Το κόστος της ενεργειακής απομόνωσης

Με τη ΔΕΗ είχαμε σχέδια και μελέτες. Υπήρχαν και οι τεχνικές δυνατότητες. Είχαμε διαθέσιμη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και το οικονομικό κίνητρο/όφελος ήταν τεράστιο. Αλλά εμείς μείναμε με τα χέρια σταυρωμένα. Και τώρα χρειαζόμαστε μισή γενιά για να το διορθώσουμε…

Η πρόσφατη διασύνδεση της Σύρου με το ηπειρωτικό δίκτυο ηλεκτρισμού υπενθυμίζει πόσο ακριβό τίμημα καταβάλλει η ελληνική οικονομία επειδή αμέλησε να διασυνδέσει τα νησιά της.

Μόνο στον αιώνα που διανύουμε, το κόστος της μη διασύνδεσης υπερβαίνει τη σπατάλη της φαρμακευτικής δαπάνης! Αυτή η εγκληματική αμέλεια είναι από τα μεγαλύτερα λάθη που πρέπει τώρα να διορθώσουμε.

Εχουμε πολλά, όμορφα αλλά ενεργειακά απομονωμένα νησιά. Για να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες χρησιμοποιούν μικρές θερμοηλεκτρικές μονάδες με πολύ υψηλό κόστος λειτουργίας. Αποτέλεσμα; Η ενέργεια που παράγεται στα νησιά κοστίζει 200 ευρώ ανά μεγαβατώρα -στα πολύ μικρά νησιά φτάνει έως και τα 700€/MWh-, ενώ το μέσο κόστος παραγωγής στην ηπειρωτική Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 40€-60€/MWh! Από τη διαφορά του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας προκύπτει υπερβάλλον κόστος περίπου 700 εκατ. ευρώ ετησίως για τη συνολική κατανάλωση όλων των νησιών. Ενδεικτικά, δείτε την απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας ΦΕΚ 10/7/2014, όπου υπολογίζονται τα κόστη παραγωγής (Πίνακας Ι) και η υπερβάλλουσα ετήσια επιβάρυνση (Πίνακας ΙΙ) για τα μη διασυνδεδεμένα νησιά την περίοδο 2012-2013.

Σύμφωνα με τον Πίνακα ΙΙ, μόνο τη διετία 2012-2013 η μη διασύνδεση των νησιών κόστισε 1.555 εκατ. ευρώ. Την περίοδο 2010-2017 το μέσο ετήσιο κόστος της μη διασύνδεσης ανήλθε στα 700 εκατ. ευρώ. Κάθε χρόνο! Μόνο η Κρήτη κοστίζει 350 εκατ. ευρώ ετησίως, όλα τα χρόνια των μνημονίων, και θα συνεχίζει να κοστίζει τόσο τουλάχιστον έως και το 2022.

Την 4ετία 2014-2017 η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη σταθεροποιήθηκε στα 2 δισ. ευρώ, ή 1,1% του ΑΕΠ (Πίνακας ΙΙΙ). Αν θεωρήσουμε το 1,1% του ΑΕΠ εύλογο ποσό φαρμακευτικής δαπάνης, τότε το υπερβάλλον κόστος  (ό,τι ξοδεύαμε παραπάνω από το 1,1% του ΑΕΠ ετησίως) είναι 12,3 δισ. ευρώ για την περίοδο 2000-2017. Ενώ την ίδια περίοδο το υπερβάλλον κόστος για την ηλεκτροδότηση των νησιών, λόγω μη διασύνδεσης, έφθασε στα 18 έτη*700 εκατ. €/έτος=12,6 δισ. ευρώ¹.

Το 2010, όταν άρχισε η πίεση της τρόικας για εξορθολογισμό δαπανών και νοικοκύρεμα, η φαρμακευτική δαπάνη ήταν 4,5 δισ. ευρώ, ή 2% του ΑΕΠ. Αλλά σε τρία χρόνια (2011-2013) καταφέραμε να τη μειώσουμε στα 2 δισ. ή 1,1% του ΑΕΠ (2014) και έκτοτε παραμένει σταθερή.  Το υπερβάλλον κόστος, η σπατάλη της φαρμακευτικής δαπάνης την επταετία 2011-2017 ανέρχεται στα 2,7 δισ. ευρώ, ενώ μόνον η μη διασύνδεση της Κρήτης στο ίδιο διάστημα κόστισε 2,5 δισ. ευρώ. Για όλα τα νησιά μαζί το κόστος είναι διπλάσιο. Και κάθε χρόνο άλλα 700 εκατ. ευρώ προστίθενται στον λογαριασμό.

Ενώ, λοιπόν, μειώσαμε τόσο γρήγορα τις υπερβολές στη φαρμακευτική δαπάνη, στην ενέργεια δεν τα καταφέραμε. Επειδή η ενέργεια έχει μεγάλη αδράνεια. Απαιτούνται μελέτες, αδειοδοτήσεις, κατασκευή σύνθετων τεχνικών έργων. Και μεσολαβεί πολύς χρόνος από τη στιγμή που συνειδητοποιείς το λάθος και αναλαμβάνεις δράση έως το τελικό αποτέλεσμα. Σε χρονική κλίμακα, η ενέργεια τοποθετείται στο μεσοδιάστημα μεταξύ φαρμακευτικής δαπάνης και συνταξιοδοτικού. Τα λάθη, τις υπερβολές μιας 20ετίας πριν από την κρίση, το έγκλημα στο Ασφαλιστικό έναντι της χώρας και της επόμενης γενιάς, θα χρειαστούμε μια γενιά τουλάχιστον να τα διορθώσουμε. Για την ενέργεια χρειαζόμαστε μισή γενιά, ενώ για τη φαρμακευτική δαπάνη τρία χρόνια ήταν αρκετά.

Αυτό που καθιστά εξοργιστική την αδράνειά μας είναι το κόστος της διασύνδεσης. Η 1η φάση της επέκτασης της διασύνδεσης των Κυκλάδων κόστισε 245 εκατ. ευρώ, ενώ το ετήσιο όφελος ανέρχεται στα 80 εκατ.€ εδώ. Το κόστος της μικρής διασύνδεσης της Κρήτης προϋπολογίζεται στα 330 εκατ. ευρώ εδώ και της μεγάλης σε λιγότερο από 1 δισ. ενώ το ετήσιο όφελος της διασύνδεσης ανέρχεται στα 350 εκατ. ευρώ. Μελέτες για τη διασύνδεση των νησιών δεν έλειψαν, όπως δεν έλειψαν και στο Ασφαλιστικό (π.χ. Σπράου). Ενδεικτικά μόνο ανατρέχω στην επικαιροποίηση της στρατηγικής μελέτης διασύνδεσης των νησιών με το σύστημα που συντάχθηκε το 2008 και αναφέρει πως η όδευση της σύνδεσης της Κρήτης στο σύστημα της ηπειρωτικής Ελλάδας πρέπει να γίνει περίπου όπως σχεδιάστηκε από τη ΔΕΗ το 1990 (σελ. 4).  Ο προϋπολογισμός της μικρής διασύνδεσης σε εκείνη τη μελέτη (320 εκατ. ευρώ – σελ. 66) είναι περίπου ίδιος με τις σημερινές εκτιμήσεις.

Είχαμε, λοιπόν, σχέδια και μελέτες. Υπήρχαν και οι τεχνικές δυνατότητες. Είχαμε διαθέσιμη και χρηματοδότηση και ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις. Και το οικονομικό κίνητρο/όφελος ήταν τεράστιο. Αλλά εμείς μείναμε με τα χέρια σταυρωμένα.

Οσοι ανακάλυψαν πρόσφατα πως τα μνημόνια δεν τα φέρνει ο πελαργός της Ευρώπης και αναζητούν τώρα τα αίτια της πτώχευσης στη σκανδαλολογία, προφανώς θα επινοήσουν κάποιο σκάνδαλο. Αλλά τα αίτια είναι πολύ βαθύτερα και συλλογικά. Καθυστερήσαμε τη διασύνδεση των νησιών για τον ίδιο λόγο που κρατούμε αναξιοποίητο το καλύτερο οικόπεδο της Μεσογείου (Ελληνικό). Για τον ίδιο λόγο που, ενώ δεν έχουμε σιδηροδρομικό δίκτυο, ο κρατικός προϋπολογισμός επιβαρυνόταν ετησίως με 1 δισ. ευρώ ζημιές του ΟΣΕ. Για τον ίδιο λόγο που «τα ρετιρέ της κοινωνίας» εξασφάλιζαν σκανδαλωδώς προνομιακές συντάξεις στα 50 ηλικιακά έτη.

Οταν απουσιάζει το συλλογικό όραμα, η κοινωνία δεν έχει κοινούς στόχους και η πολιτική δεν υπηρετεί εθνικές προτεραιότητες επικρατεί το ατομικό και το πρόσκαιρο, δεν συνειδητοποιούμε τις οικονομικές νομοτέλειες που καθορίζουν την πορεία και το μέλλον μιας χώρας. Γι’ αυτό αποδεχόμαστε την αδράνεια, γι΄αυτό θεωρούμε πολιτικούς αγώνες τα μικρά οικονομικά και πελατειακά συμφέροντα επιμέρους ατόμων και ομάδων που υψώνουν εμπόδια στο συλλογικό καλό.

Το κόστος της απομόνωσης της χώρας

Είκοσι χρόνια και μία μεγάλη κρίση χρειάστηκαν για να προχωρήσουμε τη διασύνδεση των νησιών: 700 εκατ. ευρώ ετησίως είναι το κόστος της νησιωτικής απομόνωσης. Το κόστος της ενεργειακής απομόνωσης της χώρας δεν έχει ακόμα μετρηθεί ακόμα από τη ΡΑΕ.

Ενεργειακά η Ελλάδα είναι σαν ένα νησί με φτωχές διασυνδέσεις, περιορισμένης δυναμικότητας, λόγω γεωγραφικής θέσης στο ΝΑ άκρο της Ευρώπης. Στην έκθεση της επιτροπής ειδικών της ΕΕ – Νοέμβριος 2017 (σελ. 40) η Ελλάδα εμφανίζεται ακραία απομονωμένη ενεργειακά. Στην ομάδα των ουραγών, μαζί με τρία νησιά: την Ιρλανδία, τη Βρετανία και την Κύπρο. Εντός ΕΕ, και σε όρους διακρατικών διασυνδέσεων, η Ελλάδα είναι στη χειρότερη θέση μετά τη Βρετανία και την Κύπρο. Και, σύμφωνα με την έκθεση της Επιτροπής, η διερεύνηση της κατασκευής νέων ηλεκτρικών διασυνοριακών συνδέσεων στην Ελλάδα κρίνεται επείγουσα εδώ.

Η ενεργειακή απομόνωση της Ελλάδας κοστίζει στους Ελληνες υψηλότερες τιμές ενέργειας για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ενδεικτικά, η τιμή χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα το 2017 ήταν σχεδόν η υψηλότερη στην Ευρώπη, 40%-60% υψηλότερη από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, 20%-40% υψηλότερη από τον μέσον όρο της ΕΕ [2017: 1ο τρίμηνο (σελ.9),  2ο τρίμηνο (σελ. 9), 3ο τρίμηνο (σελ. 11), 4ο τρίμηνο (σελ.11)].

Η Ευρώπη θέλει να μας βγάλει από την ενεργειακή απομόνωση. Σχεδιάζει τη διασύνδεση και ενοποίηση των επιμέρους δικτύων σε ένα πανευρωπαϊκό, σύγχρονο διασυνδεδεμένο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (σχετικό video εδώ). Αρχικός στόχος της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ήταν η διασυνοριακή εξισορρόπηση και η μείωση των τιμών για καταναλωτές και  επιχειρήσεις. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η ΕΕ συστήνει αύξηση των διασυνοριακών διασυνδέσεων, όταν η διαφορά στην τιμή χονδρικής μεταξύ γειτονικών χωρών υπερβαίνει τα 2€/MWh εδώ (σελ.7). Ενδεικτικά, το 2017 η μέση τιμή χονδρικής στην Ελλάδα (54,7€/MWh) ήταν 15,4€/MWh υψηλότερη από τη Βουλγαρία (39,3€/MWh).

Η διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή των διαλειπουσών ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα αυξάνει ακόμα περισσότερο την ανάγκη για διασυνδέσεις. (Οι ηλιακές και αιολικές μονάδες παραγωγής ΑΠΕ χαρακτηρίζονται ως διαλείπουσες ΑΠΕ γιατί σε αντίθεση με τα υδροηλεκτρικά δεν παράγουν ενέργεια όταν υπάρχει ζήτηση, αλλά όταν υπάρχει διαθέσιμος ήλιος ή άνεμος.) Και εισάγεται πλέον ως κρίσιμο κριτήριο επαρκούς διασύνδεσης η δυνατότητα μιας χώρας να εξάγει το πλεόνασμα της ενέργειας από παραγωγή ΑΠΕ. Καθώς η παραγωγή δεν συγχρονίζεται απαραίτητα με τη ζήτηση, όσο μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ από διαλείπουσες ΑΠΕ έχει μια χώρα, τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη εξαγωγής ενέργειας, όταν υπάρχει πλεόνασμα, και εισαγωγής, όταν υπάρχει έλλειμμα.

Γι’ αυτό η διασύνδεση γίνεται απολύτως αναγκαία, σε έναν κόσμο με μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα. Γι’ αυτό η επιτροπή ειδικών της ΕΕ θέτει ως κύριο στόχο των ευρωπαϊκών υποδομών μεταφοράς ενέργειας τη διασύνδεση των περιοχών με υψηλό δυναμικό σε ΑΠΕ με τις περιοχές όπου βρίσκονται τα βασικά κέντρα κατανάλωσης της ενέργειας (εδώ, σελ. 12).

Ο στόχος της ΕΕ είναι περισσότερες διασυνδέσεις, παντού, χαμηλότερες τιμές ενέργειας, μεγαλύτερη ασφάλεια και ευστάθεια του δικτύου και μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα. Και στηρίζει δυναμικά και  έμπρακτα αυτόν τον στόχο. Ενδεικτικά, τον Ιανουάριο του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος «Συνδέοντας την Ευρώπη» ενέκρινε επιχορήγηση 578 εκατ. ευρώ για την κατασκευή γραμμής μεταφοράς που θα διπλασιάσει σχεδόν την ικανότητα διασύνδεσης μεταξύ Ισπανίας και Γαλλίας από 2.800 MW σε 5.000 MW, με στόχο την καλύτερη ενσωμάτωση της Ιβηρικής χερσονήσου στην ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (εδώ).

Ενας  νέος ενεργειακός κόσμος

Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί μια μεγάλη επανάσταση στον κόσμο της ενέργειας. Οι ΑΠΕ που ξέραμε ως ακριβή πράσινη ενέργεια που χρειάζεται να επιδοτήσουμε γενναία μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ, έγινε πλέον ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής ενέργειας. Το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο και τον άνεμο είναι πια χαμηλότερο από τον λιγνίτη, το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια. Και η χώρα μας, προικισμένη από άνεμο και ήλιο, βρίσκεται μέσα σ’ ένα ανεξάντλητο ενεργειακό πεδίο. Μπορούμε να παράγουμε άφθονη φθηνή καθαρή ενέργεια, χωρίς να προκαλούμε περιβαλλοντική ρύπανση στις θάλασσές μας, χωρίς να χρειαζόμαστε την «άδεια» των γειτόνων.

Εχοντας συγκριτικό πλεονέκτημα κόστους εντός της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, λόγω υψηλότερου ηλιακού και αιολικού δυναμικού, έχουμε τη δυνατότητα από εισαγωγείς ορυκτών καυσίμων να μετατραπούμε σε εξαγωγείς καθαρής ενέργειας. Οι ορίζοντες που ανοίγονται για τη χώρα μας και οι ευκαιρίες που αναδεικνύονται είναι τεράστιες. Και όλες… περνούν μέσα από τις διεθνείς διασυνδέσεις του ηλεκτρικού δικτύου.

Ενα από τα σημαντικά οφέλη της διασύνδεσης των νησιών είναι ότι δημιουργείται η αναγκαία υποδομή για να αξιοποιηθεί το σημαντικό δυναμικό ΑΠΕ που διαθέτουν. Θεωρητικά, αξιοποιώντας το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό τους, τα νησιά μας έχουν τη δυνατότητα να παράγουν στο σύνολο του έτους περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια απ’ όση καταναλώνουν. Αλλά είναι απαραίτητη η διασύνδεσή τους με το ηπειρωτικό δίκτυο, ώστε να διοχετεύουν το περίσσευμά τους τις ώρες με μεγάλη ηλιοφάνεια και δυνατούς ανέμους και να «εισάγουν» ενέργεια τις νύχτες με άπνοια. Στην ίδια ακριβώς θέση βρίσκεται και η Ελλάδα και για τους ίδιους λόγους έχει ανάγκη τις διεθνείς διασυνδέσεις προκειμένου να αξιοποιήσει το πλούσιο δυναμικό της σε ΑΠΕ.

Ο ρυθμός ανάπτυξης των ΑΠΕ στη χώρα μας συναρτάται με τον ρυθμό ανάπτυξης των διεθνών διασυνδέσεων που επιτυγχάνουμε. Οι διευρυμένες διεθνείς διασυνδέσεις θα εξασφαλίσουν στην Ελλάδα χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, τη δυνατότητα μέγιστης αξιοποίησης του πλούσιου δυναμικού της σε ΑΠΕ, την προοπτική να υποκαταστήσει τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων με εγχώρια παραγωγή καθαρής ενέργειας και να μετατρέψει το ενεργειακό της ισοζύγιο από αρνητικό (καθαρές εισαγωγές) σε θετικό (καθαρές εξαγωγές).

Παρά το ευνοϊκό ευρωπαϊκό περιβάλλον -η Ευρώπη υιοθετεί μια επιθετική στρατηγική διασύνδεσης των ηλεκτρικών δικτύων των μελών της-, οι διασυνδέσεις δεν θα γίνουν από μόνες τους. Χρειάζεται στόχευση και μακροπρόθεσμος εθνικός και ευρωπαϊκός σχεδιασμός. Το δεκαετές πλάνο ανάπτυξης (2019-2028) του εθνικού διαχειριστή του δικτύου ΑΔΜΗΕ (εδώ) σχετικά με τις διεθνείς διασυνδέσεις είναι απογοητευτικό. Υπολείπεται σημαντικά των προκλήσεων των καιρών².

Η ανάπτυξη γραμμών μεταφοράς και διεθνών διασυνδέσεων εκτός από απαραίτητη είναι και χρονοβόρα. Πρέπει σήμερα -για να μην πω χθες- να σχεδιάσουμε και να προωθήσουμε στα ευρωπαϊκά προγράμματα την επέκταση των διεθνών διασυνδέσεων της χώρας, την ενεργειακή διασύνδεση των Βαλκανίων με την Κεντρική Ευρώπη, την ανάπτυξη διαδρόμων μεταφοράς, ενεργειακών λεωφόρων που θα διασυνδέουν την Ελλάδα με τα σημαντικά κέντρα κατανάλωσης της ηπείρου μας³.

Η ανάπτυξη των ΑΠΕ στις επόμενες δύο δεκαετίες θα είναι βασικός μοχλός ανάπτυξης για τη χώρα. Το πόσο γρήγορα θα προχωρήσουμε εξαρτάται από την ανάπτυξη των υποδομών και των δικτύων μεταφοράς. Αν καθυστερήσουμε, όπως στην περίπτωση της διασύνδεσης των νησιών, το κόστος της αδράνειας θα είναι μεγάλο. Η επανάσταση των ΑΠΕ στον χώρο της ενέργειας προσφέρει ένα παράθυρο ευκαιρίας στη χώρα. Αν διδαχθήκαμε από την κρίση, θα το εκμεταλλευτούμε. Διαφορετικά, ο ενεργειακός μας πλούτος θα έχει την τύχη του Ελληνικού. Πλούτος αναξιοποίητος για δύο δεκαετίες, σε μια χώρα που διώχνει τα παιδιά της, βυθίζεται στη μιζέρια και μεμψιμοιρεί.

Ολα όσα διαβάζετε εδώ, μπορεί να σας φαίνονται μακρινά. Δεν είναι όμως! Η Πορτογαλία τον Μάρτιο του 2018 παρήγαγε από ΑΠΕ το 103% της ενέργειας που κατανάλωσε (εδώ). Και η Σαουδική Αραβία σχεδιάζει να κατασκευάσει ηλιακά πάρκα 200 GW μέχρι το 2030, ικανά να υπερκαλύψουν κατά 50% τις ετήσιες ανάγκες ηλεκτροδότησης της πετρελαιοπαραγωγού Σαουδικής Αραβίας (εδώ). Ο κόσμος της ενέργειας αλλάζει. Αλλάζει σε κατεύθυνση που μας ευνοεί. Εμείς, τι κάνουμε;

---

Σημειώσεις

¹Ο υπολογισμός είναι λίγο υπερβολικός. Την περίοδο 2000-2005 το κόστος της μη διασύνδεσης ήταν μικρότερο από 700 εκατ. ευρώ λόγω χαμηλότερων τιμών πετρελαίου.

²Το σημαντικότερο από τα έργα διασύνδεσης ελληνικού ενδιαφέροντος είναι ο EuroAsia Interconnector που έχει χαρακτηριστεί έργο Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος από την ΕΕ και αφορά τη διασύνδεση Ισραήλ – Κύπρου – Κρήτης – ηπειρωτικής Ελλάδας. Το έργο αυτό εξυπηρετεί, κυρίως, την Κύπρο και το Ισραήλ, όχι την Ελλάδα. Δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της Ελλάδας για εξαγωγή της πλεονάζουσας ενέργειας, που θα προκύψει από την αυξημένη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώρας.

³Από το Ισραήλ μπορούμε να διδαχθούμε τι σημαίνει προγραμματισμός και ενεργειακός σχεδιασμός, Τον Δεκέμβριο του 2010 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη του κοιτάσματος  φυσικού αερίου Λεβιάθαν. Με την αξιοποίηση του κοιτάσματος Λεβιάθαν το Ισραήλ πρώτη φορά θα γίνει εξαγωγέας ενέργειας, αλλά αντιμετωπίζει σύνθετα γεωπολιτικά προβλήματα στην εξαγωγή του φυσικού αερίου. Δεκατρείς μήνες μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος (Ιανουάριος 2012) ανακοινώθηκε ο EuroΑsia interconnector που θα μπορούσε να λειτουργήσει για το Ισραήλ ως εναλλακτικό κανάλι εξαγωγής ενέργειας – μετατροπή του φυσικού αερίου σε ηλεκτρική ενέργεια και εξαγωγή στην Ελλάδα.