1919 – 1922: Η καταστροφή της Σμύρνης – Σεπτέμβριος 1922

9 Σεπτεμβρίου 1922 (ν.η.). Οι Τούρκοι μπαίνουν στη Σμύρνη. Ο ελληνικός στρατός εγκαταλείπει την πόλη φεύγοντας από το λιμάνι του Τσεσμέ. Οι Τούρκοι επιδίδονται σε βιαιότητες και σφαγές των χριστιανών αμάχων. ∆υνάμεις ατάκτων πυρπολούν την αρμένικη συνοικία και σύντομα η πυρκαγιά απλώνεται στην πόλη. Οι Έλληνες, προσπαθώντας να ξεφύγουν, συγκεντρώνονται στην προκυμαία περιμένοντας την απομάκρυνσή τους με πλοία. Όμως κάτι τέτοιο δεν έχει προβλεφθεί ούτε από την ελληνική κυβέρνηση ούτε από τους Συμμάχους. Τα συμμαχικά πολεμικά που βρίσκονται στον κόλπο της Σμύρνης στέκονται απλοί θεατές στο εκτυλισσόμενο δράμα. Στο μεταξύ, ο θρησκευτικός ηγέτης τής εκεί ελληνικής κοινότητας, μητροπολίτης Χρυσόστομος, και δύο δημογέροντες βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του τουρκικού όχλου. Μέσα στη συνολική σύγχυση ξεχωρίζουν περιπτώσεις όπως εκείνη του πάστορα Άζα Τζένινγκς, ο οποίος με δική του πρωτοβουλία οργανώνει την κινητοποίηση πλοίων για τη διάσωση του χριστιανικού πληθυσμού. Στο ανά χείρας τεύχος περιλαμβάνονται τα ρεπορτάζ της Καθημερινής μερικές μέρες μετά την Kαταστροφή. Από τη μία, οι διηγήσεις των προσφύγων που καταφθάνουν στον Πειραιά και, από την άλλη, η ανταπόκριση του απεσταλμένου της, Α. Κουτούβαλη, ο οποίος παρέμεινε στη Σμύρνη μέχρι την τελευταία στιγμή. Επίσης, συμπεριλαμβάνεται η αποκαλυπτική μαρτυρία του μητροπολίτη Εφέσου Χρυσόστομου Β΄, καθώς και ένα άρθρο της Σύνταξης που κατακεραυνώνει την απάθεια των Συμμάχων. Τέλος, βλέπουμε τις πρώτες προσπάθειες υποδοχής, στέγασης και σίτισης των προσφύγων που καταφθάνουν στον Πειραιά, μαζί με την ενεργοποίηση κρατικών και διεθνών οργανισμών για την αντιμετώπιση της νέας πρόκλησης στην Ελλάδα.

Η Σμύρνη δεν υπάρχει πλέον

∆ιά του αμερικανικού ατμοπλοίου «Winona» έφθασαν χθες το απόγευμα εις τον Πειραιά περί τους δισχιλίους πρόσφυγες εκ Σμύρνης, αναχωρήσαντες εκείθεν το απόγευμα της προχθές. Πάντες ούτοι απεβιβάσθησαν εις την παρά το τελωνείον αποβάθρα, τυχόντες πάσης προχείρου περιθάλψεως εκ μέρους των αρχών. Εις την αποβάθραν είχον συγκεντρωθή πλήθη άλλων προσφύγων ευρισκομένων εις Πειραιά από ημερών, διεδραματίσθησαν δε κατά την αποβίβασιν συγκινητικώταται σκηναί. Οι αφικνούμενοι μόλις κατώρθωσαν να παρέχουν πληροφορίας περί προσώπων εξαφανισθέντων, συγγενών και φίλων, των οποίων η τύχη αγνοείται εν μέσω κοπετών και θρήνων.

 

Παρ’ όλον το μεσολαβήσαν χρονικόν διάστημα του ταξειδίου των, πάντες κατέχονται υπό της φρίκης των όσων υπό τα όμματά των διεδραματίσθησαν. Εις τα πρόσωπα όλων είναι αποτυπωμένη η αγωνία και η απόγνωσις. Θρηνούν την μεγαλειτέραν καταστροφήν, την οποίαν ηδύνατο να φαντασθή ανθρώπινος νους. Θρηνούν την απώλειαν του πατρός ή της μητρός ή του αδελφού, ή όλων ταυτοχρόνως. Αποβιβάζονται ζωντανά δείγματα της αλλόφρονος φυγής, άλλοι με το νυκτερινόν των ένδυμα, άλλοι ημίγυμνοι, άλλοι χωρίς καπέλλο. Τίποτε δεν ήτο δυνατόν να παραλάβουν μαζί των. Εγκατέλειψαν τα πάντα, φεύγοντες την απανθράκωσιν ή την σφαγήν.

*

Αι πληροφορίαι τας οποίας παρέχουν παρουσιάζουν την εν Σμύρνη καταστροφήν αφάνταστον εις τραγικότητα. Η απάντησις εις τας πρώτας ερωτήσεις, είναι μία γενικώς:

– Σμύρνη δεν υπάρχει πλέον. Μόνον το όνομα έμεινε!

Και διηγούνται τα της καταστροφής, εν μέσω λυγμών.

Η Σμύρνη επυρπολήθη υπό ομίλων αποτελουμένων εξ οπλιτών του εισελθόντος εις την πόλιν τακτικού κεμαλικού στρατού, εχόντων επί κεφαλής αξιωματικούς. Οι όμιλοι ούτοι διεσκορπίσθησαν εις απάσας τας συνοικίας της πόλεως, πλην της τουρκικής βεβαίως, και επεδόθησαν εις το απάνθρωπον έργον των.

Από των διαφόρων σημείων ήρχισαν ήδη αι φλόγες τεράστιαι να υψούνται υπέρ την πόλιν. Εκαίοντο ταυτοχρόνως, η περί το ∆ιοικητήριον συνοικία, αι συνοικίαι του Αγίου Τρύφωνος, της Αγίας Αικατερίνης, το Τάσσι, ο Φασουλάς, η Πούντα, η ευρωπαϊκή συνοικία. Ολόκληρος η πόλις ευρέθη τοιουτοτρόπως εις τας φλόγας και ταυτοχρόνως εις την διάθεσιν του εξηγριωμένου τουρκικού όχλου και του στρατού. Αι οικίαι των Χριστιανών, αδιακρίτως φυλής, πριν μεταβληθούν εις ερείπια εκ του πυρός, υφίσταντο την επιδρομήν των στρατιωτών και του όχλου, πυροβολούντων διαρκώς.

 

 

Περιουσίαι διηρπάζοντο, άνδρες, γυναίκες και παιδία εσύροντο εις την σφαγήν, ενώ προ των ομμάτων των και εν μέση οδώ αι θυγατέρες των εσύροντο εις την ατίμωσιν, γέροντες υπέκυπτον υπό τα άγρια πλήγματα της τουρκικής μαχαίρας και παιδία ερρίπτοντο εκ των παραθύρων!

*

Αι πλέον αφάνταστοι εις τραγικότητα σκηναί εξετυλίχθησαν τότε εν Σμύρνη. Άνθρωποι κεκλεισμένοι εις τας οικίας των διά να αποφύγουν την σφαγήν, άλλοι οίτινες είχον καταφύγει εις τους ναούς και ιδία τον καθεδρικόν, και εις τας οικίας των ξένων υπηκόων, βλέποντες ήδη ότι ηπειλούντο να απανθρακωθούν, ορμούν αλλόφρονες εις τας οδούς προς την παραλίαν, αφίνοντες κραυγάς τρόμου.

Η Σμύρνη ολόκληρος αντηχεί εκ των κραυγών τούτων, αι οποίαι επικρατούν και αυτών των κατά χιλιάδας ριπτομένων πυροβολισμών και του εκ της πυρκαϊάς θορύβου. Και η σφαγή λαμβάνει ήδη τεραστίαν έκτασιν. Μετά των εν αλλοφροσύνη φευγόντων αναμιγνύονται και οι σφαγείς, τρέχοντες παραπλεύρως των με την αιμοστάζουσαν μάχαιραν εις την χείρα. Οι ούτως υπό την άμεσον απειλήν της σφαγής ευρισκόμενοι προσπαθούν να εξαγοράσουν την ζωήν των, ρίπτοντες εις τους σφαγείς ό,τι μεθ’ εαυτών έφερον. Χρήματα σκορπίζονται αφθόνως εις την οδόν, και τιμαλφή και ό,τι είδος ηδύνατο να έχη την παραμικράν αξίαν.

 

 

Και οι σφαγείς ανακόπτουν προς στιγμήν τον δρόμον των και συλλέγουν πάντα ταύτα, αλλά και πάλιν καταφθάνουν τους ουδέν έχοντας πλέον και σφάζουν και κρεουργούν, αδιακόπως, και εξαγριούνται έτι πλέον εκ του αίματος εις το οποίον κυριολεκτικώς κολυμβούν, και σφάζουν, σφάζουν, σφάζουν Έλληνας, Αρμενίους, Άγγλους, Γάλλους, Ιταλούς, Ισραηλίτας, πάντας αδιακρίτως. Ουδέν άλλο ηδύνατο να σώση την στιγμήν εκείνην, παρά μόνον η ταχύτης της φυγής.

*

Οι εκ της σφαγής διαφεύγοντες, φθάνουν τοιουτοτρόπως εις την παραλίαν, όπου από ημερών είναι συγκεντρωμέναι χιλιάδες Χριστιανών, και μεταδίδουν την αλλοφροσύνην και ο πανικός φθάνει εις το ζενίθ. Πολλοί ρίπτονται εις την θάλασσαν διά να φθάσουν εις μίαν λέμβον ή μίαν φορτηγίδα ή εν εκ των εν τω λιμένι πολεμικών. Αλλ’ οι πλείστοι εξ αυτών, ημιλιπόθυμοι ως ήσαν εκ του τρόμου επνίγοντο, μη έχοντες δυνάμεις να κολυμβήσουν. Λέμβοι υπερπληρωθείσαι ανετρέποντο ενώ εφέροντο προς τας φορτηγίδας ή τα πολεμικά, και οι επιβαίνοντες επνίγοντο αφίνοντες κραυγάς φρίκης και απογνώσεως, τας οποίας συνεπλήρουν οι θρήνοι των εν τη παραλία.

Τοιαύται σκηναί διεδραματίζοντο καθ’ όλην την ημέραν της Τρίτης και της Τετάρτης, ενετάθησαν δε και έφθασαν εις το κατακόρυφον προχθές Πέμπτην, οπότε αι φλόγες είχον περιζώσει πλέον τα κτίρια της παραλίας, από του ∆ιοικητηρίου μέχρι της Πούντας. Οι συγκεντρωμένοι εις την παραλίαν ευρίσκοντο τόσον πλησίον των καιομένων κτιρίων, ώστε ηναγκάζοντο να πίπτουν με το πρόσωπον επί του πλακοστρώτου διά να ανακουφίζωνται εκ της υπερβολικής θερμάνσεως ήτις τους κατέκαιε.

Εις πλείστα σημεία της τραγικής παρατάξεως των συγκεντρωμένων εις την παραλίαν, έπιπτον τεμάχια καιομένων δοκών μεταδίδοντα το πυρ, όπερ όμως δεν εξηπλούτο, των καιομένων πραγμάτων ριπτομένων εις την θάλασσαν.

*

Η παρελθούσα Πέμπτη δύναται να ονομασθή η τελευταία ημέρα της Σμύρνης. Η χθεσινή πρωία δεν εφώτισεν εις Σμύρνην ειμή ερείπια, των οποίων εδέσποζον, μόναι μη πυρποληθείσαι, η τουρκική συνοικία και η Καραντίνα. Ουδέν άλλο εκ της Σμύρνης απέμεινε. Το απόγευμα της Πέμπτης εκαίοντο και αι τελευταίαι περί την Πούνταν οικίαι. Περί την μεσημβρίαν, το πυρ εφαίνετο εντοπιζόμενον αφού απετέφρωσε και το κτίριον του ταχυδρομείου, αλλ’ αμέσως παρουσιάσθησαν Τούρκοι στρατιώται οίτινες με δοχεία βενζίνης έθεσαν πυρ εις τας συνεχομένας οικίας και η πυρκαϊά τοιουτοτρόπως εσυνεχίσθη.

Εις το «Θέατρον Σμύρνης» είχον καταφύγει όλοι σχεδόν οι Αμερικανοί της Σμύρνης, συγκεντρώσαντες εκεί και τας αποσκευάς των εν αναμονή ατμοπλοίου. Οι πυρποληταί στρατιώται φθάσαντες και εκεί εξεδίωξαν βιαίως τους Αμερικανούς πολίτας, χωρίς να επιτρέψουν την παραλαβήν των αποσκευών, και ανετίναξαν αμέσως κατόπιν το θέατρον διά χειροβομβίδων.

*

Οι κατοικούντες εις τας παραλιακάς οικίας, και ιδίως οι περί την Πούνταν, δεν τας είχον εγκαταλείψει μέχρι της Πέμπτης, ελπίζοντες ότι οι πυρποληταί δεν θα έφθανον και μέχρις αυτών, υπό τα όμματα των ξένων. Την πεποίθησιν ταύτην ενέπνεε το γεγονός ότι οι Τούρκοι σφαγείς δεν επετίθεντο και κατά των εν τη παραλία συγκεντρωμένων. Αλλ’ ότε το πυρ έφθασεν εις την παραλίαν, ήρχισε και εκείθεν η έξοδος εν πανικώ.

 

 

Μία κραυγή άγνωστον πόθεν προελθούσα κατηύθυνε τους φεύγοντας, προς την οδόν την άγουσαν προς το Κορδελιό.

– Στον δρόμο του Κορδελιού! Στον δρόμο του Κορδελιού!

Και ετρέποντο όλοι προς τα εκεί, παρασύροντες και αρκετούς των εν τη παραλία.

Προφανώς επρόκειτο περί παγίδος.

∆ιότι όταν οι δυστυχείς ούτοι απεμακρύνθησαν ολίγον της Πούντας και ευρέθησαν εις την οδόν προς το Κορδελιό, απομακρυνθέντες ούτως εκ της παραλίας, αιμοδιψείς τσέται μετά τακτικών στρατιωτών τοις επιτίθενται εκ διαφόρων σημείων. Η σφαγή, αγρία, αγριωτέρα πάσης άλλης, συνεχίζεται εκεί. Αι οιμωγαί, οι θρήνοι, αι κραυγαί του τρόμου και του άλγους των σφαγιαζομένων ακούονται εις ολόκληρον την Σμύρνην. ∆ύναται να λεχθή ως βέβαιον ότι ελάχιστοι, αν μη ουδείς, διεσώθησαν, εκ των καταφυγόντων εις την οδόν του Κορδελιού.

 

*

∆ιά την τύχην του Μητροπολίτου Σμύρνης, αι πληροφορίαι είναι συγκεχυμέναι. Ουδείς γνωρίζει ακριβώς τα περί αυτού. Αι πληροφορίαι όμως όλαι συμφωνούν εις τούτο. Ότι ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος εξηφανίσθη απαχθείς υπό των Τούρκων. Αν εσφάγη και υπό τίνας συνθήκας, ουδείς δύναται να βεβαιώση. Η επικρατεστέρα περί αυτού διάδοσις, είνε η εξής:

Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, υποχρεωμένος χάριν των χριστιανών να τηρή τα προσχήματα, μετέβη προ τριημέρου εις το ∆ιοικητήριον προς επίσκεψιν του ∆ιοικητού, συνοδευόμενος παρ’ ενός των δημογερόντων. Εκεί έτυχον εξαιρετικής υποδοχής, έλαβον δε διαβεβαιώσεις πλείστας όσας περί της ασφαλείας των χριστιανών, ενώ η σφαγή είχεν ήδη αρχίσει.

Όταν επρόκειτο να αναχωρήσουν, ο ∆ιοικητής, συνεχίζων τας περιποιήσεις του, τους προέπεμψε μέχρι της θύρας, έθεσε δε εις την διάθεσίν των και το αυτοκίνητόν του μετά δύο στρατιωτών προς ασφάλειάν των. Προφανώς όμως, ο σωφέρ προειδοποιημένος, διήλθεν εκ των τουρκικών συνοικιών, όπου το αυτοκίνητον υπέστη αγρίαν επίθεσιν εκ μέρους του όχλου. Αμφότεροι εσύρθησαν έξω του αυτοκινήτου και κατεκρεουργήθησαν. Λέγεται μάλιστα ότι ο μάρτυς μητροπολίτης κατετεμαχίσθη κυριολεκτικώς, τεμάχια σαρκών του δε εποδοπατούντο υπό του όχλου.

 

 

Επαναλαμβάνεται ότι, πάντα τ’ ανωτέρω, μόνον ως διαδόσεις μεταδίδονται, διότι ουδείς αυτόπτης υπάρχει και ουδείς δύναται να βεβαιώση τι. Πολλοί ιερείς αναφέρονται επίσης ως σφαγέντες.

*

Περί του αριθμού των θυμάτων υπάρχουν πλείσται διαδόσεις. Κατά τινα θετικήν ανακοίνωσιν αμερικανικής προσωπικότητος της εν Σμύρνη επιτροπής των βοηθημάτων, ο αριθμός των σφαγέντων ανήρχετο μέχρι της πρωίας της προχθές εις 120 χιλιάδας κατ’ ελάχιστον όριον.

Άλλοι υπολογισμοί φθάνουν μέχρι 400 χιλιάδων, όπερ θα εσήμαινε την σφαγήν ολοκλήρου του χριστιανικού πληθυσμού της Σμύρνης και πολλών χιλιάδων εκ των εκεί καταφυγόντων προσφύγων.

Όλαι όμως αι περιγραφαί συμπίπτουν εις εν σημείον, ότι η Σμύρνη μετετράπη εις αληθές σφαγείον. Εις πολλάς οδούς τα πτώματα είναι συσσωρευμένα μέχρι τοιούτου σημείου, ώστε να είναι αδύνατος η διάβασις. Ήρχισε δε ήδη η δυσωδία εκ της αποσυνθέσεως. Πολλαί εκκλησίαι αίτινες είχον πληρωθή υπό φυγάδων χριστιανών επυρπολήθησαν, άπαντες δε οι εν αυταίς εύρον οικτρόν θάνατον.

*

Άλλαι πληροφορίαι, δυνάμεναι να θεωρηθώσιν ως απολύτως ακριβείς, αναφερθείσαι εις την Κυβέρνησιν παριστούν ως συντελεσθείσαν πλήρως την τραγικήν καταστροφήν της Σμύρνης. Την 3ην μ.μ. της χθες ανήρχοντο πανταχόθεν και από όλα τα σημεία της πόλεως καπνοί και φλόγες.

Μέχρι της ώρας εκείνης είχε διασωθή εκ του καταστρεπτικού πυρός και του ολέθρου μόνον η τουρκική συνοικία, προς το απόγευμα όμως ήρχισε να πνέη βόρειος άνεμος, όστις, εάν εξηκολούθει και την νύκτα, θα μετέδιδεν ασφαλώς το πυρ και εις αυτήν.

 

 

Τούρκοι στρατιώται μετά ορδών εκ του μουσουλμανικού όχλου μετέδιδον το πυρ διά φλογοβόλων σφαιρών εις τα κέντρα τα οποία είχεν αφήσει ανοικτά η καταστρεπτική πυρκαϊά.

Εις την παραλιακήν οδόν και καθ’ όλον το μήκος της ακτής, τα γυναικόπαιδα συγκεντρωμένα κατά εκατοντάδας χιλιάδων αναμένουν την προσέγγισιν πλοίων. Κεμαλικοί άτακτοι επετίθεντο πάνοπλοι εναντίον αυτών και τα εδεκάτιζον. Πολλοί διά να σωθώσιν έπιπτον εις την θάλασσαν. Σκηναί αφαντάστου φρίκης έλαβον χώραν μεταξύ των επιτιθεμένων και πολλών των απελπισμένων εκ των Χριστιανών, οίτινες άοπλοι και δι’ αγρίας πάλης προσεπάθουν να απαλλαγώσιν από τας χείρας των αγρίων σφαγέων.

Πλοία πάσης εθνικότητος ήρχισαν καταπλέοντα εις Σμύρνην, παραλαμβάνοντα δε κατά χιλιάδας τους πρόσφυγας, μεταφέρουν αυτούς εις τας ελληνικάς ακτάς. Τους ξένους υπηκόους τούς μεταφέρουν εις Κων/πολιν.

Πολλοί ήρχισαν καταφεύγοντες εις τα πέριξ της Σμύρνης βουνά, μη προσεγγίζοντες εις την παραλίαν εκ φόβου μήπως σφαγώσιν. Αλλά και εκεί τους αναμένει ο τραγικός θάνατος εκ της ασιτίας.

Τα τρόφιμα υπολογίζεται ότι εξαρκούν μόνον δι’ εξ ακόμη ημέρας, ήρχισεν δε ήδη να αναφαίνεται απειλητικόν το φάσμα της πείνης.

Τα γυναικόπαιδα των Αρμενίων κατεσφάγησαν όλα. Πολλοί επίσης είνε οι φονευθέντες και σφαγέντες ξένοι.

*

Ο προεδρεύων της Κοινής των Αλυτρώτων Επιτροπείας κ. Ε. Χατζιωάννου μετά των κ.κ. Α. ∆οξιάδου, Ν. Λεοντίδου συνεννοήθησαν επανειλημμένως μετά του υπουργού των Εσωτερικών κ. Μπουσίου και του Γεν. ∆ιευθυντού του υπουργείου Περιθάλψεως κ. Ροϊλού διά την προστασίαν των προσφύγων.

Το υπουργείον Περιθάλψεως εφαρμόζει σύστημα κατανομής των προσφύγων κατ’ επαρχίας, προς διευκόλυνσιν της στεγάσεως και της ευθηνοτέρας διατροφής των. ∆ύο και ήμισυ εκατομμύρια δραχμών αποστέλλονται σήμερον εις Θράκην και ειδικόν προσωπικόν εξ υπαλλήλων του υπουργείου.

Υπό την πρωτοβουλίαν της Α.Μ. της Βασιλίσσης οργανούται πολυμελής Επιτροπή, ήτις θα έχη αποκλειστικόν έργον να επιλαμβάνηται πάσης προσφυγικής ανάγκης.

Ειδική εξ άλλου Επιτροπεία, ορισθείσα υπό της Κοινής των Αλυτρώτων Επιτροπείας και εργαζομένη εις τα γραφεία των Αλυτρώτων, θα συλλέγη πληροφορίας και θα ευρίσκεται εις διαρκή συνεννόησιν μετά της μεγάλης επισήμου Επιτροπείας διά την θεραπείαν πάσης ανάγκης των προσφύγων. Ελήφθη επίσης ειδική μέριμνα διά την υπό εγγύησιν παραλαβήν ορφανών παρ’ οικογενειών ως και διά την μη επανάληψιν της υπό των λεμβούχων εκμεταλλεύσεως των θυμάτων.
Η Καθημερινή, 3 Σεπτεμβρίου 1922

Η σφαγή

Την συνείδησιν της Ελλάδος θα βαρύνη εις τους αιώνας το αίμα των αθώων, οι οποίοι κρεουργούνται εις την δουλωθείσαν Ανατολήν. Απεπειράθη να τους ελευθερώση, και δεν ηδυνήθη, ηθέλησε να τους σώση και δεν το κατώρθωσε. Θα ήτο δυνατόν να κατηγορηθή δι’ υπερβολήν στοργής. Είνε μήτηρ, η οποία υπερέβαλε τας ιδίας δυνάμεις, επίστευσεν υπερβαλόντως υποσχέσεις και ενθαρρύνσεις προθύμων συμπαραστατών, και, πειραθείσα να σώση ατυχούντα τέκνα, τα αφήκεν από της ατυχίας εις την σφαγήν.

Την συνείδησιν της Ελλάδος θα πλήττη εις τους αιώνας η τύψις και το μέτωπόν της θα διαβιβρώσκουν αι ρυτίδες του πένθους διά την αιματηράν αντιστροφήν της ελευθερωτικής της προσπαθείας.

 

 

Η Ελλάς, ατυχήσασα μήτηρ, αιτιάται προ παντός εαυτήν. Αλλ’ είνε άρα γε η πραγματική ένοχος αυτή;

Οι διεκδικούντες τα πρωτοτόκια μεταξύ των Χριστιανών έστειλαν την Ελλάδα εις την Ασίαν. Από της επιούσης όμως την εγκατέλειψαν μόνην, και από της μεθεπομένης ήρχισαν να ενισχύουν τον κοινόν εχθρόν! Επήλθεν έπειτα και η θεομηνία της αποσυνθέσεως, και συνετελέσθη η τραγωδία του σπαραγμού.

Οι διεκδικούντες τα πρωτοτόκια μεταξύ των Χριστιανών, είχον υψώσει πρότινος την σταυροφόρον σημαίαν της απελευθερώσεως των δούλων, και εκάλεσαν, στρατιώτας του ωραίου αγώνος, τους λαούς. Όταν όμως ο αγών ετερματίσθη, και απέδωκε προσκτήσεις αποικιών, και απέδωκε δουλείας επί μεταλλείων και ορυχείων, εις κόρακας οι δούλοι και οι Χριστιανοί…

Εις τον λιμένα της Σμύρνης προχθές, μία γυνή, έξαλλος, διωκομένη υπό ροπαλοφόρων και ενόπλων Τούρκων, ερρίφθη εις την θάλασσαν, και κολυμβώσα με την δύναμιν του υπερτάτου κινδύνου, έφθασεν εν των δεκαέξ ορμούντων εν Σμύρνη συμμαχικών πολεμικών. Έτεινε τας χείρας, ήρπασεν εν σχοινίον, εκρατήθη εις μίαν προεξοχήν και προσεπάθησε ν’ αναρριχηθή. Εις βραχίων σκληρού ναυτικού υψώθη τότε και κατέφερεν επί των τρεμουσών χειρών της απέλπιδος εν, δύο, τρία, πολλά κτυπήματα δι’ ενός κοντού. Η ατυχής έπεσε πάλιν εις την θάλασσαν, εταλαντεύθη, δεν είχεν αλλού σωτηρίαν και επανήλθεν εις την παραλίαν. Οι Τούρκοι την ήρπασαν εκεί, και την εκρεούργησαν.

Αι Μικρασιάτιδες γυναίκες, αι οποίαι φεύγουν έξαλλοι τον τρόμον του Τούρκου διά να σωθούν εις τα συμμαχικά πολεμικά, δεν έμαθον άρα γε ακόμη ότι είνε ουδέτεροι οι Σύμμαχοι και «δεν εννοούν να παρέμβουν εις την ελληνοτουρκικήν διαφοράν»; Ο γαλλικός ασύρματος επληροφόρησεν εν τούτοις περί αυτού τον κόσμον. Είνε ουδέτεροι οι Σύμμαχοι. Και αι απέλπιδες γυναίκες ρίπτονται πάλιν εις την θάλασσαν διά να επανέλθουν εις την σφαγήν.

Ποίος άφθαστος, ασύλληπτος, ποίος απίστευτος κυνισμός! Τα δεκαέξ πολεμικά των Συμμάχων, τα οποία δύνανται, αλλά διατάσσονται να μη παρέμβουν διά να τερματίσουν την σφαγήν, ακινητούν, διότι τα δεσμεύουν οι κανόνες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου! Αλλά ποίον, δι’ όνομα του στοιχειώδους ανθρωπισμού, ποίον δίκαιον είνε επικρατέστερον εκείνου, το οποίον επιβάλλει εις τον άνθρωπον να σώζη τον όμοιόν του από τους όνυχας του λύκου; Το δίκαιον αυτό υπήρχε και ήτο αισθητόν πριν συγκροτηθή η κοινωνία των ανθρώπων. Ητόνησε σήμερον, ότε συνεκροτήθη και η Κοινωνία των Εθνών;…

 

 

Μίαν άλλην φοράν εις ένα άλλον λιμένα –του Ναυαρίνου– πολεμικά των Συμμάχων επετέθησαν εναντίον του Τούρκου, σφάζοντος τους Χριστιανούς. Παρεβίασαν τότε πραγματικώς την ουδετερότητα και τους κανόνας του διεθνούς δικαίου. Αλλ’ ουδεμία πράξις των ετιμήθη υπό της ανθρωπότητος τόσον, όσον η γενναία εκείνη παραβίασις.

Σήμερον τους συμμαχικούς κολοσσούς της Σμύρνης δεσμεύουν ακινήτους τα πρυμνήσια του διεθνούς δικαίου, και των ευνουχισθέντων πυροβόλων των τα κλείστρα αφήρεσε, και τα κρατεί αναξίως βωβά, η ουδετερότης.

Από της εποχής του Ναυαρίνου παρήλθεν εις ολόκληρος αιών και οι Σύμμαχοι δεν ενθυμούνται πλέον εαυτούς. Τους ελησμόνησαν.

Ελησμόνησαν ακόμη ότι είνε εμπόλεμοι προς την Τουρκίαν, δικαιούμενοι, δυνάμει της συμβάσεως περί ανακωχής εις αποβάσεις, καταλήψεις, ενεργείας οιασδήποτε – ικανάς εν προκειμένω να σώσουν τους σφαζομένους Χριστιανούς.

Ελησμόνησαν οι Σύμμαχοι ότι είνε ισχυροί, και ότι είνε Χριστιανοί το ελησμόνησαν. Μία εφημερίς ιδική των, η «Εφημερίς του Ουεστμίνστερ», κατηγορεί τους Συμμάχους ότι ελησμόνησαν ότι είνε νικηταί.

Ημείς, οι οποίοι δεν ελησμονήσαμεν ότι είμεθα ηττημένοι, δεν θα ηδυνάμεθα άρα γε ακόμη και μετά την ήτταν μας, και μετά την ατυχίαν, να επανέλθωμεν σωτήρες, εκεί, όπου οι πανίσχυροι νικηταί μένουν απαθείς και ανάξιοι μάρτυρες του μαρτυρίου των Χριστιανών; Αν ο ελληνικός στρατός ηττήθη, έχει ακόμη στόλον η Ελλάς. ∆εν θα ηδύνατο άρα γε ο στόλος της –όστις εξετέλεσε τον άλλον του προορισμόν– να επανέλθη εις την Σμύρνην, και να επιβάλη με την φωνήν των τηλεβόλων του τον σεβασμόν της ζωής των θυμάτων;

Μία ακόμη προσπάθεια, εσχάτη προσπάθεια, ας προέλθη πάλιν από την Ελλάδα – αφού εκτός της Ελλάδος δεν υπάρχουν πλέον χριστιανικά Κράτη εις τον κόσμον.
Η Καθημερινή, 3 Σεπτεμβρίου 1922

Αφήγησις του Μητροπολίτου Εφέσου

Με το αγγλικόν ατμόπλοιον «Κάρνακ» αφίκετο χθες το απόγευμα και ο Σεβασ. Μητροπολίτης Εφέσου, αναχωρήσας εκ Σμύρνης προχθές την 4 μ.μ. Αι αφηγήσεις του περί των εκεί συμβάντων μέχρι τη στιγμή της αναχωρήσεώς του είναι φρικιαστικαί. Εις τας γνωστάς λεπτομερείας περί της καταστροφής της πόλεως υπό του πυρός και της σφαγής των Χριστιανών προσθέτει και τα εξής:

Οι Τούρκοι, αφού έθεσαν το πυρ εις τας αρμενικάς και ελληνικάς συνοικίας, έστησαν και πολυβόλα εις τας γωνίας των οδών διά να φονεύουν σωρηδόν πλέον τους προσπαθούντας εκ των κατοίκων να σωθούν διά της φυγής. Προς ενίσχυσιν του πυρός έχυναν πετρέλαιον εις πολλάς οικίας, ούτω δε η πυρκαϊά, υποβοηθουμένη και υπό του πνέοντος νοτίου ανέμου, επεξετάθη εις όλην την πόλιν από ανατολών προς δυσμάς και από βορρά προς νότον. Άπαν το τμήμα το εκτεινόμενον από του ∆ιοικητηρίου μέχρι της Πούντας επυρπολήθη. Και ενώ το πυρ κατεβίβρωσκε τα πάντα, οι Τούρκοι επετίθεντο κατά των Χριστιανών κατοίκων και τους εφόνευον διά πυροβολισμών, διά μαχαιρών, χρησιμοποιούντες πολλάκις εις το εσωτερικόν της πόλεως και χειροβομβίδας.

 

 

Καθ’ ην στιγμήν απέπλεε το πλοίον, εφ’ ου είχον επιβιβασθή μετά μακράς περιπετείας, εκαίετο και το ακριβώς επί της προς την θάλασσαν πλευράς της παραλιακής οδού κείμενον Τελωνείον. ∆ηλαδή η πόλις επυρπολείτο κατά μήκος και πλάτος.

Αι φλόγες των καιομένων επί της παραλιακής οδού οικιών έφθανον μέχρι των συσσωρευμένων κατά μήκος της οδού ταύτης ανθρώπων. Πολλοί εξ αυτών εκαίοντο. Αι απελπιστικαί κραυγαί των ηκούοντο τρομεραί επί μέγα διάστημα. Το πυρ μετεδίδετο εις τα ενδύματά των, εις τα μαλλιά των και η κατάσβεσίς του ήτον αδύνατος. Εγίνοντο ολοκαύτωμα. Μερικοί νέοι ριφθέντες εις την θάλασσαν έβρεχον κουβέρτες και τας έρριπτον επί των καιομένων· αλλά και το μέτρον αυτό εις ουδέν ωφέλει. Ήναπτον και αι κουβέρτες· διότι η παραλιακή οδός είναι στενή οπωσδήποτε και αι φλόγες έφθανον μέχρι της θαλάσσης.

Κύματα μεγάλα ανθρώπινα ερρίπτοντο προς την κατεύθυνσιν της οδού πέραν της Πούντας διά να σωθούν· αλλ’ εκεί τους ανέμενεν άλλος θάνατος. Οι σφαγείς τούς επερίμεναν με τα όπλα των και τα πολυβόλα των έτοιμα διά να τους θερίζουν. Και αλλόφρονες οι ζητούντες σωτηρίαν διά της φυγής ηναγκάζοντο να επιστρέφουν πάλιν εις τα μέρη, όπου τους ηπείλουν αι παμμέγισται φλόγες. Πολλοί ερρίπτοντο εις την θάλασσαν διά να εύρουν τον εκ του πνιγμού θάνατον.

Τόσον ήτο τρομερόν το θέαμα όλης αυτής της καταστροφής, της συντελουμένης υπό των εκμανέντων Τούρκων, ώστε οι ναύται αμερικανικού πλοίου εξαγριωθέντες ήνοιξαν μόνοι των πυρ διά των πολυβόλων κατά των επί της παραλίας σφαγέων, οι οποίοι, όπου δεν τους ημπόδιζον αι φλόγες ίσταντο πάνοπλοι και παρεκώλυον την φυγήν των θυμάτων των.

Εις τας οδούς, διά των οποίων διήλθεν ο Σεβ. Μητροπολίτης Εφέσου μετημφιεσμένος και προστατευόμενος υπό καθολικού ιερέως, όστις τον εσυντρόφευεν, τα πτώματα των σφαγέντων ή απανθρακωθέντων έκειντο κατά σωρούς. Τρομερώτερον ήτο το θέαμα εις την παραλιακήν οδόν, η οποία καλύπτεται κατά το μέγιστον μέρος από πτώματα.

Χαρακτηριστικόν της καταστάσεως ήτις σήμερον κυριαρχεί εις την Σμύρνην είνε και το γεγονός, ότι το αγγλοαιγυπτιακόν ατμόπλοιον «Αμπάσια», το οποίον απέπλευσε προχθές εκ Πειραιώς έλαβε κατά τον πλουν του ραδιοτηλεγράφημα, διά του οποίου ειδοποιείτο ν’ ανακόψη τον προς την Σμύρνην πλουν του, διότι δεν θα δυνηθή ν’ αποβιβάση τίποτε και διότι από την απειρίαν τών εις τις οδούς κειμένων πτωμάτων θ’ ανεπτύχθησαν ήδη λοιμώδεις νόσοι.

Η πυρκαϊά ίσως να μεταδοθή και εις τας τουρκικάς συνοικίας, διότι οικίαι τινές είχον αρχίσει την Πέμπτην το απόγευμα να πυρπολούνται.
Η Καθημερινή, 3 Σεπτεμβρίου 1922

Οι κύνες σύρουν τα πτώματα

Οι διά του εκ Σμύρνης καταπλεύσαντες εις τον Πειραιά γαλλικού ατμοπλοίου «Φρυγία» αφιχθέντες 2.000 Γάλλοι υπήκοοι ανεχώρησαν χθες διά του ιδίου ατμοπλοίου εις Μασσαλίαν.

Και ούτοι επιβεβαιούν την ανήκουστον θηριωδίαν των κεμαλικών, εκδηλώνουν δε σφοδροτάτην αγανάκτησιν διά την απάθειαν την οποίαν έδειξαν οι κυβερνήται των εις τον λιμένα της Σμύρνης ευρισκομένων γαλλικών και αγγλικών πολεμικών, οίτινες, ενώ πολλά ηδύναντο, ουδέν έπραξαν προς προστασίαν και διάσωσιν των κατοίκων της πόλεως.

 

 

Περί την 4 μ.μ. της χθες κατέπλευσεν εις τον Πειραιά, προερχόμενον εκ Σμύρνης, το ιταλικόν «Μπαρλέττα». Του ατμοπλοίου τούτου επέβαινον 426 επιβάται, εξ ων μόνον οι 73 ήσαν Έλληνες, οίτινες και απεβιβάσθησαν εις τον Πειραιά. Οι άλλοι είνε Ιταλοί υπήκοοι, μεταβαίνοντες μέσω Βρινδησίου εις τας ιδιαιτέρας των πατρίδας.

Οι αφιχθέντες πληροφορούν ότι οι δρόμοι και η προκυμαία της Σμύρνης είνε πλήρεις πτωμάτων αιμοφύρτων, άτινα αποσυντιθέμενα ήδη αναδίδουν τόσον ανυπόφορον δυσοσμίαν, ώστε τα πλοία μη δυνηθέντα να παραμένουν παρά την προκυμαίαν ηνοίχθησαν προς την είσοδον του λιμένος.

Οι κύνες περιφερόμενοι εις τας οδούς κατατρώγουν τας σάρκας των πτωμάτων.

Σήμερον αναμένονται εις τον Πειραιά και άλλα τρία ατμόπλοια εκ Σμύρνης με πρόσφυγας.

Επίσης αναμένονται και δύο άλλα εκ Μυτιλήνης με στρατόν.

*

[…] Αφίχθησαν εις Μυτιλήνην μετά πολλάς περιπετείας εξήκοντα περίπου χιλιάδες προσφύγων εκ Σμύρνης.

Άγγλοι πρόσφυγες φθάσαντες σήμερον ενταύθα περιγράφουν ως εξής τα τραγικά γεγονότα τα οποία διεδραματίσθησαν εις την Σμύρνην.

Ο τουρκικός στρατός, άμα εισελθών εις την πόλιν, ενήργησε συστηματικήν οχύρωσιν της παραλίας διά μυδραλλιοβόλων, ειργάσθη δε διά την ταχυτέραν ανάφλεξιν εμπρηστικών υλών, τας οποίας έθεσεν εις πλείστα σημεία της πόλεως.

 

 

Τα δραματικά γεγονότα ήρχισαν το απόγευμα της Τετάρτης. Οι Τούρκοι διά χειροβομβίδων επέδραμον εις την ελληνικήν συνοικίαν, εκ πλείσθων οικιών της οποίας εξήρχοντο ήδη αι φλόγες της εκραγείσης πυρκαϊάς. Εις την παραλίαν σπεύσαντες οι κεμαλικοί έκαμον χρήσιν πολυβόλων, βάλλοντες εναντίον των πανικοβλήτων της πόλεως οίτινες επεχείρουν να ζητήσουν σωτηρίαν εις τας λέμβους. Το πυρ επηκολούθησε γενική σφαγή αδιακρίτως εθνικότητος.

Πλείστοι Άγγλοι με επληροφόρησαν ότι ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος ετεμαχίσθη την πρωίαν της Πέμπτης αφού προηγουμένως εσύρθη αιμόφυρτος υπό των κεμαλικών ανά τας οδούς της πόλεως.

Η παραλία –η θάλασσα και η ξηρά– εγέμισε πτωμάτων. Πολλοί πρόσφυγες κατέφυγον εις τα Εγγλεζονήσια, οπόθεν μεταφέρονται ενταύθα. Ταύτην την στιγμήν κατέπλευσεν εξ Εγγλεζονησίων το τορπιλλοβόλον ∆άφνην πλήρες Ελλήνων προσφύγων.
Η Καθημερινή, 4 Σεπτεμβρίου 1922

Εν μέσω φλογών και αίματος

Ο εν Σμύρνη ανταποκριτής της «Καθημερινής» κ. Α. Κουτούβαλης, παραμείνας μέχρι του μεσονυκτίου της Παρασκευής εν Σμύρνη, αφίκετο χθες εις Αθήνας. Είναι από τους τελευταίους μάρτυρας των εκεί γεγονότων. Αι πληροφορίαι του αποκαλύπτουν αληθώς δραματικάς σελίδας.

Υπό την προστασίαν της βρεταννικής Σημαίας «ανεπνέομεν» τον βαρύν άνεμον των τραγικών μας ημερών – ανεπνέομεν τον πυρωμένον από την φοβεράν πυρκαϊάν βαρύν άνεμον της Σμύρνης! Αναπνέομεν! Και όμως πόσοι εξ ημών δεν θα επροτιμώμεν να είχε παύσει η ασθματική εκείνη αναπνοή, εις την οποίαν οι πνεύμονες μετά κόπου πολλού υπήκουον. Είχε καταφύγει εις το Αγγλικόν Προξενείον ο εν Σμύρνη ανταποκριτής της «Καθημερινής», αφού τίποτε πλέον δεν του υπελείπετο να κάμη.

 

 

Το δημοσιογραφικόν καθήκον είχε σβύσει μαζί με την ελληνικήν ελευθερίαν και είχον κοπή διά της κεμαλικής μαχαίρας όλοι οι δεσμοί προς την οικογένειαν – αφού οικογένεια δεν υπήρχε πλέον. Την είχε παρασύρει ο ερυθρός χείμαρρος των θυμάτων, είχον και αυτοί προσθέσει των αρτηριών των το αίμα εις την μεγάλην θυσίαν.

Εκεί λοιπόν, εις το βρεττανικόν Προξενείον, επεράσαμεν τας τραγικάς ημέρας μέχρι της νυκτός της παρελθούσης Παρασκευής.

 

 

Τελευταίος εγώ ανταποκριτής αθηναϊκής εφημερίδος, ευτυχήσας, ατυχώς, να προσθέσω εις τας αναμνήσεις μου και των τελευταίων ημερών τας μαύρας εικόνας. Έφθανε μέχρις ημών εκεί η βοή του σπαρακτικού ολoλυγμού των σφαζομένων, εποικίλλετο η μακαβρία μουσική των τελευταίων κραυγών από την παγώνουσαν αρμονίαν των πολυβολισμών και οι τριγμοί των πυρπολουμένων οικιών, προσέθεταν την ιδικήν των μουσικήν.

∆ιά μέσου των τοίχων του οικήματος του βρεττανικού Προξενείου, η τρομακτική αυτή σύνθεσις έφθανεν ως μυκηθμός, έφθανε διά να καταστήση την αναπνοήν βαρυτέραν, διά να εξαντλήση έτι μάλλον τα εκ της πείνης και δίψης εξηντλημένα θύματα των εκεί καταφυγόντων. Όταν κάποτε οι χριστιανικοί «ισχυροί» της γης θα συνέλθουν διά την ανατολικήν ειρήνην, ας καλέσουν τους εν Σμύρνη προξένους των. Και ας μη ζητήσουν τίποτε άλλο παρ’ αυτών ειμή βραχείαν ανακοίνωσιν των εικόνων τας οποίας εστέγασαν τα Προξενεία των…

*

Αλλ’ ήτο πεπρωμένον η τραγική ποικιλία να συμπληρούται ανά πάσαν στιγμήν. Και πότε μάς ανηγγέλλετο ότι αι γλώσσαι του πυρός ήρχισαν να λείχουν τα γειτονικά οικήματα, πότε –αλλ’ αυτό δεν ήτο ανάγκη να μας το είπη κανείς διότι το ηκούομεν όλοι– ότι στίφη Τούρκων απεπειρώντο να εκβιάσουν την θύραν διά να συνεχίσουν και εκεί το αιματηρόν έργον των. Και τότε…

Ήλθε κάποτε όμως η στιγμή κατά την οποίαν η φωτιά θα ενηγκαλίζετο το προξενείον και έπρεπεν όλοι να φύγωμεν διά να μη αποτεφρωθώμεν μετ’ αυτού. Έπρεπε! Αλλά πώς; Και πού θα κατευθύνετο ο τρομαγμένος εκείνος κόσμος, αφού ολόκληρος η Σμύρνη εκαίετο, φρουρά δεν υπήρχε να τους προστατεύση και πλοία διά να τους μεταφέρουν; Τούρκος αξιωματικός ενεφανίσθη τότε προ του Άγγλου προξένου, προτείνων να τους παραλάβη επί αποδείξει, ονομαστικώς, διά να μη καούν! Ουδέποτε ίσως ο τουρκικός κυνισμός εξηκοντίσθη εις τοιούτον ύφος αναιδείας. Εζήτουν ομαδικώς θύματα.

 

 

Και εχρειάσθη η έντονος κραυγή της απελπισίας των ζητουμένων προς παράδοσιν, ίνα συνέλθη ο προς στιγμήν κλονισθείς και έτοιμος να προσχωρήση εις το υπό του Τούρκου υποδειχθέν μέσον Βρεττανός πρόξενος. Η πρότασις απερρίφθη και γύρω από δύο αγγλικάς σημαίας, συνωθούμενοι διά να είμεθα πλησιέστερον προς αυτάς, εφθάσαμεν εις την παραλίαν.

*

Εφθάσαμεν αληθώς κάποτε εις το τελωνείον. Αλλ’ από πού διήλθομεν; Ποίας οδούς επεράσαμεν;

Από οπουδήποτε και αν επεράσαμεν, από την Σμύρνην βεβαίως δεν διήλθομεν. Σμύρνη δεν ήτο δυνατόν να είνε ο σωρός εκείνος των ερειπίων ο άμορφος, ο εξαφανίσας παντός δρόμου τα ίχνη – ούτε παραλία, ούτε το περίφημον «περιγιάλι» ήσαν τα γνωστά της Σμύρνης. Πηδώντες όγκους χωμάτων, λίθων, ξύλων, επίπλων, διασκελίζοντες σωρούς αποσυντεθειμένων πτωμάτων, κλείοντες τα ώτα εις τας ασθενικάς ικεσίας των εκπνεόντων, εφθάσαμεν κάπου όπου, προς τραγικήν ειρωνείαν της τύχης μας, είδομεν, τι; Τους κολοσσούς των συμμαχικών Κρατών, τα στόμια τεραστίων τηλεβόλων, σημαίας μεγάλων χριστιανικών Κρατών – ενεφανίσθησαν προ ημερών οι όγκοι της ισχύος, οι οποίοι ήλθον εκεί διά να σώσουν την Σμύρνην και αντ’ αυτού εις τα πλευρά των σκαφών προσέκρουον τυμπανιαία τα πτώματα των θανατωμένων. Έτσι έσωζον και επροστάτευον οι ισχυροί. Και όμως! Ήρκει μια απλή συμφωνία των τριών στολάρχων, ολίγαι εκφοβιστικαί βολαί, και η καταστροφή θα απετρέπετο. Αλλ’ οι Σύμμαχοι δεν «συνεφώνουν». ∆ιαφωνούντες εις τα συμφέροντα, διεφώνησαν και εις την επιτέλεσιν ενός απλού ανθρωπιστικού και χριστιανικού καθήκοντος.

 

 

∆εν πρόκειται βέβαια τώρα να ανασυνθέση τας αναμνήσεις του ο μέχρι προ τριημέρου ευρισκόμενος εν Σμύρνη ανταποκριτής της «Καθημερινής». Τα ανθρώπινα νεύρα δεν είνε συρμάτινα, ώστε να είνε εύκολον το έργον μιας αναπαραστάσεως των εικόνων αι οποίαι επλέχθησαν εκεί πέρα. Από ό,τι, κατά τας ημέρας της τραγικής περιπλανήσεως, συνήντησα ας θεωρηθή αρκετόν να σημειώσω ελάχιστα:

*

Την τρίτην ημέραν ανακαταλήψεως της Σμύρνης, περί την μεσημβρίαν, και προ των ομμάτων των Γάλλων, Ιταλών, Αμερικανών και Άγγλων αξιωματικών, διήρχετο της προκυμαίας θλιβερά συνοδεία των εναπολειφθέντων κατοίκων της συνοικίας του Αγίου Κωνσταντίνου. Ήσαν περί τους 150. Γέροντες, σύροντες το βάρος των δεκαετηρίδων των μετά κόπου πολλού, γυναίκες κρατούσαι εις τας αγκάλας των μικρά παιδία και εκβάλλουσαι σπαρακτικάς φωνάς, ωδηγούντο υπό ευαρίθμων κεμαλικών στρατιωτών εις τας φυλακάς.

∆εν είναι βέβαια δύσκολον να μαντεύση τις ποία τύχη τούς προωρίσθη.

Η πένθιμος συνοδεία παρήλθεν, ενώ ξένοι αξιωματικοί εθεώντο ατάραχοι το μικρόν αυτό επεισόδιον. Ήτο ίσως μικρόν μέσα εις τα τόσα άλλα.

*

Σκηνή τρομερού μυστηρίου και μεγάλης τραγικότητος εις την συνοικίαν της Αγίας Αικατερίνης. Η παράλυτος μητέρα, εξαπλωμένη επί της κλίνης της, μανθάνει από τα παιδιά της τα της πυρκαϊάς. Εντούτοις έχουν την ελπίδα όλοι οι της οικογενείας ότι θα εκαίετο μόνον η αρμενική συνοικία. Το πυρ εν τω μεταξύ προχωρεί προς τας συνοικίας Αγίου ∆ημητρίου, Νοσοκομείου, Παρθεναγωγείου και ολονέν πλησιάζει προς την συνοικίαν ένθα η τραγική οικογένεια. Τα παιδιά κρύπτουν από την μητέρα τον επερχόμενον κίνδυνον και με δακρυβρέκτους οφθαλμούς πλησιάζουν ένα έκαστον την κλίνην της ασθενούς, την ασπάζονται και φεύγουν, αδυνατούντα να την συμπαραλάβουν και να την σώσουν. Μετά πάροδον τετάρτου της ώρας, η ατυχής μητέρα είχε μεταβληθή εις τέφραν.

Ίσως θεωρηθή υπερβολικόν το επεισόδιον αυτό, ίσως θεωρηθή ως συνέπεια φαντασίας εξαφθείσης υπό την προβολήν των φλογών του πυρός. Και όμως! ∆εν είνε παρά εν από τα απλούστερα του όλου δράματος.

Θα χρειασθούν πολλαί ημέραι διά να απεικονισθή η σμυρναϊκή τραγωδία. Ας αποτελέση αυτή το κίνητρον διά τους νέους αγώνας – την υποθήκην των νεκρών προς τους επιζήσαντας.
Η Καθημερινή, 6 Σεπτεμβρίου 1922

Μέριμνα

Εξακολουθεί σύντομος η υπό την εποπτείαν του Υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας μέριμνα διά την στέγασιν, περίθαλψιν και τοποθέτησιν εις εργασίας προσφύγων.

Το υπουργείον κατεκλύσθη χθες από οικογενειάρχας ζητούντας να παραλάβωσι προσφυγίδας δι’ οικιακήν εργασίαν. Τας σχετικάς διατυπώσεις διά την τοποθέτησιν προσφύγων και προσφυγίδων εις εργασίας θα διεξαγάγη ειδικόν τμήμα του υπό την Προεδρίαν της Α.Μ. της Βασιλίσσης Σοφίας Πατριωτικού Ιδρύματος, αφού συμπληρωθή η καταγραφή των προσφύγων.

Ούτως, οι επιθυμούντες να προμηθευθούν υπηρέτριαν θα προσέρχωνται εις τα γραφεία του Πατριωτικού Συνδέσμου, επί της οδού Λυκαβητού αριθ. 29, και θα εγγράφωνται εις ειδικόν βιβλίον.

Η αρμοδία υπηρεσία θα προβαίνη εις εξακρίβωσιν της οικογενειακής καταστάσεως των ζητούντων υπηρετρίας και θα εγκρίνη ή θ’ απορρίπτη τας υποβαλλομένας αιτήσεις.

Η υποβολή αιτήσεων θ’ αρχίση μετά δεκαήμερον οπότε, ως ελπίζεται, θα έχη συμπληρωθή η καταγραφή των προσφύγων.

*

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας εγκατεστάθησαν εις τας επί τούτω επιταχθείσας εν Πειραιεί κενάς αποθήκας, εις τας οποίας θα παραμείνουν μέχρις ου αποσταλούν εις τας επαρχίας.

Πλην των αποθηκών, επετάχθησαν χθες εν Πειραιεί και οικίαι διά την εγκατάστασιν των προσφύγων.

∆ιά τον αυτόν λόγον, σήμερον, η αρμοδία υπηρεσία θα επιτάξη εν Αθήναις διαφόρους κενάς οικίας.

*

Συνεστήθη εις τον Πειραιά υποεπιτροπή της μεγάλης υπό την προεδρίαν της Βασιλίσσης επιτροπής. Αύτη θα χορηγήση εφ’ άπαξ επίδομα 30 δραχμών κατ’ άτομον εις πάντας τους εκ Μικράς Ασίας αφιχθέντας εκ των διενεργουμένων υπό των εφημερίδων και ιδιωτών έρανον.

Χθες κατήλθε πάλιν εις Πειραιά ο γεν. διευθυντής του υπουργείου της Περιθάλψεως, κ. Ροϊλός, επιθεωρήσας τας εγκαταστάσεις των προσφύγων.

∆ιενεμήθησαν χθες εις τους πρόσφυγας τρόφιμα και ενδύματα, διατεθέντα υπό του υπουργείου Περιθάλψεως.

Το υπουργείον Περιθάλψεως απεφάσισε ν’ αναλάβη υπό την προστασίαν του τα ορφανά του αμερικανικού ορφανοτροφείου, το οποίον διηύθυνεν εν Σμύρνην η μις Μιλλς.

Τα ορφανά θα στεγασθούν εις την εν Καλλιθέα οικίαν του κ. Σκουλούδη.

*

Παρατηρηθείσης μεγάλης δυσχερείας εις την αναχώρησιν των προσφύγων διά τας επαρχίας, εις τας οποίας απεφασίσθη να διανεμηθούν ούτοι, το υπουργείον της Περιθάλψεως παρεκάλεσε το υπουργείον της Συγκοινωνίας όπως διαθέση επί χρονικόν τι διάστημα ανά δύο αμαξοστοιχίας ημερησίως, εις τας γραμμάς Λαρίσσης και Πελοποννήσου, διά την μεταφοράν των προσφύγων. Εν τω σχετικώ εγγράφω του υπουργείου της Περιθάλψεως τονίζεται ότι, αν δεν εξασφαλισθή συγκοινωνιακή επάρκεια, δεν θα καταστή δυνατή η περίθαλψις και εγκατάστασις των νέων προσφύγων, οίτινες μέλλουν να έλθουν εκ Χίου και Μυτιλήνης.

*

[…] Η εν Γενεύη αντιπροσωπεία της Ελλάδος παρά τη Κοινωνία των Εθνών τηλεγραφεί:

Κατόπιν ευφραδούς και συγκινητικής αγορεύσεως του αντιπροσώπου της Κούβας, ως εισηγητού, η ε΄ (Πολιτική) Επιτροπή της Συνελεύσεως της Κοινωνίας συνέστησεν εις τον κ. Νάνσεν όπως απευθύνη έκκλησιν προς όλας τας Κυβερνήσεις και τους σχετικούς αντιπροσώπους των διά την περίθαλψιν των προσφύγων της Μικράς Ασίας.

Ο κ. Νάνσεν υπό ζωηράς επευφημίας ηυχαρίστησε διά την παρεχομένην προς αυτόν εμπιστοσύνην και απηύθυνε σχετικήν έκκλησιν προς όλας τας αντιπροσωπείας.

Ο Έλλην αντιπρόσωπος ευχαριστών είπε τα εξής:

«Η ελληνική αντιπροσωπεία προσκλίνει μετά θαυμασμού ενώπιον της ωραίας χειρονομίας του υψηλού ανθρωπισμού και αποτίνει φόρον ευγνωμοσύνης προς την Συνέλευσιν, ήτις μετά είκοσι τέσσαρας ώρας από της αφίξεως της εκ Κων/πόλεως εκκλήσεως του εκεί Υπάτου Αρμοστού εδέχθη την πρότασιν περί παροχής περιθάλψεως.

»Οι δοκιμασθέντες πληθυσμοί θα ίδουν εις την χειρονομίαν ταύτην ακτίνα φωτός και ελπίδος και θα ευχαριστήσουν την θείαν πρόνοιαν. ∆ιά της αποφάσεως ταύτης καθιερούται η ιδέα της ανθρωπίνης αλληλεγγύης, ήτις είνε και η βάσις της Κοινωνίας των Εθνών».

Η Καθημερινή, 8 Σεπτεμβρίου 1922