Βία μεταξύ ανηλίκων: Μήπως ήρθε για να μείνει;

Τρέμει το φυλλοκάρδι όλων όσοι έχουμε ανήλικα. «Εχε τον νου σου», σου έλεγαν παλιά και εννοούσαν τις μπόμπες στα κλαμπ και «μη σου ρίξουν κάτι στο ποτό», τα τσιγαριλίκια της «κακής παρέας», το AIDS και την προφύλαξη στο σεξ – ο εκθαμβωτικός Μπίλι Μπο είχε φύγει μοιράζοντας τρόμο στην ελληνική κοινωνία.

Τώρα, το «έχε τον νου σου» απευθύνεται στο σχολείο, να πάρει η ευχή… Στο διπλανό θρανίο και στο διάλειμμα, στους συμμαθητές του παιδιού σου. Τι να συμβουλέψεις άραγε ένα παιδί στην εφηβεία ή στην προεφηβεία, στην άγουρη ηλικία της διαμόρφωσης, στην πιο δύσκολη περίοδο, όταν σε ρωτά «κι αν με πειράξουν;». «Ρίξε» κι εσύ; Τρέξε; Κάνε τον κουτό; Βάλ’ τους στη θέση τους; Πες το (αν προλάβεις) στη δασκάλα; Καμία αντίδραση δεν μπορεί να σώσει ένα παιδί από τη βία της γενιάς του – εύχεσαι μόνο να μην του λάχει.

Η αλφαβήτα στη μετά Covid εποχή θέλει τη βία να είναι αυξημένη και παρούσα σε βασικές εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Το δηλώνουν οι αριθμοί, οι ποιοτικές αναλύσεις, οι έρευνες.

Το Protagon συνομίλησε με την κυρία Εφη Λαμπροπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, προκειμένου να περιγράψει το «πώς», το «γιατί», αλλά και το «ποιοι», δείχνοντας εμμέσως πλην σαφώς τον δρόμο.

Ομαδικές συμπλοκές, επιθέσεις, σωματικές βλάβες, κλοπές σε βάρος συμμαθητών, φθορές σε κτίρια, βανδαλισμοί συνθέτουν το μωσαϊκό της βίας ανάμεσα σε πρόσωπα κάτω των 17 ετών. Παράνομο –άρα ενταγμένο στις παραβατικές συμπεριφορές–, πλην όμως όχι βίαιο, θεωρείται και το downloading στο οποίο επιδίδονται πολλά παιδιά, από φιλμ έως τραγούδια.

Η Ελλάδα έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Βία απέναντι σε σύμβολα θεσμικής εξουσίας, επιθέσεις σε κτίρια ή βανδαλισμοί σε δημόσιους χώρους είναι χαρακτηριστικό ημεδαπό. Σε αντίθεση με άλλες μορφές βίας, όπως οι επιθέσεις σε μειονοτικές ομάδες, που ευδοκιμούν σε χώρες όπως η Γερμανία.

Η βία δεν συνιστά χαρακτηριστικό προηγούμενων γενεών, όση παραβατικότητα και αν υπήρχε. Είναι χαρακτηριστικό αυτής της γενιάς. Και από πού να φυλαχτεί κανείς; Ή, ακριβέστερα, από ποιους;

Τις δεκαετίες του ’80 και ’90 οι ανήλικοι παραβάτες ήταν κατά κύριο λόγο παιδιά παραμελημένα. Σήμερα, η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών που εκδηλώνει αποκλίνουσες συμπεριφορές αναζητεί συγκινήσεις. Το περιβάλλον τους είναι άλλωστε γεμάτο από ερεθίσματα βίας, videogames που την ενθαρρύνουν, προφίλ σε social media που εκτοξεύουν λόγο μίσους, μουσική τραπ με στίχους που προκαλούν –τουλάχιστον– αμηχανία.

Το πρόβλημα είναι ότι πολλά παιδιά μπαίνουν στη λογική της βίας απλώς και μόνο για να είναι αρεστά, αποδεκτά σε ευρύτερες ομάδες. Προβαίνουν σε πράξεις κοροϊδίας, τρόλινγκ, ακόμη και σε επικίνδυνα παιχνίδια διαδικτυακού challenge (σφίξε το σχοινί όσο πιο σφιχτά μπορείς γύρω από τον λαιμό σου…) για να δείξουν ότι «μπορούν», ότι «αξίζουν», για να έχουν τη συγκατάνευση, το «ΟΚ» του φιλικού περιβάλλοντος.

Και οι γονείς; Στην υπόθεση βίας, bullying στην Αγία Παρασκευή, όπου 14χρονος κατήγγειλε ότι δέχτηκε επίθεση από τρεις ανηλίκους, ο ένας εκ των οποίων ήταν συμμαθητής του, η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών άσκησε δίωξη σε βάρος των γονέων για –πλημμεληματική– παραμέληση εποπτείας ανηλίκων.

Η κυρία Λαμπροπούλου επιμένει για τον κομβικό ρόλο των γονέων. «Με έρευνα σε δείγμα 2.000 ατόμων έχουμε διαπιστώσει ότι ο γονεϊκός έλεγχος μπορεί να δράσει καταλυτικά στην πρόληψη επεισοδίων, στην προστασία των ανηλίκων. Οταν ο γονέας, για παράδειγμα, γνωρίζει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται το παιδί του εκτός σπιτιού και με ποιους, παρατηρούμε μικρότερη θυματοποίηση, λιγότερη παραβατικότητα.

»Η έλλειψη καθοδήγησης και ο ασταθής έλεγχος από την πλευρά της οικογένειας ασκούν αρνητική επίδραση. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από σταθερές, από άξονες με βάση τους οποίους πορεύονται. Την κατάσταση δυσχεραίνουν, άλλωστε, οι αλλαγές που έχουν επέλθει ως προς τη δομή της οικογένειας και της καθημερινότητάς της, π.χ. υπάρχουν ανήλικα που μένουν πολλές ώρες μόνα τους στο σπίτι ή βρίσκονται εκτός σπιτιού χωρίς έλεγχο».

Το φαινόμενο είχε αρχίσει πάντως να σκιαγραφείται εδώ και καιρό, εκτιμά η καθηγήτρια. Δεν είναι μόνο η χρονίζουσα κρίση αξιών, ιδίως από το 2008 και μετά, είναι και η στάση πολλών οικογενειών που προκαλεί προβληματισμό. Τι να σχολιάσει κανείς όταν έχει να αντιμετωπίσει γονείς με διπλή ηθική – οι κανόνες ισχύουν για τους άλλους, αλλά όχι για μας; Για γονείς που επιτίθενται λεκτικά ή και δέρνουν καθηγητές σχολείων; Για κηδεμόνες που ενθαρρύνουν την εκπαίδευση ελάχιστης προσπάθειας; Που δεν επιβάλλουν κανόνες συμπεριφοράς;

Η ανησυχία για το μέλλον θεριεύει. Ολα δείχνουν πως κανείς δεν εξαιρείται, ούτε τα δημόσια ούτε τα ιδιωτικά σχολεία, στον ίδιο ρυθμό χορεύουν οι μαθητές τους. Το πιο λυπηρό; Ισως να μην μπορούμε να ισχυριστούμε πια το περίφημο «παιδιά είναι». Η νεανική παραβατικότητα θεωρείται παροδική, μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, την ενηλικίωση, μετά τα 17-18. Η βία;