Το βασιλικό ταμείο της καθαρεύουσας: Μια απώλεια

Η 21 Φεβρουαρίου έχει ορισθεί από την UNESCO, ως Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας.

Mε αυτή την ευκαιρία το κείμενο που ακολουθεί, με έμφαση στον εξοστρακισμό από την σημερινή καθομιλουμένη των δυσαναπλήρωτων εκφραστικών μέσων της καθαρεύουσας.

Advertisement

Τρία παραδείγματα:

Αστικά γλωσσικά κατάλοιπα

Σεβαστή δέσποινα, παραπονείται στη νύφη της, σύζυγο του αδελφού της, και μητέρα νεαρού (ανεψιού της), ο οποίος μόλις είχε αναρρώσει μετά από μια σύντομη, ελαφρά κατ’ οίκον νοσηλεία: «Πώς μου το κάνατε αυτό; Να με αφήσετε στην ά‐άγνοιά μου για τόσες μέρες, με το παιδί στο κρεβάτι;». «Μα, δεν ήταν τίποτα το σοβαρό», απολογείται η μητέρα του παιδιού, «μια ιωσούλα ήταν, δε θέλαμε να σε αναστατώσουμε». «Ό,τι και να ήταν έπρεπε να ειδοποιηθώ», επιμένει εκείνη, «να κάνω κι εγώ τα δέοντα», καταλήγει.

Ανεξαρτήτως, σε τι μπορούσε να συνίστανται εκείνα τα δέοντα, συνειδητοποίει κανείς, με αυτή την ευκαιρία, τη μεγάλη αλέσει στη γλώσσα μας, ο άκριτος εξοβελισμός από το λεξιλόγιό μας τέτοιων όμορφων και πλούσιων σε νόημα λέξεων. Κι αυτό, γιατί η δημοτική γλώσσα αδυνατεί να τις αναπληρώσει. Αν μη τι άλλο, με την ίδια αξεπέραστη κυριολεξία και εκφραστική οικονομία της καθαρεύουσας.

Ωδή σε τρεις μετοχές

«Ο γλωσσικός διχασμός επροξένησε μεγάλα δεινά», γράφει ο Καβάφης, για να συνεχίσει, «όμως μας ευεργέτησε με μια χυμώδη πολυτυπία αποχρώσεων, ήχου, ρυθμού και σημασίας. Είναι κρίμα να απολακτίζουμε αυτό το θείο δώρο της επιλογής, άλλοτε από το ‘βασιλικό ταμείο της καθαρεύουσας και άλλοτε από το φτωχικό κεμέρι της δημοτικής’».

Διαβάζοντας ή ακούγοντας το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο ‐ κεφ.8, σταματά κανείς στο σημείο, όπου με το θαύμα του Ιησού εξήλθαν τα δαιμόνια από τον ασθενή και κατέφυγαν σε μίαν αγέλη χοίρων. Το πλήθος που πληροφορήθηκε το γεγονός έσπευσε περίεργο να δει τον θεραπευμένο. Τον βρήκαν: «καθήμενον, ιματισμένον και σωφρονούντα». Πώς να περάσουν απαρατήρητες οι τρεις μετοχές;! Αυτήν την πυκνή και περιεκτική εικόνα αδυνατούν να τη δώσουν οι χρήσεις της σημερινής περιφραστικής δημοτικής.

Ακόμα, προσέξτε, πώς με τη παρουσία τεσσάρων μετοχών, τα λόγια του Χερουβικού Ύμνου, που ακούμε κάθε Κυριακή στην εκκλησία, αποδίδονται από μια μακροσκελέστατη πρόταση, χωρίς αυτό να ενοχλεί καθόλου: “Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικῶς εικονίζοντες καὶ τῇ Ζωοποιῷ Τριάδι τὸν Τρισάγιον ὕμνον προσᾴδοντες πᾶσαν την βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν ὠς τὸν βασιλέα τῶν ὃλων ὑποδεξόμενοι ταῖς ἀγγελικαῖς ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν· Ἀλληλούϊα”.

…και στη Δοτική πτώση

Τρεις θαλερές δοτικές, εν σειρά παρατιθέμενες, που ακούγονται κατά την εξόδιο ακολουθία, με την οποία όλοι είμαστε τόσο εξοικειωμένοι: «εν λόγω, εν έργω ή διανοία». Θαυμάστε με πόση εκφραστική οικονομία, συμπεριλαμβάνουν ‐ και με τι λαμπρή διαύγεια, φιλοσοφική ακρίβεια και υπαρξιακή βαρύτητα ‐ όλα τα, προς «εξαγόρευσιν και συγχώρησιν, παρ’ ημών πραχθέντα», συσσωρευμένα κρίματα!..

* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. E–mail: gcostoulas@gmail.com