Το Μορφωτικό επίπεδο των Κυθηρίων άλλοτε και τώρα

Βασικός πυλώνας και πρώτο στάδιο μιας ευρύτερης μόρφωσης ενός ανθρώπου είναι η σχολική εκπαίδευση. Ο αριθμός των πτυχιούχων του εκπαιδευτικού συστήματος αποτελεί ένα μετρήσιμο  δείκτη του μορφωτικού επιπέδου ενός πληθυσμού,  τουλάχιστον της βασικής επίδοσής του στα γράμματα και τις επιστήμες. Είναι επίσης  βοηθός για την από εκεί και πέρα διεύρυνση της χωρίς όριο πνευματικής και πολιτιστικής του ανάπτυξης. Η συζήτηση που συνήθως γίνεται για το εκπαιδευτικό επίπεδο του πληθυσμού μιας χώρας ή μιας περιοχής αφορά αφ’ ενός την έκταση της εκπαίδευσης, και αφ’ ετέρου τον βαθμό της ανισότητας των εκπαιδευτικών ευκαιριών και δυνατοτήτων για διάφορα κοινωνικά στρώματα και ιδιαιτέρως την τυχόν διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων.

Στο παρόν άρθρο, μπαίνουμε στην συζήτηση αυτή για την περίπτωση των Κυθήρων και επιχειρούμε μια αξιολόγηση του εκπαιδευτικού επιπέδου του πληθυσμού του νησιού και την διαχρονική εξέλιξη του βαθμού  συμμετοχής των Κυθηρίων και των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό σύστημα, άλλοτε και τώρα. Δεδομένου ότι για πολλά χρόνια, η συμμετοχή των κοριτσιών στην εκπαίδευση μέσου και ανωτέρου επιπέδου ήταν περιορισμένη, με τάση όμως αύξησης, είναι ενδιαφέρον να διαπιστώσουμε, πρώτο την σχετική ταχύτητα της συμμετοχής των δύο φύλων και δεύτερο να προσδιορίσουμε το σημαντικό, θα λέγαμε ιστορικό σημείο καμπής, της επίτευξης ισότητας ανδρών και γυναικών στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στο πνεύμα αυτό, επεξεργαζόμενοι δεδομένα των απογραφών πληθυσμού, καταρτίσαμε τον πίνακα 1 με τα ελάχιστα στοιχεία που είναι αναγκαία για την ανάλυσή μας.

Πίνακας 1. Ποσοστά (%) πτυχιούχων τριτοβάθμιας και μέσης εκπαίδευσης

στον αντίστοιχο πληθυσμό (10 ετών και άνω) των Κυθήρων, στην περίοδο 1971-2011

	1971	1981	1991	2001	2011	Ελλάδα 2011
Πτυχιούχοι τριτοβάθμιας
Δύο φύλα	1,2	2,6	4,0	8,7	16,2	18,5
Άρρενες	1,9	4,3	5,0	8,9	16,5	18,9
Θήλεις	0,6	0,7	3,1	8,5	15,9	18,2
Πτυχιούχοι μέσης
Δύο φύλα	4,6	7,5	15,9	25,5	24,9	28,5
Άρρενες	6,9	8,4	17,6	28,2	24,9	30,3
Θήλεις	2,5	6,5	14,0	22,8	24,9	26,8

 

Τρία σημαντικά συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν από τα στοιχεία αυτά. Το πρώτο είναι ότι σε διάστημα 40 ετών, η μόρφωση του πληθυσμού των Κυθήρων ήταν ραγδαία. Η συμμετοχή των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στον συνολικό πληθυσμό αυξανόταν σχεδόν κατά γεωμετρική πρόοδο (από 1,2% σε 16,2%). Δεύτερο, η συμμετοχή των πτυχιούχων  γυναικών τριτοβάθμιας εκπαίδευση στον γυναικείο πληθυσμό, ξεκινώντας από τρεις φορές μικρότερα ποσοστά από εκείνα των ανδρών, σε διάστημα 30 ετών εξισώθηκαν (το 2001). Το έτος αυτό αποτελεί  το σημείο καμπής της επίτευξης ισότητας των δύο φύλων στην εκπαίδευση που αναζητούσαμε, και από εκεί και πέρα άνδρες και γυναίκες βαδίζουν ισοδύναμα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το τρίτο βασικό συμπέρασμα, που έρχεται ουσιαστικά ως συνέχεια του δευτέρου, είναι ότι στα 10 πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα, η συμμετοχή τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών με τριτοβάθμια εκπαίδευση, στον αντίστοιχο πληθυσμό, σχεδόν διπλασιάστηκε (εκτινάχτηκε  ισότιμα από το 8,7% στο 16,2%).

Ο βαθμός μόρφωσης του πληθυσμού δεν εκφράζεται όμως μόνο με τους πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης , αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο και με τους αποφοίτους της μέσης εκπαίδευσης. Και στο επίπεδο αυτό, η εξέλιξη ήταν καταιγιστική. Το ποσοστό συμμετοχής των αποφοίτων Λυκείου ή εξαταξίου Γυμνασίου  στο πληθυσμό εξακοντίστηκε σε 40 χρόνια σχεδόν κατά 5 και πλέον φορές   (από 4,6% το 1971 σε 24,9% το 2011, έτος στο οποίο εξισώθηκαν πλήρως τα ποσοστά των δύο φύλων). Είναι ενδιαφέρον να τονιστεί, ότι, όπως είδαμε, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η εξίσωση των δύο φύλων επήλθε 10 χρόνια νωρίτερα από ότι η εξίσωση στην δευτεροβάθμια, που εξηγείται από το γεγονός ότι όλο και περισσότερα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια προχωρούσαν διαχρονικά άπό το Λύκειο στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, ενώ η αυξημένη συμμετοχή των κοριτσιών στην μέση εκπαίδευση  είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, και το χάσμα των δύο φύλων ήταν πιο περιορισμένο.

Η διασπορά των μορφωμένων ατόμων μέσα στον πληθυσμό, η οποία ενδιαφέρει από πολιτιστικής γενικώς απόψεως για την εξέλιξη της μόρφωσης των διαδοχικών γενεών, καταγράφεται  στατιστικά από την εκπαίδευση των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων σε συγκεκριμένα χρονικά σημεία (πίνακας 2). Η γνώση αυτή έχει επίσης θεμελιώδη σημασία για οικονομικούς λόγους, γιατί μέσω αυτής μπορεί να διαπιστωθεί η ποσοτική και ποιοτική επάρκεια ή έλλειψη ανθρωπίνων πόρων για την παραγωγή και την ανάπτυξη. Η ιδιότητα αυτή του πληθυσμού δεν αποτελεί όμως αντικείμενο αυτού του άρθρου.

Με την βοήθεια του πίνακα 2, διαπιστώνουμε ότι το πρώτο έτος (1971) της τριακονταετίας, στην οποία αναφερθήκαμε και πιο πάνω, οι δυναμικές ηλικίες των 25-44 ετών, οι οποίες αποτελούσαν το 88% του πληθυσμού άνω των 15 ετών, εμπεριείχαν πολύ μικρό ποσοστό πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (4,2% για τους άνδρες και 0,9% για τις γυναίκες).

Πίνακας 2.Ποσοστά(%) πτυχιούχων τριτοβάθμιας και μέσης εκπαίδευσης στον αντίστοιχο πληθυσμό (10 ετών και άνω) των Κυθήρων, κατά ευρείς ομάδες ηλικιών, 1971 και 2001

 

	1971			2001
Ηλικίες	10-24	25-44	45+	10-24	25-44	45+
Πτυχιούχοι τριτοβάθμιας
Δύο φύλα	0,6	2,4	1,0	2,6	16,7	5,8
Άρρενες	–	4,2	1,7	2,7	13,7	7,7
Θήλεις	1,2	0,9	0,4	2,5	20,0	4,0
Πτυχιούχοι μέσης
Δύο φύλα	4,4	7,4	3,6	25,8	43,5	14,8
Άρρενες	2,6	10,4	7,0	24,8	44,6	18,5
Θήλεις	5,9	4,6	0,7	27,0	42,1	11,4

 

Δεδομένης της δημογραφικής κατάρρευσης του νησιού στα 30 χρόνια που πέρασαν, η ίδια ηλικιακή ομάδα, αποτελούμενη το 2001 από άτομα   που στην αρχή της τριακονταετίας ήταν αγέννητα ή μέχρι 14 ετών,  αντιπροσωπεύει μόνο το 33% του πληθυσμού άνω των 15 ετών. Ως αποτέλεσμα όμως των εν τω μεταξύ ταχύτατα αυξανομένων ροών στο εκπαιδευτικό σύστημα και των δύο βαθμίδων ,  οι άνδρες και γυναίκες των 25-44 ετών που κατείχαν το 2001 πτυχία τριτοβάθμιας και μέσης εκπαίδευσης ανέβασαν σε μεγάλο βαθμό το μορφωτικό επίπεδο της ομάδας. Η συμμετοχή των πτυχιούχων τριτοβάθμιας  εκπαίδευσης είναι  16,7%  (13,7% οι άνδρες και 20,0% οι γυναίκες), με εξαιρετικά μεγάλη, όπως φαίνεται,  υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών. Αλλά και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση η πρόοδος είναι πολύ μεγάλη,  όπου ο μισός σχεδόν πληθυσμός είναι απόφοιτοι εξαταξίου Γυμνασίου ή Λυκείου. Εδώ όμως υπάρχει μια μικρή υστέρηση των γυναικών, η οποία ίσως εξηγείται από την έντονη, όπως είδαμε, στροφή των γυναικών προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

 

 

Σε όλες όμως τις ηλικιακές ομάδες, το μορφωτικό επίπεδο των Κυθηρίων ανέβηκε πολύ ψηλά στα 30 χρόνια πριν από το κλείσιμο του 20^ου αιώνα. Στα άνω των 45 έτών άτομα, οι σωρευτικές εξελίξεις της παρελθούσης τριακονταετίας  καταλήγουν το 2001 σε αρκετά υψηλά ποσοστά πτυχιούχων και των δύο φύλων, αλλά,  όπως είναι αναμενόμενο, η μόρφωση των γυναικών στις μεγάλες ηλικίες έχει μια υστέρηση έναντι εκείνης των ανδρών.

Για να δούμε πως στέκεται το μορφωτικό επίπεδο των Κυθηρίων σε σχέση με τον μέσο όρο της χώρας, στα πρώτα 10 χρόνια του 21^ου αιώνα (2011), όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τον πίνακα 1, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η υστέρηση των Κυθήρων, στον ανδρικό και γυναικείο πληθυσμό,  είναι ίσως μικρότερη από ότι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί μόνο από διαίσθηση (16,2% σε σύγκριση με 18,5%, σχεδόν ομοιόμορφη και για τα δύο φύλα). Αναφορικά με την μέση εκπαίδευση, παρατηρούμε μια προσέγγιση των Κυθηρίων προς τον μέσο όρο της χώρας, με το αξιοσημείωτο γεγονός ότι η προσέγγιση αυτή είναι λιγότερο εγγύς από ότι στην περίπτωση της τριτοβάθμιας, και είναι εγγύτερη των γυναικών από ότι των ανδρών  (5,5 ποσοστιαίες μονάδες  των ανδρών  και 2 των γυναικών στην μέση εκπαίδευση, έναντι σχεδόν 2,5 ποσοστιαίων μονάδων, ομοιόμορφα για άνδρες και γυναίκες, στην τριτοβάθμια).

Το γενικό συμπέρασμα από αυτή την ανάλυση είναι ότι τα Κύθηρα μπήκαν στον 21^ο αιώνα με ένα πληθυσμό γερασμένο μεν, αλλά με ικανοποιητικό επίπεδο μετρήσιμης μόρφωσης,  ακόμη και σε σύγκριση με τον γενικό μέσο όρο της χώρας. Ιδιαίτερα, όπως είναι αναμενόμενο, οι νέοι και οι μεσήλικες κατέχουν μια σχετικά υψηλή θέση, την οποία οι περισσότεροι κατέκτησαν  κατά την διάρκεια της τελευταίας τριακονταετίας πριν από το κλείσιμο του 20^ου αιώνα. Είναι όμως επίσης πολύ αξιοσημείωτο, ότι μετά την εξίσωση των δύο φύλων στο επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που επήλθε στο τέλος της τριακονταετίας (2001), στην πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα η συμμετοχή τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών  στον αντίστοιχο πληθυσμό, αυξήθηκε ισομερώς σχεδόν κατά 2/3, ενώ στην μέση εκπαίδευση τα ποσοστά μειώθηκαν ελαφρώς σε άνδρες και γυναίκες.

 

Καταλήγοντας, θα ήθελα να εξάρω την καίρια συμβολή του εξαταξίου Γυμνασίου και του Λυκείου Κυθήρων  σε αυτά τα επιτεύγματα είτε άμεσα, με τους αποφοίτους της μέσης εκπαίδευσης, είτε έμμεσα, προσφέροντας το εφαλτήριο για την εισαγωγή των αποφοίτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Να σημειώσω, ότι την γενικότερη επιρροή του Γυμνασίου στην κοινωνία των Κυθήρων, κατά τα 100 χρόνια της λειτουργίας του, ανέλυσα σε πρόσφατο άρθρο μου στα Κυθηραϊκά.

 

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΙΟΥΝΙΟΥ 2023 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»