Το επώνυμο “Ζερβός”

Παλαιό κυθηραϊκό επώνυμο, το οποίο δεν είχε ιδιαίτερη διάδοση και περιορίστηκε στο χωριό Μυλοπόταμο, έχει όμως συνεχή παρουσία στα Κύθηρα από το 16ο αι.

Ετυμολογικά προέρχεται από το επίθετο ζερβός, το οποίο σημαίνει τον αριστερόχειρα ή αυτόν που βρίσκεται στο αριστερό μέρος. Στα βυζαντινά χρόνια αναφέρεται συχνά και απ’ αυτό προήλθε το επώνυμο Ζερβός.

Οι αναφορές στο επώνυμο στην Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Επτάνησα είναι πολλές και παλαιές. Σε πολλές περιπτώσεις όμως δημιουργείται σύγχυση, καθώς οι πληροφορίες προέρχονται από έγγραφα που έχουν συνταχθεί στην ιταλική και σ’ αυτά συχνά αναφέρονται Ζερβοί και Σέρβοι κατά τον ίδιο τρόπο, έτσι ώστε να υπάρχουν δυσκολίες στον προσδιορισμό των επωνύμων. Για τα Κύθηρα δεν υφίσταται τέτοιο πρόβλημα, καθώς οι παλαιότερες αναφορές είναι στην ελληνική και πρόκειται σαφώς για Ζερβούς. Μία από τις παλαιότερες αναφορές στο επώνυμο πρέπει να είναι από το 1299. Στη συνθήκη Ενετών-Καλέργη, ένας από τους απελευθερωθέντες βιλάνους (=χωρικούς, δουλοπάροικους) είναι ο Johanes Servo. Η επόμενη αναφορά στις πηγές είναι σε έγγραφο του 1378 και αφορά έναν Andrea Servo. Το 1536, σε κατάλογο στρατευσίμων Χανίων και Αποκορώνου, αναφέρονται αρκετοί με το όνομα αυτό, δεν είναι όμως εύκολο να διακριθεί ποιοι από αυτούς είναι Ζερβοί και ποιοι, ενδεχομένως, Σέρβοι. Αναφέρονται, μεταξύ άλλων, οι Cosmo (μάλλον Κοσμάς) Servo, ser Dimitri Servo, Nicolo Servo Coroneo, Manoli Servo κ.α. Ο αναφερόμενος ως Κορωναίος κατάγεται από την Κορώνη, όπου είναι γνωστό ότι υπήρχε το επώνυμο Ζερβός. Το 1498 αναφέρεται ο ιερέας Ανδρέας Ζερβός, ο οποίος κατάγεται από την Πελοπόννησο. Το 1527 στη Βενετία αναφέρεται ο Ettor Xervo (Έκτωρ Ζερβός) από την Κύπρο. Το 1559 ο Αντώνιος Ζερβός είναι αρωματάριος στην Κρήτη. Το 1581 αναφέρεται σε συμβόλαιο από την Κρήτη ο Γεώργης Ζερβός και το 1589 σε πληρεξούσιο, που έχει σχέση με τη μονή Αγ. Ειρήνης Κρουσώνα, πάλι Γεώργιος Ζερβός (ο ίδιος;). Πολλοί Κρητικοί αναφέρεται ότι ζουν στη Βενετία. Ενδεικτικά σημειώνουμε τον Νικόλαο Ζερβό, το 1610, και την Παντού Ζερβοπούλα, το 1680.

Εκτός από την Κρήτη και την Πελοπόννησο το επώνυμο αναφέρεται συχνότατα και στα Επτάνησα. Ενδεικτικά: Ο Κώστας Ζερβός από την Πελοπόννησο ή την Ήπειρο αναφέρεται ανάμεσα στους αρματωλούς της Κερκύρας που το 1502 παίρνουν τιμάριο και αναλαμβάνει υπηρεσία στη φρουρά του κάστρου. Το 1544 αναφέρεται ο Στέφανος Ζερβός, επίσης από την Κέρκυρα. Και στη Ζάκυνθο υπάρχει το επώνυμο. Το 1614 ο Φρατζέσκος Ζερβός στη Βενετία είναι από τη Ζάκυνθο. Στην Κεφαλληνία οικογένεια Ζερβού περιλαμβάνεται ανάμεσα στους ευγενείς. Το 1502-1569 το επώνυμο αναφέρεται ανάμεσα στους γηγενείς της Κεφαλληνίας και το 1560-1569 ανάμεσα στους εποίκους από τη Μάνη.

Στα Κύθηρα το επώνυμο αναφέρεται από το 16ο αι. Σε συμβόλαια της εποχής, το 1565, ο Νικόλαος Ζερβός χρησιμοποιείται ως μάρτυρας και αλλού αναφέρεται να έχει χωράφι στο Μυλοπόταμο. Τεκμηριώνεται έτσι η σχέση της οικογενείας αυτής με το Μυλοπόταμο από την εποχή αυτή, σχέση αποκλειστική που παραμένει μέχρι σήμερα. Το 1571, στη δικογραφία σε βάρος του προβλεπτή Pietro Suriano, ένας Νικολός Ζερβός του ποτέ Γιάννη (μάλλον ο ίδιος με τον προηγούμενο) περιλαμβάνεται ανάμεσα στους δανειστές του προβλεπτή. Το 1681 αναφέρεται στη Βενετία ο Φίλιππος Ζερβός «απού το Τζιρίγο», ενώ υπογράφει την αναφορά από τα Κύθηρα προς το Φρ. Μοροζίνι το 1687, ο Νικόλαος Ζερβός, ο οποίος είναι οπωσδήποτε από την Κρήτη, αφού η αναφορά αυτή υπογράφεται μόνο από Κρητικούς που ζουν στα Κύθηρα μόνιμα ή προσωρινά. Το 18ο αι. οι Ζερβοί έχουν αρκετούς κλάδους και όλοι απογράφονται στο Μυλοπόταμο, κυρίως στο ναό του Αγίου Αθανασίου, αλλά και στον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή, στο Kάστρο, και στον Άγιο Γεώργιο στα Ζερβιάνικα, συνοικία που παίρνει το όνομά της από τους Ζερβούς που κατοικούν σ’ αυτήν. Στο ναό του Αγίου Αθανασίου υπάρχει και αφιερωματική επιγραφή του 18ου αι., της Ειρήνης Ζερβήνας. Από αυτές τις οικογένειες κατάγεται και ο Γεώργιος Παν. Ζερβού, σύμφωνα με διαθήκη του οποίου, με χρονολογία 21 Οκτωβρίου 1776, συνάγεται ότι πρόκειται να ταξιδεύσει στη Σμύρνη, για να συναντήσει τους εκεί συγγενείς του και να αναζητήσει εργασία. Αυτό επιβεβαιώνει ότι οι Κυθήριοι στη Σμύρνη έφτασαν εκεί τουλάχιστον από τις αρχές του 18ου αι. Αργότερα αναφέρεται μεταξύ των ευεργετών στη Σμύρνη και ο Κυθήριος Χατζή Γεώργιος Μινάρδος Ζερβός.

Εκτός από τη διασπορά της Σμύρνης, στην οποία, όπως αναφέρθηκε, οι Ζερβοί είναι από τους πρώτους, το επώνυμο αναφέρεται και στην κυθηραϊκή διασπορά των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, χώρες στις οποίες υπάρχουν και σήμερα απόγονοί τους με το επώνυμο. Στο Μυλοπόταμο υπάρχουν και σήμερα οικογένειες Zερβών, και το ίδιο συμβαίνει και στην Αθήνα, όπου, μέσα στο πλήθος των Ζερβών, υπάρχουν αρκετές οικογένειες κυθηραϊκής καταγωγής. Μερικές μάλιστα από αυτές προέρχονται από την κυθηραϊκή διασπορά της Σμύρνης και όσους επέστρεψαν μετά την καταστροφή.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.