Το επώνυμο “Βαρυπάτης”

Επώνυμο με πολύ μικρή διάδοση στα Κύθηρα, η οποία εδώ και πολλά χρόνια περιορίζεται στη Χώρα.

Το επώνυμο είναι βυζαντινό και σημαίνει αυτόν που πατάει με βαρύ βήμα. Προέρχεται από παρωνύμιο, είναι δε γνωστή η συνήθεια των Βυζαντινών να χρησιμοποιούν παρωνύμια από σωματικά χαρακτηριστικά ή ελαττώματα (πρβλ. Παχύς, Μαύρος, Παρασπόνδυλος, Ρινότμητος κ.ά.). Βαρυπάτης λοιπόν από το βαρυπατώ, πατώ βαρειά ή έχω βαρύ και σταθερό βήμα.1

Το επώνυμο αναφέρεται από το 13ο αι. Το 1227, μέγας Σακελλάριος στη Σμύρνη είναι ο Κωνσταντίνος Βαρυπάτης.2 Έκτοτε δεν υπάρχουν αναφορές στο επώνυμο μέχρι το 1536 στην Κρήτη, οπότε, σε κατάλογο στρατευσίμων στα Χανιά, ανιχνεύεται ο 24χρονος Giorgi Varopati,3 το επώνυμο του οποίου παραπέμπει με σχετική ασφάλεια σε Βαρυπάτη.

Στα Κύθηρα, σύμφωνα με την παράδοση, το επώνυμο είναι γνωστό τουλάχιστον από τα μέσα του 15ου αι. Στα Χρονικά του ιερέως Δανιήλ Βαρυπάτη αναφέρεται ένα περιστατικό, το οποίο τοποθετείται την εποχή αυτή, και, σύμφωνα με το οποίο, ένας Βαρυπάτης τη νύχτα των Χριστουγέννων ήταν ο μόνος διασωθείς από επιδρομή πειρατών στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στη θέση Πούρκο και από την οικογένεια του οποίου λέει ότι καταγόταν ο συγγραφέας του χρονικού.4

Το περιστατικό αυτό αναφέρεται κι από τον Ι. Π. Κασιμάτη με τη διαφορά ότι στη θέση του διασωθέντος Βαρυπάτη τοποθετεί έναν Φατσέα.5 Σύμφωνα με τα αναφερόμενα από τον Δανιήλ Βαρυπάτη, οι Βαρυπάτηδες των Κυθήρων κατάγονται από το διασωθέντα από την επιδρομή αυτή Μάρκο Κλάρο-Βαρυπάτη, όμως επώνυμο Κλάρος στα Κύθηρα δεν έχει καταγραφεί. Aντίθετα, είναι γνωστό παρωνύμιο στην περιοχή Κλαράδικα του Πούρκου, η οποία έλαβε το όνομά της από αυτό. Η αναφορά σε επώνυμο Κλάρος οφείλεται σίγουρα σε μία από τις γνωστές συγχύσεις που προκαλούν τα παρωνύμια, ειδικά σε μεταγενέστερες γενιές, τα οποία πολλοί θεωρούν επώνυμα. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι οικογένεια Βαρυπάτη εντοπίζεται στα Κύθηρα στις απογραφές του 18ου αι., στις οποίες αναφέρονται το 1724 ο Antonio Varipati q. Marco και το 1753 οι Manoli, Giorgi, Janni Dimitri Varipati.6 Τα ονόματα αυτά συμπίπτουν απόλυτα με την αναλυτική περιγραφή της οικογενείας του κατά το παρελθόν, που κάνει ο Δανιήλ Βαρυπάτης, ο οποίος μάλιστα τα τοποθετεί το αργότερο στις αρχές του 16ου αι. Eπομένως ή ο Βαρυπάτης κάνει λάθος στην εποχή και τοποθετεί γεγονότα του 17ου αι. πολύ ενωρίτερα ή απλά παραλείπει μερικές γενιές. Και τα δύο δεν είναι ασυνήθιστα, ιδίως στις περιπτώσεις που αφορούν πολύ παλαιά περιστατικά, τα οποία οι άνθρωποι έχουν την τάση να τοποθετούν ή πολύ παλαιότερα ή πολύ πλησιέστερα σ’ αυτούς.

Το επώνυμο σήμερα έχει δύο-τρεις κλάδους στα Κύθηρα και την Αθήνα, ενώ αναφέρεται και στη διασπορά της Αυστραλίας και των ΗΠΑ με κυθηραϊκή καταγωγή από τους ίδιους κλάδους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ιστορία Εικονογραφημένη, 92, σελ. 143.

2. Α. Μηλιαράκης, Ιστορία του βασιλείου της Νικαίας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου, 1994, σελ. 301.

3. Κατάλογος στρατευσίμων, σελ. 300.

4. Χρονικά ιερέως Δανιήλ Βαρυπάτη, Κυθηραϊκά Τετράδια, σελ. 34.

5. Kυθηραϊκή ζωή, σελ. 98.

6. Απογραφές Kυθήρων, Α75 και Β 158 για τον πρώτο και Γ 192, Γ 180 και Γ 193 για τους λοιπούς.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.