Στο μυαλό όλων η Κρήτη είναι ένας τόπος πλούσιος. Ένας τόπος όπου η φύση χαρίζεται σε αφθονία, όπου η γη είναι γόνιμη και το κλίμα μοναδικό. Η εντύπωση αυτή είναι βαθιά χαραγμένη και μέσα στους ίδιους τους Κρητικούς, κυβερνά τη ζωή τους, καθοδηγεί τον τρόπο που διαχειρίζονται τον τόπο τους. Γι’ αυτό και είναι δύσκολο, όταν οι συνθήκες αλλάζουν, να «χωνέψουν» αυτό που συμβαίνει. Όμως, έρχεται κάποια στιγμή που η αλλαγή αυτή χτυπά την πόρτα.

Η σκόνη

Δέκα ημέρες πριν από το Πάσχα, ένα πυκνό σύννεφο αφρικανικής σκόνης κάλυψε για δύο ημέρες το νησί. Μόλις το σύννεφο έφυγε, όλοι βγήκαν με τα λάστιχα να ξεπλύνουν δρόμους, σπίτια, αυτοκίνητα. Αυτό ήταν το τελειωτικό χτύπημα στο ήδη αποδυναμωμένο σύστημα ύδρευσης του Ηρακλείου. Ξαφνικά, οι βρύσες στέρεψαν.

«Δεν περίμενε κανείς ότι τα προβλήματα που ανακύπτουν συνήθως το θέρος θα παρουσιάζονταν φέτος τον Μάρτιο. Εξαιτίας της αφρικανικής σκόνης, οι δημότες άνοιξαν τις βρύσες τους για να φέρουν τα πράγματα στην προτέρα κατάσταση και άδειασαν τις δεξαμενές», εξηγεί ο δήμαρχος Ηρακλείου, Βασίλης Λαμπρινός. «Έτσι βρεθήκαμε σε μια δύσκολη θέση, που κατά τη γνώμη μου η ΔΕΥΑ χειρίστηκε επαρκώς».

Για να καταλάβει κανείς τι συνέβη στο Ηράκλειο πρέπει πρώτα να κατανοήσει τον προβληματικό τρόπο με τον οποίο υδρεύεται η 4η μεγαλύτερη πόλη στη χώρα. Το Ηράκλειο, λοιπόν, υδρεύεται κυρίως από γεωτρήσεις. Η άναρχη (και σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετη) επέκτασή του οδήγησε στη δημιουργία ενός δυσλειτουργικού συστήματος ύδρευσης.

«Στο Ηράκλειο η ποσότητα του νερού που υπάρχει δεν επαρκεί για να καλύψει το 100% των αναγκών. Γι’ αυτό τον λόγο σε πολλές περιοχές έχουμε διανομή. Δηλαδή μια ημέρα έχουμε νερό και την επόμενη ημέρα το δίκτυο είναι κλειστό», εξηγεί ο πρόεδρος της ΔΕΥΑ Ηρακλείου, Γιάννης Ρασούλης. «Ετσι θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αποθηκεύσουμε το νερό για τη μια ημέρα που δεν υπάρχει νερό στο δίκτυο. Αυτό δημιουργεί την άσχημη εικόνα στις ταράτσες των πολυκατοικιών με τα μαύρα ντεπόζιτα».

Το υδατικό έλλειμμα επιβαρύνεται από την κακή κατάσταση του δικτύου. Σύμφωνα με τον κ. Ρασούλη, οι διαρροές και κλοπές νερού ξεπερνούν το 30%. Από τα 600 χλμ. του δικτύου, μόλις 250-300 χλμ. κατασκευάστηκαν μετά το 1998. Ακόμα 20% δεν τιμολογείται, δηλαδή καταναλώνεται αλλά δεν καταγράφεται λόγω χαλασμένων υδρόμετρων. Ετσι, από τα 18 εκατ. κυβικά νερού που χρειάζεται ετησίως η πόλη, η ΔΕΥΑ εισπράττει από τους καταναλωτές το αντίτιμο μόλις για 8,5-9 εκατ. κυβικά.

«Περίπου 65 χλμ. δικτύου βρίσκονται σε φάση αντικατάστασης, ακόμα 40 χλμ. έχουν ενταχθεί στο ΕΠΠΕΡΑΑ και έχουμε μελέτες και για τα υπόλοιπα. Μας έχει υποσχεθεί ο πρωθυπουργός ότι θα διαθέσουν 25 εκατ. ευρώ για αντικατάσταση του παλαιού δικτύου», λέει ο κ. Ρασούλης. Παράλληλα, προχωρά η αντικατάσταση 7.000 υδρόμετρων.

Το Σφενδύλι μοιάζει με σκηνικό ταινίας. Τα λιγοστά του σπίτια χάσκουν, σε ορισμένα έχουν πέσει οι σκεπές. Κι όμως, στο κέντρο του χωριού, η μικρή εκκλησία είναι φρεσκοβαμμένη, λέγεται μάλιστα ότι λειτουργεί ακόμα σε γάμους και πανηγύρια. Τίποτα από όλα αυτά δεν θα ήταν παράξενο αν το Σφενδύλι δεν είχε απαλλοτριωθεί για να σκεπαστεί από τα νερά του φράγματος Αποσελέμη. Μέσα από τα σοκάκια του, η σημερινή εικόνα του φράγματος είναι αποκαρδιωτική: είναι σχεδόν άδειο.

Το φράγμα κατασκευάστηκε για να λύσει το πρόβλημα ύδρευσης του Ηρακλείου, της Χερσονήσου και του Αγίου Νικολάου. Η πλήρωσή του ξεκίνησε το 2012 και το φράγμα σχεδόν γέμισε πρώτη φορά το 2015 για να αδειάσει ενάμισι έτος αργότερα. Είναι ένα έργο που έχει δεχθεί ισχυρή κριτική λόγω του υψηλότατου κόστους, που έχει ξεπεράσει πλέον τα 200 εκατ. ευρώ, σε σχέση με την περιορισμένη, όπως φαίνεται, χρησιμότητά του.

«Το φράγμα δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Σήμερα τροφοδοτείται από τον χείμαρρο Αποσελέμη, ενώ υπό κατασκευήν βρίσκεται μια σήραγγα 3,5 χλμ. που θα μεταφέρει πλημμυρικά νερά από το οροπέδιο Λασιθίου», εξηγεί στην «Κ» ο Φώτης Καζάσης, διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Ανάπτυξης Κρήτης (στον οποίο ανήκει το φράγμα).

Όλα δείχνουν ότι η κατασκευή του αποφασίστηκε με πολιτικά και όχι οικονομικά κριτήρια. «Τα έργα που περνούν αρκετά χρηματοδοτικά πλαίσια και δεν ολοκληρώνονται, καταλαβαίνουμε ότι δεν γίνονται με σωστό τρόπο. Κρίνουμε όμως εκ των υστέρων», λέει ο κ. Καζάσης. «Δεν θέλω να είμαι απαισιόδοξος. Τα στατιστικά στοιχεία λένε ότι ανά κάποια περίοδο θα γεμίζει. Το μέλλον θα δείξει αν οι μελέτες που είχαν γίνει θα επαληθευθούν», εκτιμά υποστηρίζοντας ότι το φράγμα μπορεί να παίξει ρόλο «ρυθμιστή» στην ύδρευση των τριών δήμων.

Αρκετά νοτιότερα, στο αρδευτικό φράγμα Φανερωμένης, η κατάσταση είναι ίδια. Όπως λέει στην «Κ» ο Γιώργος Αρμουτάκης, δήμαρχος Φαιστού, το φράγμα έχει σήμερα μόλις 3 εκατ. κυβικά νερού, ενώ χωράει 18 εκατομμύρια. Οι τοπικές αρχές πιέζουν για ένα ακόμα ακριβό έργο, την εκτροπή όσον αφορά τον ποταμό Πλατύ από το Ρέθυμνο (προϋπολογισμού 150 εκατ. ευρώ) προκειμένου να ενισχυθεί το φράγμα με νερό.

Οι αρδευτικές ανάγκες του κάμπου της Μεσσαράς είναι 20 εκατ. κυβικά ετησίως, που φέτος θα καλυφθούν από γεωτρήσεις. «Υπάρχουν γεωτρήσεις στα 200 και 300 μέτρα. Το νερό που παίρνουμε από τον κάμπο είναι επιβαρυμένο με νιτρικά, υπολείμματα φυτοφαρμάκων έπειτα από τόσα χρόνια με εντατικές καλλιέργειες», λέει. Για πόσιμο; Μόνο εμφιαλωμένα. «Πριν από 30 χρόνια το νερό ήταν αρτεσιανό. Τώρα αυτά τελείωσαν».

«Θυμούμαι από τα παλιά χρόνια ότι έβρεχε συνεχώς. Βάζαμε “ταβλιά” στα πόδια μας για να μη βουλιάξουμε στο χώμα. Τώρα δεν βρέχει καθόλου, ο χειμώνας έχει γίνει καλοκαίρι», λέει ο 72χρονος αγρότης Μανώλης Γιαννιδάκης, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κνωσό.

Ο γιος του, Νίκος, καλλιεργεί αμπέλια και εξάγει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής του. Οπως εξηγεί, οι συνέπειες της ανομβρίας στις καλλιέργειες του νομού θα είναι σημαντικές. «Η παραγωγή δεν θα φθάσει στο ανώτερο σημείο της. Ενώ άλλες ημέρες είχαμε 100 ημέρες συγκομιδής, από τις πιο πρώιμες ποικιλίες στις πιο όψιμες, φέτος η παραγωγή θα είναι 40-50 ημέρες».

Για να αντιμετωπίσει την έκτακτη κατάσταση (με την τουριστική σεζόν να μην έχει καν ξεκινήσει) ο δήμος Ηρακλείου ξεκίνησε τις δοκιμές για δύο από συνολικά οκτώ γεωτρήσεις που θεωρεί ότι θα λύσουν το πρόβλημα μέχρι να βρέξει. «Οκτώ νέες γεωτρήσεις σημαίνει 500 κυβικά επιπλέον, μια αρκετά μεγάλη ποσότητα για να “ξεκουράσει” τις παλιές γεωτρήσεις και να δώσει νερό ώστε να μην είμαστε ποτέ ξανά σε όριο συναγερμού», λέει ο δήμαρχος Ηρακλείου.

Τα αποθέματα της πόλης θα συμπληρωθούν με ό,τι έχει απομείνει στο φράγμα Αποσελέμη. Παράλληλα, οι πολίτες ήδη αγοράζουν νερό από ιδιωτικές υδροφόρες σε εξωφρενικές τιμές: προς 25-30 ευρώ/κυβικό, όταν η μεταφορά νερού με καράβι στα άνυδρα νησιά κοστίζει 10 ευρώ/κυβικό.

Είναι, όμως, οι γεωτρήσεις, που φθάνουν πλέον σε βάθος 500 μέτρων, η λύση; «Στο Ηράκλειο δεν νομίζω ότι το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με δύο ή τρεις γεωτρήσεις, για τον βασικό λόγο ότι οι γεωτρήσεις αντλούν νερό από τους υπόγειους υδροφορείς. Και εφόσον οι υδροφορείς φέτος δεν έχουν τροφοδοτηθεί με γλυκό νερό από τα βουνά, από τον Μάιο θα έχουν σημαντικό πρόβλημα», εκτιμά ο Μπάμπης Φασουλάς, γεωλόγος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. «Επομένως, μπορεί να προσθέσουν κάποιες ποσότητες νερού στις δεξαμενές, αλλά από το καλοκαίρι και μετά πιθανόν να έχουν πρόβλημα»

Μια λύση για την άρδευση καλλιεργειών και αστικού πρασίνου θα μπορούσε να προέλθει από την… πιο σταθερή πηγή: τον βιολογικό καθαρισμό. «Στον βιολογικό του Ηρακλείου γίνεται τριτοβάθμια επεξεργασία και παράγονται 15.000 κυβικά νερού την ημέρα. Αυτή τη στιγμή διαθέτουμε τις 3.000 κυβικά για άρδευση σε αγρότες της περιοχής», εξηγεί ο πρόεδρος της ΔΕΥΑ Ηρακλείου, Γιάννης Ρασούλης.

«Πλέον, αναζητούμε τρόπους να αυξήσουμε την ποσότητα αυτή γιατί ο βιολογικός μπορεί να παράγει έως και 30.000 κυβικά καθαρισμένου νερού ημερησίως. Αν τα καταφέρουμε, υπάρχει η δυνατότητα να αρδεύεται σχεδόν όλη η αγροτική περιοχή του Δήμου Ηρακλείου με επαναχρησιμοποιημένο νερό. Το οποίο, μάλιστα, πρέπει να σημειώσω είναι και εξαιρετικό για τις καλλιέργειες. Οι αγρότες που ήδη το χρησιμοποιούν υπολογίζουν ότι έχουν αύξηση της παραγωγής τους έως και 20%».

«Είναι κρίσιμο, παράλληλα, να εφαρμόσουμε ορθές γεωργικές πρακτικές», λέει ο κ. Φασουλάς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. «Η γεωργία κάνει ακόμα σπατάλη, για παράδειγμα υπερποτίζουν τις ελιές που είναι μεσογειακό φυτό και δεν χρειάζεται πότισμα. Χρειάζεται ορθολογική διαχείριση».

Μία ακόμη από τις λύσεις στο πρόβλημα του Ηρακλείου ίσως να βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη. Πρόκειται για την πηγή του Αλμυρού, από την οποία αναβλύζει υφάλμυρο νερό (πλην 1-2 μηνών, που το νερό είναι γλυκό). Οπως εξηγεί ο κ. Φασουλάς, η εκμετάλλευση του Αλμυρού θα μπορούσε να ανακουφίσει το οξύ υδατικό πρόβλημα της περιοχής. «Μια λύση θα ήταν να μεταφέρεται με έναν αγωγό το νερό στο φράγμα Αποσελέμη τους δύο μήνες που είναι γλυκό», εκτιμά.

Η αφαλάτωση

Ο μόνος που χρησιμοποιεί το νερό με μια μικρή μονάδα αφαλάτωσης είναι ο γειτονικός Δήμος Μαλεβιζίου. Τη μονάδα έχει κατασκευάσει η εταιρεία Sychem, το εργοστάσιο της οποίας βρίσκεται στο Ηράκλειο.

 

«Η κατασκευή του Αποσελέμη ήταν ένα μεγάλο λάθος. Τα χρήματα που δόθηκαν δεν πρόκειται ποτέ να αποσβεστούν. Και σίγουρα υπήρχαν λύσεις, όπως η αφαλάτωση, που θα μπορούσαν να δώσουν νερό με το ίδιο ή μικρότερο λειτουργικό κόστος και με πολύ μικρότερο κόστος επένδυσης», εκτιμά ο ιδρυτής της Αλέξανδρος Υφαντής. Σήμερα, η εταιρεία «πουλάει» νερό στον Δήμο Μαλεβιζίου προς 0,16 ευρώ/κυβικό, ενώ το νερό του φράγματος Αποσελέμη, που κόστισε 200 εκατ. ευρώ, πωλείται στους δήμους από τον ΟΑΚ προς 0,18 ευρώ/κυβικό. Αλλά ούτε και η αφαλάτωση, από μόνη της, μπορεί να λύσει το πρόβλημα, καθώς δεν μπορεί να καλύψει την άρδευση.

«Κανείς μας, η δημοτική αρχή, η περιφέρεια, η αποκεντρωμένη και οι πολίτες, δεν έχουμε σκεφτεί πόσο σοβαρό θα είναι το πρόβλημα στο μέλλον και κανείς δεν έχει σκεφτεί τρόπους αντιμετώπισης», λέει ο κ. Φασουλάς.

ΟΤΑΝ ΟΙ ΒΡΥΣΕΣ ΣΤΕΡΕΥΟΥΝ

Το πρόβλημα του νερού στο Ηράκλειο Κρήτης