Το ζεύγος των ευεργετών Νικήτα και Ελένης Τζάννε

Ο Κυθήριος ευεργέτης Νικήτας Τζάννες γεννήθηκε το 1799 στη Χώ­ρα. Σύμφωνα με τις απογραφές του 18ου, 19ου αι. και τα ληξιαρχικά της εποχής, ο πατέρας του, Εμμανουήλ, ήταν από τον Άγιο Ηλία και κατά το 1785 παντρεύτηκε στη Χώρα τη Μα­ρία Ραπανά – Κόη και εγκαταστάθηκε στην ενορία του Θεολόγου, όπου γεννήθηκε ο Νικήτας και τα μεγαλύ­τερα αδέλφια του, Παναγιώτης, Φροσύνη, Ελένη, Γεώργιος και Κων/νος.  3 Υδραίοι, που βρέθηκαν στα Κύθη­ρα, έγιναν ανάδοχοι στη βάφτιση του Νικήτα στο Θεολόγο και ο ένας εξ αυτών φαίνεται πως του έδωσε το όνομα του πατέρα του(1). Στα παιδι­κά του χρόνια δεν υπάρχει οργανω­μένη εκπαίδευση στα Κύθηρα και έ­τσι το 1817 σε ηλικία 18 ετών δηλώ­νει αναλφάβητος(2). Φαίνεται όμως ότι δεν έμεινε αναλφάβητος, διότι αργότερα υπογράφει στην αρχή υποτυπωδώς, αργότερα με περισσότερη άνεση.

Το 1824 ο πατέρας έχει ήδη πεθάνει χωρίς διαθήκη καθώς φαίνεται και οι τρεις επιζώντες αδελφοί Γιώργης, Κων/ντής και Νικήτας μοιράζουν αγαπημένοι την πατρική περιουσία, η οποία περιλαμβάνει σπίτια στον Άγιο Ηλία και στα Βαρυπατιάνικα στη Χώρα, χωράφια, περιβόλια, αμπέλι στον Αφράτη, ελιές και μέλισσες. Στη μοιρασιά φρόντισαν να τακτοποιήσουν και να ικανοποιήσουν τη χήρα μητέ­ρα τους καθώς και τις δύο αδελφές τους. Στο μερίδιο του Νικήτα έπεσε ένα σπίτι στα Βαρυπατιάνικα, χωρά­φι και περιβόλι στον Άγιο Ηλία, μια ελιά και 3 μέλισσες(3). Το 1826 ο Γιώργης και ο Νικήτας πωλούν ένα κομάτι από το υποστατικό που έχουν στο Καψάλι, στον Πίσω Γιαλό, τοπο­θεσία Μπαγκουρωτό, στον Παναγιώ­τη Ματουλέα(4).

Από τους στίχους ενός αγνώ­στου στιχοπλόκου πληροφορούμεθα ότι ο νεαρός Νικήτας πήγε στην Ερμούπολη της Σύρου, όπως και άλλοι Κυθήριοι και έγινε ναυτικός. Τούτο συμφωνεί με την απογραφή του 1833, στην οποία η οικογένειά του είναι εγκατεστημένη στα Βαρυπατιάνικα, ο ίδιος φέρεται ως α­πών από τα Κύθηρα, ναυτικός στο ε­πάγγελμα, παντρεμένος με την Ελέ­νη από τη Σμύρνη(5). Αργότερα τον βρίσκομε εγκατεστημένο στην Αλε­ξάνδρεια, όπου εξελίχθηκε σε μεγαλέμπορο μαζί με τον αδελφό του Κων/νο. Το 1880 είναι εγκατεστημένοι εκεί ως έμποροι και τα παιδιά του Γιώργη, ο Εμμανουήλ και ο Κων/νος. Τον Ιούνιο του 1852 ο Νικήτας βρίσκεται στα Κύθηρα και έρχεται σε συμφωνία με την Κωνσταντινιά, κόρη του ποτέ Κοσμά Χριστόφορου, Λίγκουνα, από τις Καλοκαιρινές, να την πάρει για υπηρεσία στην Αλεξάν­δρεια. Εις το σχετικό συμφωνητικό η μεν Κωνσταντινιά υπόσχεται να διαμείνει κοντά τους 3 χρόνια, ο δε Νικήτας αναλαμβάνει όλα τα έξοδα και πληρωμή 50 δίστηλα (7). Το 1855, ε­νώ είχε ολοκληρωθεί ο ναός των Μυρτιδίων, ο Ηγούμενος Αγαθάγγε­λος αναθέτει στο Νικήτα, στην Αλε­ξάνδρεια, να έρθει σε γραπτή συμ­φωνία με τον Τηνιακό μαρμαρογλύπτη, Ιά­κωβο Βαρούτη για το τέμπλο, το δεσποτικό θρόνο και τον άμβωνα των Μυρτιδίων(8). Μεταξύ των ερανοδο­τών για τα έργα των Μυρτιδίων ο Νι­κήτας ανεδείχθη κορυφαίος και κα­τέβαλε 2000 δίστηλα, ποσό τεράστιο για την εποχή εκείνη(9). Πρός τιμήν του μεγάλου ερανοδότη, μεταξύ των εικόνων του τέμπλου υπάρχει και η εικόνα του αγίου Νικήτα με την αφιέ­ρωση εντός πλαισίου «Μνήσθητι Κύ­ριε τοῦ δούλου σου Νικήτα Τζάνε. ‘Υπό Ιω. Στάη, ζωγράφου, τω 1863 Ια­νουάριου 20».

Τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του ο Νικήτας εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου με την διαθήκη του ά­φησε χρήματα για να ιδρυθεί και να συντηρείται το Δημοτικό Νοσοκομείο που φέρει το όνομά του «ΤΖΑΝΝΕΙΟΝ» προς νοσηλείαν Κυθηρίων και των απόρων Πειραιωτών. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1866, ενώ τα εγκαίνια έγιναν το 1814. Το δημιούργημα του Κυθήριου ευεργέτη, από το οποίο πέρασαν κορυφαίοι γιατροί, ενίσχυσε την κοινωνική πρόνοια εκείνη την εποχή και σιγά σιγά εξελίχθηκε σε ένα πρωτοποριακό νοσηλευτικό ίδρυμα. Εις τους απλοϊκούς στίχους που προανέφερα, εκτός από τα πολύτιμα βιογραφικά στοιχεία για το Νικήτα, φαίνεται και η απήχηση που είχε στα Κύ­θηρα το φιλανθρωπικό έργο του, η συμβολή του στα έργα των Μυρτιδίων και η προσωπική αίγλη του στην Αίγυπτο. Το πτωχοπροδρομικού ύ­φους στιχούργημα ίσως να έμεινε σχεδίασμα, διότι έχει πολλά κενά και πιθανόν να μην έφθασε ποτέ στον παραλήπτη οπωσδήποτε όμως έχει ενδιαφέρον.

«Κυθήρη τας 1 Ιουνίου 1860 έτος πα­λαιόν.

Προς τον Πλοίαρχον της δόξης Συμπολίτην μου Νικήτα

 τ’ επώνυμό του Τζάνε,

 τον τρανής τιμής τον άνδρα,τα

τον πολλής δικαιοσύνης

και απείρου ευσπλαχνίας,

ελεήμονα τον μέγαν

στολισμό μοναστηρίου

της εδώ Μυρτιδιωτίσσης,τα

της πολύ λαμπρής εικόνας

και της θαυμασιωτάτης.

Ότ’ εις ύψος μίλα μέγα

σ’ ύψωσεν, ω πλοίαρχέ μου,

δια την επίσκεψίν σου

η εντελή ευλάβειά σου

όπου έδειχνες απαύστως

αγκαλά τε και απόν σου

εις το θεϊκόν της κράτος

και πολλούς πτωχούς αγνώστους

και γνωρίμους ων ομοίως

τους έγινης ιατρός τους

εις την πίναν και την δίψαν

και εις την γυμνότητά τους.

Εις μικρόν πλήαρχος ήσουν

εις Ερμούπολιν σαν ήσουν

από εδώ και τόσα έτη

και από άνω έως κάτω

τον Αμάραντον τον Τζόρτζη

ένδυσες ώ κάλιστά μου

όπου καταγυμνητεύων ήτον

και όταν ούτος εδώ ήλθεν

το εφόναξεν εις όλους

και έδειχνε την φορεσία

όπου του έκαμες προθύμως

κατεδέξω άνερ μέγα

στολισμέ της Αιγυπτίας

να φανής και νυν ενδόξως

ελεήμων καθώς πρέπει

εις το πολλά ενδεές μου

όπου γειμνητεύων είμαι

από άνω έως κάτω

και έχασα κάθε ελπίδα

και ουδαμώς παρηγορία

η πτωχεία μου δεν έχει

 και είναι θέατρον εις πλύστρες

και πολλά παλαιοτάτη

η εμή και εμβαλομένη

με εμβαλώματα χιλιάδες

πρώτον το ιατρικόν μου

 Η μονή μου φανέλα

εις στολήν σου κάμνω όρκον

ούτε μίαν και δεν έχει

από την πρώτη σαν εγείνη

και χειτην ναι δεν με υπάρχει

και απ’ το βάρος του βρακιού μου

όταν περιπατώ χολένω.

Αντιπρόσωπος [ ]

πάμπολες φοραίς εγίνης

εις τας περιστάσεις άλλων

γίνου νυν φίλτατε άκρε

 και εις τον άκρως [ ]

εις το καλοκάγαθόν σου ενθυμήσου ότι είπες

εις [  ]      ]

όπ’ εστάθη ένας άλλος

 Μέγα Πέτρος εις την δόξαν

θεμελιοτής Αιγύπτου

και οι φίλοι και γνωστοί σου

αν το στέρξης ελέησον [ ](10)

Σχεδόν ταυτόχρονα με το Τζάννειο Νοσοκομείο εγκαινιάστηκε στον Πειραιά ένα άλλο άσυλο με την επω­νυμία «Παιδαγωγείον ορφανών και απόρων παιδιών» το οποίο ιδρύθηκε με τους εράνους Πειραιωτών και τη συ­μπαράσταση της Δημοτικής Αρχής. Το 1875 η Ελένη από τη Σμύρνη, χή­ρα του Νικήτα, ο οποίος σημειωτέον πέθανε το 1864, με τη διαθήκη της ά­φησε στο παραπάνω Ορφανοτροφείο όλη την περιουσία της σε ακίνητα με το ετήσιο εισόδημα 15000 δρχ. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος απεφάσισε τη μετονομασία του Παιδαγωγείου σε «ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΑΡΡΕΝΩΝ ΕΛΕΝΗΣ ΝΙΚΗΤΑ ΤΖΑΝΝΕ» Αμέσως άρχισε να ανεγείρεται νέο κτίριο το οποίο αποπερατώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1884. Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών του ιδρύματος είναι και άλλος Κυθήριος ευεργέτης Ευστάθιος Δηλαβέρης. Κατά την περίοδο 1921-1926 Δ/ντής του ιδρύματος διετέλεσε ο Νικόλαος Στάης, αδελφός του Υπουργού Σπύρου Στάη (11)

1 Γ.Α.Κ Τοπικό αρχείο Κυθήρων Ληξιαρχικά ενορίας Θεολόγου στη Χώρα

2 Γ.Α.Κ. Τοπικό αρχείο Κυθήρων Νοτάριος Καλούτσης Λεονάρδος, βιβλίο 2,φ. 13ν.

3 Νοτάριος Καλούτσης Λεονάρδος, βιβλίο 5, φ. 189ν-190ν

4 Νοτάριος Λαστιώτης Ιωάννης, βιβλίο 14, φ. 43ν

5 Γ.Α.Κ. Τοπικό Αρχείο Κυθήρων Απογραφή 1833

6. Γ.Α.Κ. Τοπικό Αρχείο Κυθήρων Εκλογικός κατάλογος Δήμου Κυθηρίων 1880

7. Νοτάριος Μεγαλοκονόμος Γεώργιος, βιβλίο 4, σελ. 56.

8 Χάρου Κορωναίου Ελένη, Το προσκύνημα των Μυρτιδίων, σελ. 86-89.

9.ΣοφοκλήΚαλούτση, Ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης, έκδοση 5η σελ. 112.

10 Ιδιωτικό αρχείο Σταύρου, ιερέως Χάρου

11 Έκθεσις πεπραγμένων του Ορφανοτροφείου εν Πειραιεί 1922.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση Φ.229 – Οκτώβριος 2008 ΄