Διονύσης Σαββόπουλος: Δέκα σταθμοί μιας «υπόγειας διαδρομής»

Αρχή με ένα «Φορτηγό»

 

Τον Φεβρουάριο του 1965 κυκλοφορεί τον πρώτο μικρό του δίσκο στη Lyra, με τη βοήθεια και την επιμονή του Νίκου Μαμαγκάκη, καθώς ο διευθυντής Αλέκος Πατσιφάς έχει τις χειρότερες εντυπώσεις μετά την ακρόαση της «Μαϊμούς». Το δισκάκι περιέχει τα τραγούδια «Εγερτήριο», «Μια Θάλασσα Μικρή», «Τα Πουλιά της Δυστυχίας» και «Μη Μιλάς Αλλο γι’ Αγάπη».

 

Μαζί με τη «Συννεφούλα», τη «Μαϊμού» και άλλα έξι κομμάτια, θα περάσουν τελικά στο «Φορτηγό», τον πρώτο δίσκο του, που κυκλοφορεί στις 22 Νοεμβρίου 1966. Είναι η φωνή μιας νεανικότητας που αμφισβητεί την εποχή της, «ψάχνεται» να αποδώσει ένα τοπίο μυστικό και βρίσκει καταφύγιο στις ρωγμές του ερωτισμού.

Τραγούδια της φυλακής

Το 1969 κυκλοφορεί το «Περιβόλι του Τρελού», δίσκος σημαδιακός στη διαδρομή του. Τα «Θεία Μάρω» και «Θαλασσογραφία» είναι τραγούδια που είχε γράψει μέσα στη φυλακή (Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1967, για τις πολιτικές πεποιθήσεις του). Περιλάμβανε ακόμη «Το Περιβόλι», τις «Πίσω μου Σελίδες», μια εμβατηριακή διασκευή της «Συννεφούλας», το «Σαν Ρεμπέτικο Παλιό», το «Είδα την Αννα Κάποτε», το «Ντιρλαντά» (για το οποίο ο Καλύμνιος Παντελής Γκίνης θα τον πάει στα δικαστήρια με την κατηγορία της «κλοπής»), «Τα Παιδιά που Χάθηκαν» και την «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη». Ο ψυχεδελικός πίνακας στο εξώφυλλο είναι του Στέργιου Δελιαλή, ο οποίος αργότερα θα ιδρύσει το Μουσείο Design της Θεσσαλονίκης. Δύο χρόνια αργότερα θα κυκλοφορήσει ο «Μπάλλος», με τα Μπουρμπούλια, με το ομότιτλο κομμάτι διάρκειας 18 λεπτών να καλύπτει όλη την πρώτη πλευρά του δίσκου 33 στροφών.

«Σ’ αυτόν τον τόπο όσοι αγαπούνε…»

 

Το 1972 κυκλοφορεί ο δίσκος «Βρώμικο Ψωμί», ο οποίος θα θεωρηθεί από πολλούς κριτικούς το ωριμότερο στιχουργικά έργο του και θα αγαπηθεί από το κοινό, δημιουργώντας τη δική του «μυθολογία». Εδώ βρίσκει κανείς, εκτός άλλων, το ηλεκτρικό «Ζειμπέκικο», το «Δημοσθένους Λέξις» (γραμμένο επίσης στη φυλακή), το «Ελσα σε Φοβάμαι» και το «Αγγελος Εξάγγελος», ελεύθερη διασκευή του «The Wicked Messenger» του Μπομπ Ντίλαν. Από εδώ ξεκινάει η μάλλον παρεξηγημένη ταύτιση των δύο τραγουδοποιών, καθώς αργότερα ο Σαββόπουλος θα εξομολογηθεί ότι ο Ντίλαν αποτελούσε μία μόνο από τις πολλές αναφορές του, οι οποίες περιλάμβαναν τους Ζορζ Μπρασένς, τους Beatles, ακόμη και τον Κώστα Χατζή. Το άλμπουμ κλείνει με τη δωδεκάλεπτη «Μαύρη Θάλασσα». Λεπτομέρεια: από το εξώφυλλο, όπου δεσπόζει η φωτογραφία του Σαββόπουλου τραβηγμένη από τον Αλκη Σαχίνη στην οδό Αθηνάς, απουσιάζει ο τίτλος του άλμπουμ.

Αριστοφάνη εσύ, σούπερ σταρ

Το 1976, ύστερα από παραγγελία του Θεάτρου Τέχνης, ξεκινά να γράφει τη μουσική για τους «Αχαρνής» του Αριστοφάνη, μεταφράζοντας ο ίδιος ελεύθερα τα σημεία που θα μελοποιούσε. Η διαφωνία με το θέατρο οδήγησε στην παρουσίαση της δικής του μουσικής παράστασης με τίτλο «Ο Αριστοφάνης που Γύρισε από τα Θυμαράκια» στην μπουάτ «Ρήγας» της Πλάκας. Μαζί του τραγουδούσαν οι Σάκης Μπουλάς, Νίκος Παπάζογλου, Μανώλης Ρασούλης, Μελίνα Τανάγρη, Νίκος Ζιώγαλας, Βαγγέλης Ξύδης, Κώστας Γεωργίου και Ηλίας Λιούγκος. Ο τελευταίος γνωρίζει μάλιστα στον Ρασούλη τον γείτονά του Νίκο Ξυδάκη και προλειαίνεται το έδαφος για την «Εκδίκηση της Γυφτιάς». Οι «Αχαρνής» κυκλοφορούν σε δίσκο το 1977.

Γεννήθηκε στη Σαλονίκη και ξέρει απ’ έξω τη διαδρομή

Η «Ρεζέρβα» του 1979 ανήκει, χωρίς αμφιβολία, στους σημαντικότερους δίσκους του. Από εκεί ξεχώρισαν τραγούδια που φτάνουν ως τις μέρες μας («Για τα Παιδιά που ’ναι στο Κόμμα», «Μακρύ Ζεϊμπέκικο για τον Νίκο», «Τι Επαιξα στο Λαύριο», «Ασπα»). Ο Σαββόπουλος γίνεται προσωπικός όσο ποτέ άλλοτε και αυτό συμπυκνώνεται στο «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη», με τη συμμετοχή της Αλκηστης Πρωτοψάλτη – ενώ στο διπλό άλμπουμ ακούγονται επίσης οι Αφροδίτη Μάνου, Ελένη Βιτάλη, Νίκος Παπάζογλου, Μήτσα Ρούτη, Δημήτρης Κοντογιάννης. Πρόκειται για έναν απολογισμό του τραγουδοποιού, με τις καταβολές του, τις αναφορές (ο Τσιτσάνης, το «υπόγειο νησί» των ποιητών) και τον καημό του για μια Ελλάδα «γλώσσα τυφλή στη γεωγραφία, οικόπεδο και αποικία».

Κάποτε στο Ολυμπιακό

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1983 περίπου 85.000 άνθρωποι παρακολουθούν τη συναυλία του στο νεόδμητο τότε υπερσύγχρονο στάδιο της Καλογρέζας. Στο θέαμα που στήνει ο Σαββόπουλος –το οποίο αναμεταδίδεται από τη Μαριάννα Κορομηλά στην ΕΡΑ και περιλαμβάνει το περίφημο αερόστατο στο φινάλε– συμμετέχουν ο Θανάσης Βέγγος και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης στον στίβο, η Ελένη Βιτάλη στο πάλκο, ενώ δίνουν το παρών οι Σωτηρία Μπέλλου, Δόμνα Σαμίου, Μιχάλης Μενιδιάτης, Δήμητρα Γαλάνη, Χάρις Αλεξίου, Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Από τα matrix του Σταδίου χαιρετισμούς απευθύνουν οι Βασίλης Τσιτσάνης, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Τσαρούχης κ.ά. Για την ιστορία, στο ΟΑΚΑ ακολούθησαν δύο συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν εκεί άλλοι 80.000 θεατές, τόσο στις 30 Σεπτεμβρίου όσο και στις 3 Οκτωβρίου.

Το ροκ του μέλλοντός μας

Χωρίς αμφιβολία, άλλη μια από τις σημαντικότερες καταθέσεις του δημιουργού, εν έτει 1983 με τραγούδια των οποίων οι τίτλοι μιλούν από μόνοι τους: «Μυστικό Τοπίο», «Μας Βαράνε Ντέφια», «Δεν Είναι Ρυθμός», «Πρωτομαγιά», «Το Χειμώνα Ετούτο», «Τσάμικο». Ας πούμε, όμως, ότι η προμετωπίδα του άλμπουμ είναι το «Ας Κρατήσουν οι Χοροί», το οποίο ο καθένας μετέφρασε κατά το δοκούν μέσα στα χρόνια: από σήμα γενικής εξωστρέφειας του τραγουδοποιού έως εθνεγερτικό κάλεσμα, την περίοδο που ανακάλυπτε εκ νέου την «ελληνικότητα». Δεν παύει πάντως μέχρι σήμερα να αποτελεί ένα κάλεσμα ενός φίλου προς την παρέα για να ομολογήσουν από κοινού ότι το μέλλον τούς περιμένει.

«Ζήτω το ελληνικό τραγούδι»

Πού αλλού θα μπορούσες να ακούσεις τον Γρηγόρη Μπιθικώτση να τραγουδάει το «Κάνε Λιγάκι Υπομονή» σαν ύμνο, τον Στράτο Διονυσίου σχεδόν α-καπέλα το «Φεύγοντας» ή το «Κοκοράκι» με τους Αλίκη Βουγιουκλάκη, Δήμητρα Γαλάνη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Χάρρυ Κλυνν και Γιάννη Μηλιώκα; Μα… στην εκπομπή «Ζήτω το Ελληνικό Τραγούδι» της EΡT. Την παρουσίαζε ο Δ. Σαββόπουλος από τις 11 Οκτωβρίου 1986 έως το καλοκαίρι του 1987 και σε αυτήν παρέλασαν τα περισσότερα από τα μεγάλα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού, σε απρόσμενες συμπράξεις, διφωνίες και τριφωνίες.

Η εκπομπή, μεταξύ άλλων, έδωσε χώρο και σε νεότερους, τότε, καλλιτέχνες, όπως οι Φατμέ, ο Βασίλης Καζούλης, ο Γιάννης Γιοκαρίνης κ.ά. Από τη Minos κυκλοφόρησαν οι ηχογραφήσεις σε διπλό LP, ενώ τα επεισόδια βρίσκονται πλέον στο ertflix.gr.

 

Οι «Κωλοέλληνες» και οι επιθέσεις

Το 1989 (αυτό που η απέναντι πλευρά χαρακτήρισε «βρώμικο») ο Σαββόπουλος εμφανίζεται στο εξώφυλλο του άλμπουμ «Το Kούρεμα» φρεσκοκουρεμένος και φρεσκοξυρισμένος, κόντρα στο προφίλ της προγενέστερης διαδρομής του. Στον υποτιμημένο, όπως αποδείχθηκε, δίσκο κάνει κριτική –αλλά και αυτοκριτική με χιούμορ– για τα αδιέξοδα, τις ματαιώσεις και τη «φούσκα» μιας γενιάς που επιμένει να μην αντιλαμβάνεται τον κόσμο που αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική της μελαγχολία. Οι «Κωλοέλληνες» («Μελαμψές φυλές κοντοπόδαρες/ Σειλινοί του κράτους») ξεσηκώνουν αντιδράσεις από άσπονδους επικριτές, ενώ το «Μητσοτάκ» τον σταμπάρει αδίκως. Ο πιο σθεναρός υπερασπιστής του θα γίνει εκείνη την περίοδο ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος κάνει λόγο για αντιδράσεις «ραγιάδων». Πάντως στο άλμπουμ υπάρχει και το αριστουργηματικό «Καλοκαίρι» και, φυσικά, το «Εμείς, του ’60 οι Εκδρομείς».

 

Ο τελευταίος προσωπικός δίσκος

Το 1999 κυκλοφορεί τον «Χρονοποιό» (Mercury), τον τελευταίο του μέχρι σήμερα προσωπικό δίσκο με νέο υλικό, ο οποίος περιείχε τραγούδια που έκαναν δεύτερη και τρίτη καριέρα: «Σου Μιλώ και Κοκκινίζεις», «Πρώτη τού 2.000» κ.ά. Ομως και κάποια άλλα που ακούστηκαν λιγότερο χαρακτηρίζονται από την ίδια ιδιοφυΐα. Η «Μοναξιά της Αμερικής» είναι μια πικρή επίκληση στην «άλλη» Αμερική που κάποτε αγαπήθηκε («Η μόνη υπερδύναμη, η πρώτη υπερμόνη»). Στο «Φως στις 10 π.μ.» αποτύπωσε μια στιγμή με φαντασία που σπανίζει: «Το φως στις δέκα το πρωί έρχεται όλο πλάγιο/ Εκεί που ήταν οι χείμαρροι και ξαναζωγραφίζει/ Τους κήπους πάνω στο νερό να ’χουν σκαλί/ Δεμένη βάρκα και μια θάλασσα γυαλί…». Στα «Χρυσά Παιδιά του Γκάλη» ανακαλεί την ανάγκη μιας παρέας για την ανάταση που ολοένα αναστέλλεται: «Δύο οι Ελλάδες· η μια εκεί/ Στο παρτσακλό κανάλι/ Κι η άλλη αστράφτει εφηβική/ Και νικηφόρα πάλι».