Χορεύοντας μέχρι θανάτου: Η μυστηριώδης πανδημία της χορευτικής πανώλης

Υπάρχουν διάφορες επιδημίες που έχουν πλήξει την ανθρωπότητα, αυτή όμως είναι αναμφίβολα η πιο παράξενη. Ο λόγος για τη χορευτική πανώλη η «χορεομανία», που έπληξε την Ευρώπη κυρίως από τον 14ο μέχρι το 17ο αιώνα. Οι «χορεομανείς» άρχιζαν να χορεύουν για ώρες, ημέρες, εβδομάδες ή και μήνες, χωρίς να μπορούν να σταματήσουν. Περιόδευαν μάλιστα από χωριό σε χωριό, παρασύροντας και άλλους στην αλλόκοτη γιορτή τους. Για παράδειγμα το 1237 μια μεγάλη παρέα παιδιών διένυσε χορεύοντας περίπου 20 χιλιόμετρα, ένα περιστατικό που πιθανότατα ενέπνευσε τον θρύλο του Αυλητή του Χαμελίν.

Αρκετοί συνδύαζαν τον χορό με άλλες ανεξήγητες συμπεριφορές – μπορεί, για παράδειγμα, να έβγαζαν τα ρούχα τους, να μιμούντο τις κινήσεις των ζώων, να τραγουδούσαν, να ούρλιαζαν, να έκλαιγαν, να γελούσαν. Μια πηγή αναφέρει ότι, σαν μαινόμενοι ταύροι, κάποιοι από αυτούς με το που αντίκριζαν το κόκκινο χρώμα γίνονταν επιθετικοί.

Αρκετοί συνδύαζαν τον χορό με άλλες ανεξήγητες συμπεριφορές – μπορεί, για παράδειγμα, να έβγαζαν τα ρούχα τους, να μιμούντο τις κινήσεις των ζώων, να τραγουδούσαν, να ούρλιαζαν, να έκλαιγαν, να γελούσαν.

Ο χορός συνοδευόταν από ένα πλήθος από επιπλοκές, όπως στηθάγχη, σπασμούς, παραισθήσεις και οράματα. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να κατέληγε στο θάνατο λόγω καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικού ή καταγμάτων. Είναι ξεκάθαρο ότι οι ασθενείς χόρευαν παρά τη θέλησή τους και έχει γραφτεί ότι κάποιοι από αυτούς εκλιπαρούσαν από τους ιερείς να τους ευλογήσουν και να τους απαλλάξουν από την «κατάρα».

Φυσικές και υπερφυσικές εξηγήσεις

Ανάμεσα στα επικρατέστερα σενάρια της εποχής ήταν ότι οι χορευτές υπέμεναν την τιμωρία κάποιου αγίου ή είχαν καταληφθεί από δαίμονα, οπότε στη θεραπευτική φαρέτρα προστίθετο και ο εξορκισμός. Μέχρι σήμερα όμως η επιστήμη δεν έχει καταφέρει να δώσει μια οριστική εξήγηση.

Μερικές από τις υποθέσεις που έχουν προταθεί; Η επιδημία ίσως ήταν αποτέλεσμα μαζικής δηλητηρίασης από ένα μανιτάρι που μεγαλώνει στη σίκαλη και σε άλλα σιτηρά, προκαλώντας παραισθήσεις και σπασμούς αν καταναλωθεί (χωρίς όμως να δικαιολογεί τα υπόλοιπα συμπτώματα της χορεομανίας). Άλλες παθήσεις που ενδεχομένως να ευθύνονταν είναι η επιληψία, η εγκεφαλίτιδα και ο τύφος. Υπάρχει επίσης ένα αυτοάνοσο, η χορεία Sydenham, που εκδηλώνεται με γρήγορες, ανεξέλεγκτες κινήσεις των χεριών, των ποδιών και του προσώπου και συνδέεται με τη λοίμωξη από στρεπτόκοκκο στην παιδική ηλικία. Με την κατάλληλη αγωγή, τα συμπτώματα μπορούν να υποχωρήσουν μέσα σε 2-3 μήνες.

Ανάμεσα στα επικρατέστερα σενάρια της εποχής ήταν ότι οι χορευτές υπέμεναν την τιμωρία κάποιου αγίου ή είχαν καταληφθεί από δαίμονα, οπότε στη θεραπευτική φαρέτρα προστίθετο και ο εξορκισμός. Μέχρι σήμερα όμως η επιστήμη δεν έχει καταφέρει να δώσει μια οριστική εξήγηση.

Μια διαφορετική εξήγηση που έχει προταθεί είναι ότι δεν επρόκειτο για ασθένεια αλλά για ένα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο, σύμφωνα με ένα περιστατικό που συνέβη στο Στρασβούργο το 1518, από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Όλα άρχισαν από μια γυναίκα, που ξεκίνησε να χορεύει στο δρόμο και κατέληξε να συνοδεύεται από ένα πλήθος, το οποίο έχει υπολογιστεί στα 50-400 άτομα. Μεταγενέστερες πηγές αναφέρουν ότι δεκάδες από τους χορευτές πέθαιναν καθημερινά από τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού.

Η υπόθεση του Στρασβούργου μελετήθηκε από τον ιστορικό John Waller που το 2009 σε ένα επιστημονικό άρθρο του (The Lancet) το απέδωσε σε ψυχολογικά αίτια και συγκεκριμένα στα «υψηλά επίπεδα στρες» από τα οποία υπέφερε ο κόσμος μετά από μια διαδοχή «από αποτυχημένες σοδειές, τις υψηλότερες τιμές των σιτηρών της γενιάς τους, την άφιξη της σύφιλης και την επιστροφή δολοφόνων όπως η λέπρα και η πανώλη. Ακόμα και για τις βάρβαρες συνθήκες του Μεσαίωνα, εκείνα τα χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολα για τους κατοίκους της Αλσατίας». Επιπλέον, ο φόβος ότι τούς είχε καταραστεί ο Άγιος Βίτος σίγουρα δεν βοηθούσε την ψυχολογική τους κατάσταση. Μάλιστα οι αρχές του Στρασβούργου, αντί να λάβουν μέτρα αντιμετώπισης της επιδημίας, ενθάρρυναν τον ξέφρενο χορό, προσλαμβάνοντας μουσικούς και επαγγελματίες χορευτές, κατασκευάζοντας μια σκηνή και μετατρέποντας τους νοσήσαντες σε σόου για το κοινό.