Το επώνυμο “Ψαλιδάς”

Στα Κύθηρα το Ψαλιδάς εμφανίζεται το 16ο αι. και φαίνεται αρχικά να είναι παρωνύμιο του επωνύμου Σπηλιώτης. Επειδή τόσο το Σπηλιώτης, όσο και το Ψαλιδάς δεν είναι κοινά επώνυμα στα Κύθηρα, δεν είναι βέβαιο ποιο είναι το επώνυμο και ποιο το παρωνύμιο.

Στην πρώτη αυτή αναφορά, που είναι από το 1571, γίνεται λόγος για έναν Παύλο Σπηλιώτη Ψαλιδά, ο οποίος αναφέρεται στη δικογραφία εναντίον του προβλεπτή Pietro Suriano και είναι ανάμεσα στους θεωρούμενους δανειστές του.1 Ο τρόπος γραφής του ονόματος παραπέμπει σε επώνυμο Σπηλιώτης και παρωνύμιο Ψαλιδάς. Όντως το Σπηλιώτης είναι γνωστό επώνυμο, τόσο στην Κρήτη, όσο και στην Πελοπόννησο. Αναφέρονται ενδεικτικά ο Georgius Spilioti σε έγγραφο από την Κρήτη το 1365.2 Μέχρι το 1553 αναφέρεται να υπηρετεί ως διοικητής των stradioti στην Κρήτη ο Μανόλης Σπηλιώτης, ο οποίος αργότερα αναλαμβάνει διοικητής των ελαφρών ιππέων στην Κύπρο και απαγχονίζεται από τους Τούρκους στις 6 Αυγούστου 1571 μαζί με τους αρχηγούς της φρουράς της Αμμοχώστου.3 Πριν το 1578 αναφέρεται στην Κρήτη ο Γεώργιος Σπηλιώτης, λεγόμενος Ψαρός,4 και το 1616 ο Τζουάνες Σπηλιώτης, που είναι ιδιοκτήτης φούρνου.5 Το επώνυμο Σπηλιώτης όμως είναι γνωστό και στον Μυστρά. Στα τέλη του 18ου αι. αναφέρονται οι Βασιλάκης και Γιάννης Σπηλιώτης να πωλούν αμπέλι.6 Και το Ψαλιδάς όμως δεν είναι άγνωστο στην Κρήτη. Αναφέρεται μάλιστα από το 14ο αι. Η Helena Psalida το 1369 είναι κάτοικος του χωριού Delese.7 Σε αφιερωματική επιγραφή αναφέρεται: Ξένος Ψαλιδάς ναόν Θεού εγείρει άφεσιν ζητών των πολλών εγκλημάτων.8 Οι ενδεικτικές αυτές αναφορές δεν βοηθούν βέβαια στη λύση του προβλήματος, αλλά επιβεβαιώνεται μ’ αυτές ότι και τα δύο επώνυμα είναι το ίδιο παλαιά. Στα Κύθηρα πάντως αυτό που επικρατεί είναι το παρωνύμιο, δηλ. το Ψαλιδάς. Η απόδειξη ότι αυτό είναι παλαιότατο προκύπτει και από το τοπωνύμιο στο Μυλοπόταμο, στην περιοχή όπου το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας, που το ρέμα προς τη θάλασσα λέγεται «Αυλάκι του Ψαλιδά».9

Το 18ο αι. το Ψαλιδάς εμφανίζεται από το 1721 (Psalida Micali q. Jani) έως το τέλος του αιώνα (Psalida Nicolo q. Micali το 1788) στην ενορία της Παναγίας Λαριώτισσας, στον Ποταμό.10 Και στη συνέχεια όλες οι αναφορές είναι από τον Ποταμό. Σύμφωνα με παραδόσεις της οικογενείας, αυτή κατοικεί από παλιά στον οικισμό της Αγίας Αναστασίας κοντά στον Ποταμό, αυτό όμως φαίνεται να γίνεται σε μεταγενέστερη εποχή.

Το επώνυμο ποτέ δεν αποκτά ισχυρή παρουσία και αναφέρεται στη διασπορά της Αιγύπτου. Στο Κάιρο αναφέρεται στο τέλος του 19ου αι. ο Δ. Ψαλιδάς11 και στις ΗΠΑ12 όμως, αλλά και στην Αυστραλία, υπάρχει παρουσία του επωνύμου.

Στην Αθήνα σήμερα υπάρχουν λίγες οικογένειες από τα Κύθηρα με το επώνυμο αυτό, που διατηρούν περιουσία και δεσμούς στο νησί.

1. Τσικνάκης, Ονόματα κατοίκων των Kυθήρων, Κυθηραϊκά, φ. 74, Ιούλιος-Αύγουστος, 1994.

2. Régestes, σελ. 7 και Βενετική παρουσία, ΣΤ 271.

3. Οι Έλληνες, σελ. 143.

4. Τα εθνικά ονόματα, σελ. 185, στα κατάστιχα Μιχ. Μαρά.

5. Aγγ. Πανοπούλου, Παρασκευή και πώληση ψωμιού στην πόλη του Xάνδακα (16ος-17ος αι.), Άνθη Xαρίτων, σελ. 488.

6. K.Δ. Μέρτζιος – Θ. Παπαδόπουλος, Ο Μυστράς και η περιφέρειά του εις τα Aρχεία της Βενετίας κατά την Eνετοκρατίαν, Λακωνικαί Σπουδαί 9 (1988), σελ. 254.

7. Régestes, σελ. 147.

8. Νέος Ελληνομνήμων, σελ. 279.

9. Ι. Μικέλης, Ιστορία των Κυθήρων, Κυθηραϊκά Αφηγήματα, σελ. 196.

10. Απογραφές Kυθήρων, Α 1065, Η 1432.

11. Kυθηραϊκή Eπετηρίς, Β΄, σελ. 70 και εφημ. Kυθηραϊκή Aυγή, φ. 5/1898.

12. Kυθηραϊκή Eπιθεώρησις, σελ. 211.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.