγο μετά την καταστροφή του Βαρβαρόσα (1537), όταν έφθασαν νέες οικογένειες για να ενισχύσουν τον πληθυσμό των Κυθήρων, που είχε μειωθεί δραματικά τότε.

Με μία μελέτη των συμβολαίων, που αφορούν τις οικογένειες Μπρατσάλη το 16ο αι., προκύπτει ότι ο Κωνσταντής και ο Ιωάννης υπογράφουν μάρτυρες σε πολλά συμβόλαια, ενώ διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία στις περιοχές Λειβάδι (Κουμάρος) και Αλεξανδράδες,9 στις οποίες πιθανότατα και κατοικούν. Αργότερα, στις απογραφές του 18ου αι. το επώνυμο εντοπίζεται στη Χώρα και τις Αλεξανδράδες. Το 1719 μεταξύ των πανωλοπλήκτων αναφέρεται ο Manoli Brazzali.10 Το 1721 στις Αλεξανδράδες αναφέρονται οι Manoli Brazzali q. Dimitri Manoli Brazzali q. Nichita (1721) και η Maria, χήρα του ποτέ Spirido Brazzali στη Χώρα το 1765.11

Σήμερα στα Κύθηρα το επώνυμο συναντάται στα Φατσάδικα, ενώ και από τον παλαιό κλάδο της Χώρας, αλλά και αυτόν από τα Φατσάδικα, υπάρχουν απόγονοι στην Αθήνα με περιουσίες και δεσμούς στο νησί. Στη διασπορά αναφέρεται το επώνυμο στη Γερμανία, από τον κλάδο στα Φατσάδικα, ενώ έχει αναφερθεί παρουσία και στην Αυστραλία από τον ίδιο κλάδο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Συνθήκη, σελ. 285.

2. Κατάλογος στρατευσίμων, σελ. 206, 305, 333.

3. H Βενετοκρατούμενη Ανατολή, σελ. 59.

4. Κρ. Παναγιωτοπούλου, Έλληνες ναυτικοί, Θησαυρίσματα 2 (1974), σελ. 316.

5. Eλ. Κακουλίδου, Ο Ιω. Μορεζίνης και το έργο του, Kρητικά Xρονικά 22 (1970), σελ. 481.

6. Π. Μαστροδημήτρης, Επιγράμματα ιερέων του Xάνδακα (1636), Kρητικά Xρονικά 23 (1971) σελ. 393.

7. Ληξιαρχικά βιβλία, σελ. 110, 131.

8. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 121, 188, 194, 233, 234, 245, 291.

9. Ό.π., σελ. 233, 234.

10. Λιμοί και λοιμοί, σελ. 617.

11. Απογραφές Kυθήρων,Α384, Α386, Δ37.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.