Το νερό που έπινε η Αθήνα

Ενα από τα σπουδαία τεχνικά έργα της αρχαίας Αθήνας ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Ενα τεχνολογικό επίτευγμα που ξεκίνησε το 125 μ.Χ., στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, και αποπερατώθηκε το 140 μ.Χ. από τον διάδοχό του Αντωνίνο Πίο, παρέχοντας επί 1.800 και πλέον χρόνια νερό στην Αθήνα. Οι σήραγγές του ξεκινούσαν από την πηγή της Κιθάρας στους πρόποδες της Πάρνηθας και, συνεχίζοντας στη Μεταμόρφωση, στο Ηράκλειο, στη Νέα Ιωνία, στην Κηφισίας, έφθαναν στους Αμπελοκήπους και κατέληγαν στη Δεξαμενή του Λυκαβηττού, στο σημερινό Κολωνάκι.

Με την κατασκευή του, σημειώνει ο Μανόλης Κορρές, «έγινε για πρώτη φορά δυνατή η απόληψη υδάτων της Πάρνηθας και του Πεντελικού». Κάποια ερείπια του υδραγωγείου διασώζονται στη Νέα Ιωνία, όμως η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι αγνοούμε τη σημασία αυτού του έργου, την αντοχή του στον χρόνο, αλλά και τον ρόλο που διαδραμάτισε ώστε να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία της Αθήνας. Γιατί η έλλειψη νερού πολλές φορές ταλαιπώρησε την πρωτεύουσα.

Με εξερεύνηση στο Αδριάνειο, στα φρεάτια και στα πηγάδια, στους τρόπους υδροδότησης της Αθήνας μοιάζει η ανάγνωση του πολυσέλιδου ημερολογίου «Ηράκλειο Αττικής: Υδάτινες διαδρομές από τον Αδριανό μέχρι σήμερα». Ο «Αλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού» είχε την πρωτοβουλία για την έκδοσή του. Μέσα από επιστημονικές εργασίες, σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠ και όχι μόνον, χάρτες, καθώς και μαρτυρίες κατοίκων του Ηρακλείου αποκαλύπτεται αυτό το «ύψιστης γεωλογικής, μηχανικής και αρχιτεκτονικής κατασκευής, λειτουργικό και αναξιοποίητο» αρχαίο έργο. Μαζί τα 200 πηγάδια που καταγράφηκαν στην περιοχή, καθώς και οι βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες που λειτούργησαν στην υδάτινη διαδρομή.

Εσωτερικό δεξαμενής στο Κολωνάκι. Η φωτογραφία είναι της Γεωργίας Μπουρμπούλη.

Για τη διαχρονική αξία του γράφουν ο Παναγιώτης Δευτεραίος (πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ και υποψήφιος διδάκτωρ στα Αρχαία Υπόγεια Υδραυλικά Εργα), ο δρ Ευστάθιος Χιώτης (μηχανικός Μεταλλείων, μεταλλουργός, τ. διευθυντής και σύμβουλος ΙΓΜΕ) και ο δρ Νικόλαος Μαμάσης (αναπληρωτής καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας του ΕΜΠ). Για το επιβλητικό υδραγωγείο της Νέας Ιωνίας γράφει η Ολγα Δακουρά – Βογιατζόγλου, αρχαιολόγος, μέλος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς-TICCI. Το όνομα «Ποδαράδες», όπως ονόμαζαν την περιοχή της Νέας Ιωνίας οι παλαιότεροι, προέρχεται από τις κολόνες (ποδάρια ή ποδάρες) του Αδριανείου που γεφύρωναν το ρέμα του Περισσού. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, προέρχεται από το όνομα του Τούρκου κτηματία της περιοχής αγά Μουσταφά Ποδάρα.

Σήμερα οι υδατογέφυρες αντανακλούν τα σημάδια του χρόνου πάνω τους, «την ανθρώπινη κακομεταχείριση και την απαξίωση από την αδιαφορία των αρμοδίων. Παρ’ όλα αυτά, τα αρχαία κατάλοιπα δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για το μεγαλείο του έργου στην εποχή της κατασκευής και της λειτουργίας του», υπογραμμίζει η κ. Βογιατζόγλου. Σε εφημερίδες του 19ου αιώνα η συνάδελφος Δήμητρα Κουντή εντόπισε πολλά δημοσιεύματα για το Αδριάνειο και τα προβλήματά του, όπως η απολογητική επιστολή του δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Πάτση για την κατάπτωση τμήματος του υδραγωγείου. «Νερό, θέλουμε νερό» διαδήλωναν οι Αθηναίοι το 1899, σύμφωνα με την εφημερίδα «Εμπρός». Μέχρι καμπάνια για τη μεταφορά των νερών της Στυμφαλίας στη διψασμένη πρωτεύουσα έκανε η εφημερίδα, ενώ ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» Ε. Λάμψας δήλωνε πως «όποιος φέρει τα νερά της Στυμφαλίας εις Αθήνας θα είνε ο μέγιστος των ευεργετών της πόλεώς μας».

Επί δημαρχίας του ο Δημήτρης Σούτσος δαπάνησε 1.000.000 δρχ., ενώ επί δημαρχίας του Μερκούρη δαπανήθηκαν πάνω από 4.000.000 δραχμές «…και όμως εδώ είνε όλοι οι κάτοικοι των Αθηνών διά να μαρτυρήσουν ότι πολλάκις εμαρτύρησαν από την έλλειψιν ύδατος».