Το μυστήριο με τον χρυσό Πάνα

Ηταν µέσα Σεπτεμβρίου όταν επρόκειτο να πραγματοποιήσουν την αγοραπωλησία. Ολα δείχνουν, όμως, ότι πανικοβλήθηκαν. Μπορεί να τους ειδοποίησε κάποιος τσιλιαδόρος ή να αντιλήφθηκαν οι ίδιοι ότι η αστυνομία βρισκόταν στο κατόπι τους. Παράτησαν τις αρχαιότητες άτσαλα, τυλιγμένες σε κουβέρτες, περιμετρικά του γηπέδου του Τάε Κβον Ντο στο Παλαιό Φάληρο και εξαφανίστηκαν. Αφησαν πίσω 31 αντικείμενα, κυρίως πήλινα ειδώλια, αλλά και δύο μαρμάρινες ληκύθους με ανάγλυφες παραστάσεις, που έμοιαζαν ασήκωτες. Πάνω στη βιασύνη τους, όμως, τους παράπεσε και κάτι ακόμη: ένα σπάνιο χρυσό νόμισμα βάρους μόλις 9,2 γραμμαρίων.

Η πληροφορία είχε φτάσει στα στελέχη του τμήματος Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Αρχαιοτήτων της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής εδώ και δύο μήνες. Στον κόσμο των λαθρανασκαφέων και των μεσαζόντων είχε διακινηθεί η φήμη ότι κάποιο κύκλωμα επιχειρούσε να πουλήσει έναν χρυσό στατήρα Παντικαπαίου Κριμαίας προς 900.000 ή 1 εκατ. ευρώ.

Ο άνθρωπος που θεωρείται επικεφαλής του κυκλώματος φέρεται να είναι γνωστός με το ψευδώνυμο «Γέρος». Σύμφωνα με αστυνομικούς, αποφεύγει να εμφανίζεται στις συναλλαγές και φέρεται να αναλαμβάνει κυρίως την εξέταση των αντικειμένων που πρόκειται να διοχετευτούν στην παράνομη αγορά για να διαπιστώσει εάν είναι κίβδηλα ή αυθεντικά.

Δεν είναι γνωστό πού ανασκάφηκε το νόμισμα, εάν εντοπίστηκε στην ελληνική επικράτεια ή εάν όντως βρέθηκε στη χερσόνησο της Κριμαίας και κατέληξε στη χώρα μας. Οι αστυνομικοί εξετάζουν το ενδεχόμενο να διακινήθηκε στην Ελλάδα ακόμη και πρόσφατα, στη σκιά του πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία, καθώς κάποια μέλη του κυκλώματος θεωρείται ότι διατηρούν σχέση και διαύλους επικοινωνίας με την περιοχή, ως ομογενείς από την πρώην Σοβιετική Ενωση. Τα κατασχεμένα αντικείμενα στάλθηκαν προς φύλαξη και τελική εκτίμηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά και το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.

Στον κόσμο της αρχαιοκαπηλίας συχνά διακινούνται φήμες ή γίνονται και απόπειρες εξαπάτησης των επίδοξων αγοραστών από δεινούς πλαστογράφους. Ατομο που γνωρίζει καλά πώς δρουν αυτά τα κυκλώματα στη χώρα μας και μίλησε στην «Κ» υπό τον όρο της ανωνυμίας, αναφέρει ότι και πριν από 25 χρόνια είχε ακούσει για ένα νόμισμα της Κριμαίας που φέρεται να είχε ανασκαφεί στη Μακεδονία, καθώς και για άλλα παρόμοια που υποτίθεται ότι είχαν εντοπιστεί στα μικρασιατικά παράλια, χωρίς ωστόσο να έχει δει κάποιο τεκμήριο που να αποδεικνύει αυτούς τους ισχυρισμούς.

Το χρυσό νόμισμα που κατασχέθηκε από τους αστυνομικούς στο Παλαιό Φάληρο εκτιμήθηκε μακροσκοπικά από αρχαιολόγο του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών ως ιδιαίτερα σπάνιο και παραδόθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου στο Μουσείο. «Είναι ένα αληθινό αριστούργημα της αρχαίας νομισματοκοπίας», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου δρ Γιώργος Κακαβάς. Αναφέρει ότι εκδόθηκε γύρω στο 350 π.Χ. και ότι στην εμπρόσθια όψη απεικονίζει την κεφαλή γενειοφόρου Πανός στραμμένη κατά τρία τέταρτα προς τα αριστερά. Στην οπίσθια όψη έχει χαραγμένη την επιγραφή Π-Α-Ν, ενώ ένας φτερωτός κερασφόρος γρύπας, με δόρυ στο ράμφος, στέκεται πάνω σε μεγάλο στάχυ.

Εξετάζεται το ενδεχόμενο το νόμισμα να διακινήθηκε στη σκιά του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας, καθώς φέρεται μέλη του κυκλώματος να είναι ομογενείς από την πρώην ΕΣΣΔ.

«Ο συγκεκριμένος εικονογραφικός τύπος θεωρείται σπάνιος και παρεκκλίνει από τον συνήθη τύπο των χρυσών στατήρων του Παντικαπαίου, στον οποίο η κισσοστεφανωμένη κεφαλή του ακολούθου του Διονύσου αποδίδεται κατά κρόταφον προς τα αριστερά. Στο Νομισματικό Μουσείο εκτίθεται ένας στατήρας αυτού του τύπου από τη συλλογή των μεγάλων Ηπειρωτών ευεργετών των Ζωσιμάδων», λέει ο κ. Κακαβάς.

 

 

Το Παντικάπαιον ήταν ελληνική αποικία που ίδρυσαν τον 7ο αιώνα π.Χ. οι Μιλήσιοι στον Εύξεινο Πόντο. Περίπου στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. άρχισε να εκδίδει σειρές χρυσών στατήρων, κομμένων σε αττικό βάρος. Ο κ. Κακαβάς εξηγεί ότι τα νομίσματα αποτελούσαν αδιάψευστες μαρτυρίες της δυναμικής παρουσίας του ελληνικού στοιχείου στην απομακρυσμένη περιοχή της Κριμαίας και του σημαντικού πλούτου από τις εξαγωγές των σιτηρών της. Σταθερά στην εμπρόσθια όψη τους απεικόνιζαν την κεφαλή του Πανός.

«Τα τονισμένα αυτιά, η χοντρή βολβόσχημη μύτη, τα ακατάστατα μαλλιά ταιριάζουν στην προσωπικότητα του θεού των δασών και των βουνών που προστάτευε τα ποίμνια», αναφέρει ο κ. Κακαβάς. Αντίστοιχα ο γρύπας ήταν ο μυθικός φύλακας των πλούσιων μεταλλίων χρυσού της περιοχής.

Οπως επισημαίνει ο ίδιος, ο πλέον αξιομνημόνευτος στατήρας αυτού του τύπου φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης και ανήκει σε θησαυρικό σύνολο. «Προέρχεται από τον “θησαυρό” της Πριγκήπου και η αυθεντικότητά του είναι αδιαμφισβήτητη», τονίζει.

Το 2012 ένα αντίστοιχο νόμισμα δημοπρατήθηκε στη Νέα Υόρκη. Βρισκόταν μεταξύ 642 αντικειμένων της συλλογής Prospero, με αριθμό εκθέματος 213. Αρκετές ημέρες νωρίτερα είχε επισημανθεί η σπανιότητά του. Σε διεθνή δημοσιεύματα της εποχής αναφερόταν ως έργο υψίστης σπουδαιότητας, καθώς και ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις εμπόρων «παρόμοιο νόμισμα δεν είχε βγει ξανά στην αγορά». Στο ιστορικό συλλογής που υπήρχε στον επίσημο κατάλογο, σημειωνόταν ότι είχε αγοραστεί από μια ελβετική τράπεζα το 1991. Ως τιμή εκκίνησης είχαν ορίσει τα 520.000 δολάρια και τελικά δημοπρατήθηκε τότε προς 3,2 εκατ. δολάρια.

 

 

Εντεκα χρόνια αργότερα, ένας χρυσός στατήρας του Παντικάπαιου Κριμαίας δημοπρατήθηκε στη Ζυρίχη της Ελβετίας από τον οίκο Numismatica Ars Classica. Είχε τον αριθμό εκθέματος 155 και τιμή εκκίνησης 1,3 εκατ. ελβετικά φράγκα. Η τελική τιμή δημοπράτησής του φέρεται να έφτασε τα 6 εκατ. δολάρια. Βάσει του ιστορικού συλλογής εμφανιζόταν να ανήκει για χρόνια στις συλλογές του Μουσείου Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης και το 1934 παραχωρήθηκε προς πώληση ώστε να συγκεντρωθεί συνάλλαγμα για τη βιομηχανική ανάπτυξη της Σοβιετικής Ενωσης. Αργότερα βρέθηκε στην κατοχή ενός Γάλλου βιομηχάνου.

Η Κριμαία

Εδώ και χρόνια ο Σαμ Χάρντι παρακολουθεί και καταγράφει τη δράση αρχαιοκαπήλων στην Κριμαία, για το νορβηγικό Ινστιτούτο Ερευνας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μια από τις έρευνες που έκανε ο Χάρντι εστιάζει σε αναρτήσεις και ηλεκτρονικές συνομιλίες 347 «κυνηγών αρχαιοτήτων» σε περισσότερες από 49 διαδικτυακές κοινότητες. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις του είναι η οργάνωση ειδικών περιηγήσεων από κατοίκους της προσαρτημένης Κριμαίας για Ρώσους πολίτες που θέλουν να αναζητήσουν στα εδάφη της χερσονήσου αρχαία νομίσματα ή άλλα αντικείμενα με ανιχνευτές μετάλλων, προκειμένου να τα προσθέσουν στη συλλογή τους.

Το 2019, σύμφωνα με την έρευνα του Χάρντι, μία γυναίκα από τη Ρωσία που είχε ταξιδέψει στην Κριμαία ανάρτησε στη σελίδα της στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης vKontakte αγγελίες πώλησης νομισμάτων τα οποία είχε ανακαλύψει στα κατεχόμενα εδάφη, ενώ αργότερα φέρεται να ήταν σε επαφή με κάποιον οίκο δημοπρασιών της Ευρώπης.

Η «Κ» περιηγήθηκε σε ρωσικές ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Τον περασμένο Ιούλιο ένας χρήστης ζητούσε πληροφορίες για το πώς θα μπορούσε να μεταφέρει απρόσκοπτα τον εξοπλισμό του στην Κριμαία, όπου σκόπευε να μεταβεί και για διακοπές. Ανησυχούσε εάν θα του δέσμευαν τον ανιχνευτή μετάλλων σε κάποιο σημείο ελέγχου. Στο κείμενο που έγραψε αποκαλούσε τους άλλους λαθρανασκαφείς «συναδέλφους».