Αποψη – Αγγελος Συρίγος: Γιατί εορτάζουμε την αρχή και όχι το τέλος του πολέμου

Με συγχωρείτε, πού βρίσκεται η αίθουσα τελετών του Παντείου;

– Στον δεύτερο όροφο νομίζω, απάντησε μία εκ των δύο φοιτητριών, δίχως καμία βεβαιότητα.

Στον δεύτερο όροφο δεν υπήρχε μήτε αίθουσα μήτε κόσμος συγκεντρωμένος για τον πανηγυρικό λόγο, μοναχά φοιτητές. Αυτή τη φορά πιο κατατοπιστικοί.

– Η αίθουσα είναι κάτω στο ισόγειο, κατεβείτε από τις σκάλες για να μη χαθείτε πάλι.

Κάπως έτσι βρέθηκα στον πρώτο όροφο, εκεί όπου βρίσκονται τα ανοίγματα από τα ευμεγέθη παράθυρα της εν λόγω αιθούσης που την έλουζε το φως. Για την ακρίβεια, προτού αντικρίσουν τον ήλιο τα μάτια, είχαν ήδη γητευτεί τα ευήκοα ώτα από το «Ασμα Ασμάτων» του Θεοδωράκη. Κι έτσι η άγνοιά μου για τον χώρο της εκδήλωσης μου χάρισε την εικόνα της χορωδίας του Παντείου –με βιολί, φλάουτο, πιάνο και νέα παιδιά, με φόντο την ολοτοίχια τοιχογραφία σε χρώματα της ώχρας και του κεράμου– από ψηλά.

Το νέο είχε σκάσει προ ημερών –που αλλού– στο Facebook. Ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου στην τελετή εορτασμού της Εθνικής Επετείου της 28η Οκτωβρίου, που θα πραγματοποιούνταν στις 24 Οκτωβρίου, ώρα 12.00, θα εκφωνούσε τον πανηγυρικό της ημέρας με θέμα γιατί δεν εορτάζουμε το τέλος του πολέμου αλλά την είσοδό μας σε αυτόν. Εντύπωση έκαναν τα πολυάριθμα likes στο εν λόγω post, καθώς και το πλήθος των κοινοποιήσεων, από ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, πεποιθήσεων, χώρων.

Ο καθηγητής, κατά την ομιλία του, με ένα κάποιο τρακ αρχικά, ανέπτυξε λίγο-πολύ ένα ήδη viral περυσινό του άρθρο στην «Καθημερινή», «Η ενοχλητική 28η Οκτωβρίου». Αναφερόμενος στη συζήτηση που γίνεται τα τελευταία χρόνια γιατί γιορτάζουμε την αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και όχι το πέρας, όπως η υπόλοιπη «φυσιολογική» Ευρώπη, στις 9 Μαΐου, παρουσίασε και τις προτάσεις για εορτασμό στις 12 Οκτωβρίου, ημέρα αποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων, ή στις 18 Οκτωβρίου, ημέρα που ο Γεώργιος Παπανδρέου ύψωσε την ελληνική σημαία στον Βράχο της Ακροπόλεως. Πίσω από αυτήν τη συζήτηση, επισήμανε ο καθηγητής, υπάρχει μια προσπάθεια να αποδομηθούν καταστατικοί μύθοι του ελληνικού έθνους, όπως το Ζάλογγο, η εθνική συνείδηση των Σουλιωτών εκ των οποίων πολλοί μιλούσαν αρβανίτικα, ακόμα και ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου ως ορισμένης από τη Φιλική Εταιρεία ημέρα ενάρξεως της Επαναστάσεως στην κυρίως Ελλάδα.

Προκειμένου να αποκρούσει τις ανωτέρω προσπάθειες και αιτιάσεις, ο Αγγελος Συρίγος –το ακριβές όνομα του οποίου είναι Ευάγγελος, όπως μας πληροφορούσε η πρόσκληση της εκδήλωσης– επιχείρησε μια αρχαιολογία, σχεδόν φουκοϊκής εμπνεύσεως. Εφερε δηλαδή στο φως τα ίδια τα πράγματα όπως αυτά συνέβησαν, μέσα από εξέταση ιστορικών ντοκουμέντων και ημερολογίων. Και η ανα-διήγηση, οιονεί αναπαράσταση, εκτός από διαφωτιστική, ήταν εξόχως απολαυστική.

Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου έλαβε χώρα για πρώτη φορά το 1941 στην Κατοχή, μόλις ένα έτος από τη νικηφόρο επέλαση των ελληνικών στρατευμάτων, και δεν ήταν κάτι επιβεβλημένο, κατασκευασμένο άνωθεν. Τον εορτασμό καθιέρωσε αυθορμήτως ο ίδιος ο λαός. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος –καθηγητής της Νομικής Αθηνών τότε, μετέπειτα τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975-1980)– την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου, στην κατάμεστη αίθουσα, εκφώνησε ομιλία προς τους φοιτητές του, ενώ εξέδωσε λακωνική πλην σαφέστατη ανακοίνωση: «Αύριο κωλύομαι να διδάξω». Ακολούθως προέτρεψε τους φοιτητές να καταθέσουν ομαδικώς άνθη στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, κάτι που εκείνη την ημέρα εστάθη αδύνατο λόγω της περιφρούρησης του χώρου από τους Ιταλούς καραμπινιέρους. Την επομένη απολύθηκε.

Την επαύριον, από το πρωί, κατόπιν προτροπής του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, χιλιάδες λαού μέχρι τις 10 π.μ. καταθέτουν άνθη στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, το οποίο ναι μεν είχε ολοκληρωθεί ως έργο από το 1933, αλλά μέχρι τότε δεν σήμαινε κάτι στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων, τουναντίον, το αντιμετώπιζαν σκεπτικά. Το απόγευμα ο πρωθυπουργός Τσολάκογλου υποχρεώνεται να αφήσει ο ίδιος λουλούδι στο σημείο. Κατόπιν συγκεντρώνεται ομάδα πολεμιστών του ’40, οι περισσότεροι ανάπηροι, σε καροτσάκια, να καταθέσουν άνθη στο μνημείο. Η σκηνή είναι μοναδική: οι τραυματισμένοι νικητές βρίσκονται ενώπιον των ηττημένων Ιταλών καραμπινιέρων, στους οποίους έχει ανατεθεί από τους Γερμανούς η διαφύλαξη της τάξης και η περιφρούρηση. Τα επόμενα δύο χρόνια, 1941-42, ο εορτασμός γίνεται αφορμή για συγκρούσεις με Γερμανούς και Ιταλούς από το πρωί, με πολλούς τραυματίες.

Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του ο καθηγητής Αγγελος Συρίγος απαρίθμησε τους λόγους για τους οποίους μας ενδιαφέρει η 28η Οκτωβρίου και ο εορτασμός της, ξεκινώντας από το γεγονός ότι η ημερομηνία αυτή σηματοδοτεί την απόφαση του ελληνικού λαού να πολεμήσει τις δυνάμεις του Αξονα, ενώ τα περισσότερα κράτη έχαναν, υποχωρούσαν ή συνθηκολογούσαν. Το πρωινό ανακοινωθέν της 28ης Οκτωβρίου περί της εμπλοκής της Ελλάδος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, «Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 π.μ. της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους», φέρνει στον νου και στην καρδιά τα λόγια που βάζει ο ποιητής Ομηρος στα χείλη ενός εχθρού, του Εκτορος, στην «Ιλιάδα», όταν ο Πολυδάμας τον νουθετεί ότι όλοι οι οιωνοί είναι ενάντιοι και για αυτό φρόνιμο να μην πολεμήσει: «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης».

Μετά τις πρώτες εχθροπραξίες με τους Ιταλούς, τις οποίες διέκοψε ο παγετός και η βαρυχειμωνιά, στις 9 Μαρτίου 1941 ξεκίνησε η μεγάλη εαρινή επίθεση των Ιταλών, την οποία ο ελληνικός στρατός κατάφερε να σπάσει στο ύψωμα 731. Και σε αυτό το σημείο ο καθηγητής επικαλείται μαρτυρίες αγωνιστών. Οι Ιταλοί βομβάρδιζαν και σφυροκοπούσαν επί τέσσερις-πέντε ώρες το ύψωμα, κι όπως οι Ελληνες στρατιώτες πλησίαζαν, κοβόταν η ανάσα τους, για να αφουγκραστούν αν έχουν μείνει ελληνικές δυνάμεις να αντιστέκονται. Κι όταν άκουγαν πάλι τον ήχο οπλοπολυβόλων, έπαιρναν στην κυριολεξία αναπνοή και συνέχιζαν. Το ύψωμα 731 έλκει την ονομασία του από τα 731 μέτρα ύψος που έχει πάνω από τη θάλασσα. Από εκείνη την ημέρα οι Ελληνες στρατιώτες ανεκδοτολογικά το αποκαλούσαν ύψωμα 729, λόγω του υποτιθέμενου απολεσθέντος ύψους κατόπιν των σφοδρών ιταλικών βομβαρδισμών.

Ολες οι συζητήσεις για εορτασμό σε κάποια άλλη ημέρα είναι άκυρες, τόνισε εν κατακλείδι ο Αγγελος Συρίγος, διότι η 28η Οκτωβρίου συνιστά έναν ενοποιητικό σταθμό για την κοινωνία και τον λαό μας, αποτελεί την πρώτη νίκη των συμμαχικών δυνάμεων κατά του Αξονα, είναι η δική μας νίκη.

Εξερχόμενη από τη θαλπωρή της αίθουσας, γεμάτης νεολαίας στα μετόπισθεν –«διευκρινίζω για τους νέους που κάθονται εκεί πίσω», είπε κάποια στιγμή ο καθηγητής–, βρέθηκα πάλι στο μικρό καλοκαίρι του Αγίου Δημητρίου, όπως λέμε εμείς στον Βορρά την καλοκαιρία των ημερών αυτών, ή ινδιάνικο καλοκαίρι, όπως χαρακτηρίζουν τη μετεωρολογική αυτή σταθερά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Για εμάς τους βόρειους, αυτοί οι εορτασμοί έχουν άλλη σημασία. Είναι πολύ διαφορετικά να διαβιοίς σε τόπο που απέχει από τα σύνορα «ένα τσιγάρο δρόμο». Πατρίδα είναι η γη των πατέρων. Θρησκεία είναι η μνήμη των τεθνεώτων. Ο πατέρας μου «έφυγε» ανήμερα την εορτή του Αγίου Δημητρίου, πριν από εννέα έτη, και κάθε φορά που θυμάμαι, κάθε φορά που θυμόμαστε, ο πατέρας μου, όλοι οι πατέρες ανασταίνονται.

Το προαύλιο του Παντείου ήταν γεμάτο φοιτητές και παιδιά, αν είχαν παρευρεθεί όλοι, ο χώρος δεν θα έφτανε, δεν θα βαστούσε. Στην αίθουσα αυτή εισέρχονται, εισερχόμεθα οι περισσότεροι, όταν πια μας έχει αγγίξει η πρώτη ή οι πλείστες ακόλουθες απώλειες. Πραγματικές και πλασματικές.

Χρόνια πολλά.