Το μέρισμα της ειρήνης και τα επίχειρα του πολέμου

Στην κλασική οικονομική θεωρία ετίθετο ένα αγωνιώδες δίλημμα «Κανόνια ή βούτυρο», guns or butter ή σε λιγότερο πεφωτισμένες εποχές «σφαγές ή ευημερία». Είναι αυτό το δίλημμα που η βρετανική κυβέρνηση αντιμετώπισε αφαιρώντας πόρους από την αναπτυξιακή βοήθεια για να τονώσει τις αμυντικές δαπάνες? επέλεξε αυτό για να αποφύγει (για λίγο καιρό ακόμη) τη χειρότερη επιλογή, «Σύστημα Υγείας ή βόμβες».

Το δίλημμα αυτό ενσωματώνει μια θεμελιώδη αλήθεια, ότι είναι διαφορετικό να παράγεις κάτι για να ικανοποιήσεις τον πελάτη σου (π.χ. τρόφιμα ή κινηματογραφικές ταινίες) και κάτι τελείως άλλο, αν το κίνητρο της παραγωγής είναι να τον τινάξεις στον αέρα. Η γενική ευημερία θα έπρεπε να διαφέρει αν χτίζεις, παρά αν γκρεμίζεις.

Advertisement

Ο Frederick Bastiat το έθεσε παραστατικά το 1850 με την «Παραβολή του Σπασμένου Παραθύρου». Ενα παιδί (λ.χ. στα Εξάρχεια) πετάει πέτρα και σπάει την προθήκη ζαχαροπλαστείου. Ο ζαχαροπλάστης αναγκάζεται να αντικαταστήσει το τζάμι, προσλαμβάνοντας τζαμά, του οποίου ο τζίρος αυξάνεται. Μπορούμε να συμπεράνουμε, λέει ο Bastiat, ότι ο υπουργός Οικονομικών, αν επιθυμεί να τονώσει την παραγωγή, δεν έχει παρά να ενθαρρύνει στρατιές να σπάνε τζάμια ανά την επικράτεια;

Τη λογική αυτή θα ενστερνίζονταν ενθουσιωδώς επιχειρηματίες που προσβλέπουν στην ανοικοδόμηση μετά τις μάχες – η Γάζα σαν Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής, η Ουκρανία ως μεταλλευτικό Ελντοράντο. Ο κάθε πόλεμος δημιουργεί χρυσωρυχείο ευκαιριών. Μήπως θα έπρεπε να ευγνωμονούμε τον πρόεδρο Πούτιν που προσφέρει (και μάλιστα αφιλοκερδώς) καταπληκτικές μπίζνες;

Γυρίζοντας στην ανώδυνη ιστορία των Εξαρχείων, ο Bastiat παρατήρησε ότι τα λεφτά που αποδίδονται στον τζαμά, αναγκάζεται ο δυστυχής ζαχαροπλάστης να τα αφαιρέσει από άλλες ανάγκες. Ας πούμε ότι είχε υποσχεθεί στην (ακόμη δυστυχέστερη) κόρη του ένα φόρεμα. Το πραγματικό κόστος του πετροπόλεμου το υφίσταται η κόρη, που μένει χωρίς φόρεμα. Στα οικονομικά το πραγματικό κόστος μιας επιλογής δεν είναι το λογιστικό κόστος, αλλά η αποτροπή αυτού που θα γινόταν αλλιώς. Δηλαδή το «κόστος ευκαιρίας», που εδώ είναι το φόρεμα της μικρής. Και ας πανηγυρίζει ο τζαμάς.

Στην πολεμική οικονομία η αλήθεια αυτή αποκρύπτεται. Είμαστε συνηθισμένοι να ταυτίζουμε το ΑΕΠ με την ευημερία. Ομως, το ΑΕΠ, όπως είναι σήμερα, μετρά την παραγωγή και όχι την ευημερία. Αυτό δεν ήταν πάντα αυτονόητο. Η εποχή του προβληματισμού περί τη λογική των Εθνικών Λογαριασμών συνέπεσε με την επιστροφή των εξοπλισμών στη δεκαετία του 1930. Τότε υπερίσχυσε η άποψη των Αγγλων που επιθυμούσαν τη μέτρηση παραγωγής, παρά των Αμερικανών που προτιμούσαν διάκριση «κανόνια ή βούτυρο». Ο λόγος ήταν ότι ήθελαν η στροφή της οικονομίας προς την πολεμική βιομηχανία και τα όπλα να εμφανιστεί ως αύξηση του εθνικού εισοδήματος – ακόμα και αν μειωνόταν η ευημερία του πληθυσμού. Το δίλημμα παραμένει στην πραγματικότητα, αλλά θολώνεται από τα στοιχεία.

Στα οικονομικά των πολέμων, η πανηγυρίζουσα αμυντική βιομηχανία είναι στη θέση του τζαμά. Ολοι εμείς οι υπόλοιποι μπορούμε να κλαίμε το φόρεμα που θα θέλαμε να πάρουμε αλλά δεν θα μπορούμε.

Η ιδιοφυΐα του ηγέτη του ελεύθερου κόσμου είναι ότι η ειρήνη που θα εξασφαλίσει είναι τόσο ανασφαλής, ώστε να συντηρεί όλα τα πλεονεκτήματα του πολέμου για τους παραγωγούς και τα περισσότερα από τα κόστη για τους υπόλοιπους. Θα χαίρονται οι τζαμάδες, ακόμα και όταν σταματάνε να σπάνε τα τζάμια.

Ο Πλάτων Τήνιος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά