Από τα εργατικά χέρια στα εργατικά μυαλά

Αφιερώνεται στη μνήμη του καθηγητή (μου) της ΑΣΟΕΕ Αλεξάνδρου Κόκκαλη, ο οποίος, πρώτος αυτός, ίσως και διεθνώς, μίλησε κατά την δεκαετία του ’60, εν μέσω των καγχασμών του ακαδημαϊκού κατεστημένου και των λοιδοριών του φοιτηταριού, για την αξία αυτού που η σημερινή Πολιτική Οικονομία, απανταχού, έχει ανακηρύξει ως τον μόνο συντελεστή παραγωγής: το Διανοητικό Κεφάλαιο. Εν είδει μνημοσύνου και ως μετά θάνατον αναγνώριση.

Οι γνωστοί συντελεστές παραγωγής: Εργασία, Γη, Κεφάλαιο, που για δεκαετίες διδάσκονταν στις οικονομικές σχολές, απανταχού και αποτελούσαν το δόγμα των κλασικών οικονομολόγων δεν έχουν πια στις μέρες μας τη σημασία που συνηθίσαμε να τους αποδίδουμε.

Όλοι πλέον συμφωνούν πως η ανταγωνιστικότητα των εθνών εξαρτάται από την ικανότητα των εθνικών επιχειρήσεων και των ανθρώπων τους να καινοτομούν και να αναβαθμίζουν συνεχώς το ανταγωνιστικό τους στίγμα. Η διεύρυνση, η εξάπλωση του Καπιταλισμού δεν έγινε με τη διάδοση, τη διασπορά των μετοχών στον μέσο επενδυτή, όπως πιστεύεται από πολλούς, αλλά από την ένταξη, την εισφορά της γνώσης και των επιδεξιοτήτων των εργαζομένων και των μάνατζερ στους πόρους, στην περιουσία της επιχείρησης στην οποία εργάζονται.

Η αξία των εταιρειών αποτιμάται πλέον με βάση τα άυλα περιουσιακά τους στοιχεία.  Ενδεικτικά, η αξία των εταιρειών του S&P 500 του 2005 αποτελείτο κατά 80% από άυλα στοιχεία. Το αντίστοιχο ποσοστό για το 1975 ήταν 15%. Πλήρης μετάβαση, δηλαδή, από τα εργατικά χέρια στα εργατικά μυαλά.

Θα έλεγε κανείς, ότι ακόμα και όπου υπάρχει επάρκεια ορισμένων από τους παλιούς συντελεστές, αυτή είναι υποδεέστερης αξίας από την αποτελεσματικότητα με τη οποία τους χρησιμοποιούμε, τους αναβαθμίζουμε και τέλος τους θέτουμε στη διάθεση της παραγωγής.

Τι παράγει αυτή την αποτελεσματικότητα, που εν προκειμένω ονομάζεται ανταγωνιστικότητα; Η απάντηση με δυο λέξεις: το Διανοητικό Κεφάλαιο. Με μία: η Καινοτομία.

Η δημιουργικότητα συνδέεται κατά ένα περίεργο τρόπο με το κίνητρο. Το τελευταίο δεν πρέπει να είναι μονό χρησιμοθηρικό. Η δημιουργικότητα περιορίζεται όταν οι εξωγενείς παράγοντες- ανταμοιβές, πρακτικές εφαρμογές, χρονικοί περιορισμοί, όροι, ρήτρες κλπ υπερισχύουν των ενδογενών: προσωπική ευχαρίστηση, τρόπος ζωής, αναγνώριση κλπ.

Το κέρδος λοιπόν συχνότατα προκύπτει ως ακούσιο υποπροϊόν της ερευνητικής προσπάθειας. Πολλά τα παραδείγματα όπου τα μεγάλα οφέλη για την κοινωνία και τα  αμύθητα κέρδη για τις επιχειρήσεις δεν προήρθαν από έρευνα που είχε σαν στόχο το κέρδος. Αλλά, από έρευνα που έγινε, έτσι “χωρίς λόγο”, επειδή ο ερευνητής “δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς”, ή από την ερευνητική εμμονή ενός “τρελού επιστήμονα”. Όπως ο σπουδαίος Βρετανός μαθηματικός G. H. Harndy, ο οποίος ερωτώμενος σε τι θα χρησίμευε η μανιακή μελέτη της θεωρίας των αριθμών,  απαντούσε: “Σε τίποτα, απλώς δεν μπορώ να σταματήσω”.  Κι όμως, αν σήμερα μπορείτε να στέλνετε e-mails, να αγοράζετε με την πιστωτική σας κάρτα  από το διαδίκτυο κλπ οφείλεται στις επίμονες “άχρηστες” έρευνες του Harndy.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό και κάτι άλλο. Ότι η καινοτομία δεν είναι προϊόν απλής έμπνευσης ή επιφοίτησης, αλλά αποτέλεσμα μακροπρόθεσμης και επίμονης διανοητικής περιέργειας. Στην καλύτερη περίπτωση πρόκειται για ένα δώρο σε αυτούς που δουλεύουν ακατάπαυστα και τολμηρά στο όριο του ακατόρθωτου. Το κλασικό 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας ισχύει απολύτως. Όχι ότι η έμπνευση δεν έχει την αξία της, αλλά δεν είναι τόσο σημαντική όσο είναι το “κόλλημα”, τα πράγματα δηλαδή που έκανε ο ερευνητής-εφευρέτης, πριν λάμψει η έμπνευση. “Η αλλαγή ευνοεί τα προετοιμασμένα μυαλά”.

Για τους πραγματικούς δημιουργούς, η ανταμοιβή για κάτι που έγινε καλά, είναι ακριβώς ότι έγινε καλά. Το είπε ο Καβάφης, πολύ πριν το υποψιαστούμε εμείς: “Και μες στην τέχνη πάλι ξεκουράζομαι απ’ την δούλεψή της”.

* Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. gcostoulas@gmail.com