Ξυπνάμε τους αρχαίους «ιούς ζόμπι» της Σιβηρίας

Αρχαίοι ιοί βρίσκονται θαμμένοι για δεκάδες χιλιάδες ή ακόμη και εκατομμύρια χρόνια στους «αιώνιους πάγους» της Σιβηρίας. Υπό κανονικές συνθήκες θα έμεναν για πάντα εκεί. Οχι πλέον όμως, καθώς οι θερμοκρασίες στην Αρκτική ανεβαίνουν έως και τέσσερις φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Κι έτσι, αυτό το ανέγγιχτο εδώ και χιλιετίες παχύ στρώμα πάγου, γνωστό κι ως permafrost, έχει αρχίσει να λιώνει. Η κλιματική κρίση και η ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή, αποτελούν, σύμφωνα με όσα ανέφεραν ειδικοί στην «Κ», την αιτία που έχει αναπτυχθεί η θεωρία ότι ιοί που πλέον έχουν εξαφανιστεί, μπορεί να… αναγεννηθούν. Τα τελευταία χρόνια ερευνητές προσπαθούν να εντοπίσουν στη Σιβηρία αυτούς τους «ιούς ζόμπι». Και τα έχουν καταφέρει.

«Μπορεί να επιστρέψουν από τους νεκρούς»

Ο ομότιμος καθηγητής Ιατρικής και Γoνιδιωματικής στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Aix-Marseille στη Μασσαλία, Ζαν- Μικέλ Κλαβερί, έχει κατορθώσει να αναγεννήσει ιούς ηλικίας έως και 48.500 ετών που μαζί με την ομάδα του απομόνωσαν από το permafrost, το οποίο καλύπτει συνολικά το 22% της επιφάνειας της γης. Για λόγους ασφαλείας, επέλεξε να μελετήσει ιούς που μπορούν να στοχεύσουν μόνο μονοκύτταρες αμοιβάδες και όχι ζώα ή ανθρώπους. Οι συγκεκριμένοι ιοί ονομάστηκαν «γίγαντες» εξαιτίας του μεγέθους τους και παρέμεναν μολυσματικοί. Σύμφωνα μάλιστα με όσα δήλωσε ο ίδιος στο CNN, «βλέπουμε τα ιχνη από πολλούς, πολλούς ακόμη ιούς. Δεν ξέρουμε σίγουρα αν είναι ζωντανοί. Η λογική μας όμως λέει ότι αν οι ιοί αμοιβάδας είναι ακόμη ζωντανοί, δεν υπάρχει λόγος άλλοι ιοί να μην έχουν επιβιώσει και να μην μπορούν να πλήξουν τους ξενιστές τους».

Σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» ο Πάουλο Βεράρντι, αναπληρωτής καθηγητής Ιολογίας και Εμβολιολογίας και επικεφαλής του τμήματος Παθοβιολογίας του πανεπιστημίου του Κονέκτικατ, «γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια οι “αιώνιοι πάγοι” λιώνουν». Ως αποτέλεσμα, έχουν γίνει ήδη σύμφωνα με τον ίδιο, σημαντικές ανακαλύψεις, όπως «ζώα που έζησαν πριν από χιλιάδες χρόνια και είναι πολύ καλά διατηρημένα».

Κάποια από αυτά τα ζώα, σύμφωνα με τον κ. Βεράρντι, πιθανώς πέθαναν από κάποιον ιό. Ενδεχομένως το ίδιο να έχει συμβεί και με ανθρώπους που βρίσκονται θαμμένοι εκεί, γεγονός που σύμφωνα με τον ίδιο «αποτελεί μια από τις ανησυχίες ότι αυτοί οι ιοί μπορεί να επιστρέψουν από… τους νεκρούς. Αυτός είναι ο λόγος που ονομάζονται “ιοί ζόμπι”».

«Μπορεί να μην έχουμε την άμυνα να τους αντιμετωπίσουμε»

Από την πλευρά της, η Μπιργκίτα Εβενγκαρντ, ομότιμη καθηγήτρια στο τμήμα Κλινικής Μικροβιολογίας του πανεπιστημίου Umea της Σουηδίας και μέλος του Σκανδιναβικού Κέντρου Αριστείας CLINF, που ερευνά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον επιπολασμό μολυσματικών ασθενειών σε ανθρώπους και ζώα σε βόρειες περιοχές, δήλωσε στην «Κ» ότι στο permafrost μπορεί να υπάρχουν ιοί ακόμη και πριν από την περίοδο των Homo sapiens». Αλλωστε, σύμφωνα με την ίδια, το ότι έχουν εντοπιστεί ιοί ηλικίας έως περίπου 50.000 ετών, «δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν παλιότεροι. Απλώς, έχει χρησιμοποιηθεί μια μέθοδος που δεν μπορεί να τους εντοπίσει».

Σύμφωνα με την κ. Εβενγκαρντ δεν είναι το πιθανότερο σενάριο να υπάρχουν θαμμένοι ιοί που θα αποτελέσουν κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Παρόλα αυτά, όπως σημείωσε, «η άμυνα του ανοσοποιητικού μας συστήματος έχει αναπτυχθεί επειδή βρίσκεται σε στενή επαφή με μικροοργανισμούς. Αν έρθουμε σε επαφή με έναν αρχαίο εξαφανισμένο ιό, μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα έχουμε την άμυνα να τον αντιμετωπίσουμε».

Οπως διευκρίνισε ο κ. Βεράρντι, οι ιοί, αποτελούν οργανισμούς που εξαρτώνται από κάποιον άλλο ζωντανό οργανισμό, επομένως «οι συγκεκριμένοι ιοί, τεχνικά δεν είναι ζωντανοί. Παραδόξως όμως γίνεται όλο και πιο κοινό να τους αναγεννήσουμε».

 Η άμυνα του ανοσοποιητικού μας συστήματος έχει αναπτυχθεί επειδή βρίσκεται σε στενή επαφή με μικροοργανισμούς. Αν έρθουμε σε επαφή με έναν αρχαίο εξαφανισμένο ιό, μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα έχουμε την άμυνα να τον αντιμετωπίσουμε.

Αλλωστε, όπως σημείωσε, το permafrost αποτελεί «έναν φυσικό καταψύκτη, όπου όλα έχουν παραμείνει διατηρημένα και απομονωμένα. Επειδή όμως πλέον το λιώσιμο εξελίσσεται γρήγορα, υπάρχει η πιθανότητα οι «ιοί ζόμπι» να επιστρέψουν και να πλήξουν την ανθρωπότητα. Δεν ξέρουμε αν αυτό θα συμβεί ποτέ, αλλά είναι καλό να μάθουμε όσα περισσότερα μπορούμε».

«Είναι σαν να ανοίγεις το κουτί της Πανδώρας»

Αναφορικά με το αν θα μπορούσαν να έχουν επιβιώσει ιοί που μπορούν να βλάψουν την ανθρωπότητα, η κ. Εβενγκαρντ επεσήμανε ότι «αυτή τη στιγμή υπάρχουν στη γη περίπου ένα τρισεκατομμύριο μικροοργανισμοί. Από αυτούς, περίπου 14.000 είναι παθογενείς για τον άνθρωπο. Επομένως, στατιστικά μιλώντας, ναι, υπάρχει αυτή η πιθανότητα». Σχετικά με το αν ιοί που έχουν σκοτώσει ζώα και βρίσκονται εγκλωβισμένοι στο permafrost θα μπορούσαν να πλήξουν τους ανθρώπους, η ίδια σχολίασε ότι «το 75% των ιών έρχονται σε εμάς από τη φύση και τα ζώα. Πρόκειται για κάτι που είδαμε να συμβαίνει μεταξύ άλλων στην Covid-19, τον Εμπολα και τον HIV».

Πάντως, πολλοί από τους ιούς, όπως οι κορωνοϊοί, σύμφωνα με τον κ. Βεράρντι, δεν θα μπορούσαν να έχουν επιβιώσει σε αυτές τις συνθήκες, καθώς «τείνουν να χρειάζονται υψηλότερες θερμοκρασίες».

 Οταν σκάβεις εκεί, δεν ξέρεις τι μπορεί να συναντήσεις και να απελευθερώσεις. Είναι σαν να ανοίγεις το κουτί της Πανδώρας.

H συνέχεια των επιστημονικών ερευνών στο permafrost, μεγάλο μέρος του οποίου βρίσκεται στη Ρωσία, δεν είναι εύκολη υπόθεση σύμφωνα με την κ. Εβενγκαρντ, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Κι αυτό γιατί όπως επεσήμανε, «δεν επιτρέπεται στους εξαιρετικούς Ρώσους συναδέλφους μας, να συνεργάζονται πλέον μαζί μας. Θεωρούμε ότι εξακολουθούν να πραγματοποιούν έρευνες στην περιοχή, αλλά δεν είμαστε σίγουροι».

Η κλιματική κρίση δεν αποτελεί τον μοναδικό λόγο που η ανθρωπότητα μπορεί να ξυπνήσει τους «ιούς ζόμπι», καθώς σύμφωνα με την κ. Εβενγκαρντ, «αυτή η περιοχή ήδη σκάβεται από μεταλλωρύχους». Παράλληλα, σε μεγάλο μέρος της περιοχής υπάρχει τα τελευταία χρόνια  στρατιωτική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την ίδια όμως, «όταν σκάβεις εκεί, δεν ξέρεις τι μπορεί να συναντήσεις και να απελευθερώσεις. Είναι σαν να ανοίγεις το κουτί της Πανδώρας».