Ζούκερμπεργκ εναντίον Ευριπίδη

Ζούκερμπεργκ. Ξεκινώ το σημερινό μου σημείωμα με ένα βαρύ όνομα. Μόνο που δεν πρόκειται για τον Μαρκ. Πρόκειται για την αδελφή του Ντόνα, η οποία είναι ελληνίστρια, ειδική στο θέατρο. Αυτή κατέληξε στο επιστημονικό συμπέρασμα ότι τα κλασικά γράμματα είναι φωλιά του μισογυνισμού, του ρατσισμού και εφαλτήριο για την υπεροχή του ανδρικού φύλου και της λευκής φυλής – αυτά τα δύο πάνε μαζί, λες και εκτός λευκής φυλής οι γυναίκες κυριαρχούσαν. Επειδή βιολογικά ανήκω στο ανδρικό φύλο και στη λευκή φυλή και, επιπλέον, με ενδιαφέρουν τα κλασικά γράμματα, άρχισα να ψάχνω τη συνείδησή μου για να βρω τα προαναφερθέντα ζιζάνια. Να τα ραντίσω με το ζιζανιοκτόνο του φεμινισμού με μείγμα από Black Lives Matter, να ξεραθούν για να απαλλάξω τον αγρό της σκέψης μου από τα ζιζάνια. Αναρωτήθηκα, βέβαια, προς στιγμήν, αν αξίζει να ξεριζώσω τον Ευριπίδη προς χάριν της κυρίας Ζούκερμπεργκ, όμως επικράτησε το βάρος του ονόματος και η ανάμνηση εκείνου του σκάφους της οικογενείας που είχα δει πέρυσι. Από δω ίσαμε εκεί κάτω, με ελικοδρόμιο επιπλέον. Πρέπει να το πάρω απόφαση. Ζω σε έναν κόσμο όπου το όνομα Ζούκερμπεργκ έχει μεγαλύτερη αξία από τον ταλαίπωρο «μισογύνη» Ευριπίδη. Αν θέλω να ζήσω σ’ αυτόν τον κόσμο χωρίς να με θεωρούν παράσιτο, οφείλω να αναθεωρήσω τις αξίες μου.

Το αναφέρω χωρίς να γνωρίζω το έργο της. Ομως το αναφέρω ως ένα παράδειγμα ιδεολογικής χρησιμοποίησης της κλασικής αρχαιότητας. Υπάρχουν και πιο γραφικά παραδείγματα, όπως οι δικοί μας «Σπαρτιάτες». Γραφικοί μεν, χαρακτηριστικό σύμπτωμα δε μιας οπτικής στρέβλωσης με την οποία ο σύγχρονος κόσμος αντιμετωπίζει τις λεγόμενες κλασικές του καταβολές. Η αρχαία Σπάρτη αποτέλεσε την ιδεολογική βάση του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού, όπως και η αυτοκρατορική Ρώμη του ιταλικού φασισμού. Αυτή η ιδεολογική εκμετάλλευση της κλασικής παιδείας οδήγησε στην απαξίωσή της στη μεταπολεμική Ευρώπη. Με εξαιρέσεις όπως η ανθρωπολογική προσέγγιση των Βερνάν και Βιντάλ – Νακέ ή η συγκινητική προσήλωση της Ζακλίν ντε Ρομιγί στα πνευματικά και πολιτικά επιτεύγματα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ομως, το τραύμα ήταν καίριο. Εκτοτε ο κλασικός κόσμος, κυρίως δε ο ελληνικός, χωρίστηκε σε δύο ενότητες. Από τη μία οι «ειδικοί», ιστορικοί, φιλόλογοι, αρχαιολόγοι ή φιλόσοφοι που τον προσέγγιζαν ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης – με σημαντικά επιτεύγματα. Από την άλλη οι «ιδεολόγοι», που προσπαθούσαν να τον προσαρμόσουν στο αξιακό σύστημα της δικής μας πραγματικότητας. Πάντως, ο κλασικός κόσμος είχε χάσει την ενότητά του ως ύστατη αναφορά και πρότυπο του δυτικού πολιτισμού. Οι ερευνητές τον αντιμετώπισαν με εντιμότητα. Οι «ιδεολόγοι» τον έβαλαν στο κρεβάτι του Προκρούστη, κόβοντας με το τσεκούρι ό,τι περίσσευε απ’ τις δικές τους ιδεοληψίες, όπως ο μισογυνισμός, η δουλοκτησία και η πολεμόχαρη φύση του. Κατά την άποψή τους, μια διακήρυξη για την «παγκόσμια ειρήνη» έχει μεγαλύτερη αξία από την Ιλιάδα.

Advertisement

Υπάρχει δυνατότητα επικαιροποίησης της κλασικής σκέψης πέρα από τις ιδεολογικές της στρεβλώσεις; Ας το πω διαφορετικά. Εχει ο δυτικός πολιτισμός τη δυνατότητα να αντιληφθεί τα διλήμματα του σύγχρονου κόσμου πέρα από τις ιδεολογικές συγκρούσεις; Διότι αυτό του προσέφερε η κλασική σκέψη σε όλους τους αιώνες της πορείας του. Τη δυνατότητα να αναγάγει τη συγκυρία σε ένα αξιακό σύστημα που την υπερέβαινε. Λένε πολλοί ότι ο σημερινός κόσμος μοιάζει με τον Μεσαίωνα, εννοώντας κάποια σκοταδιστική περίοδο. Μόνο που ο Μεσαίωνας διάβαζε Αριστοτέλη και αυτός τον βοήθησε να φτάσει στον Πλάτωνα της Αναγέννησης.

Υπάρχουν λειτουργοί της εκπαίδευσης σήμερα που θα μπορούσαν να αναδείξουν την επικαιρότητα της κλασικής σκέψης; Να την απαλλάξουν από τη φιλολογική της ή ιδεολογική της ακαμψία; Φοβάμαι πως όχι. Και εκεί είναι το πρόβλημα. Η ελληνική παιδεία θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει σ’ αυτόν τον ρόλο. Θα μπορούσε, αλλά δεν μπορεί. Ο δυτικός κόσμος, στον βαθμό που συνειδητοποιεί τις αγκυλώσεις του και την πνευματική του στειρότητα, επιστρέφει και πάλι στην κλασική παιδεία. Η Ελλάδα θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει, αν δεν είχε η ίδια υποβαθμίσει τις κλασικές σπουδές. Κι αν η ίδια δεν τις είχε υποτάξει στη γραφειοκρατική αντίληψη της εκπαίδευσης. Το ζητούμενο δεν είναι πόσες ώρες θα διδάσκονται αρχαία. Το ζητούμενο είναι πώς θα διδάσκονται. Και αυτό μένει αναπάντητο από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου.