Ελλάδα δύο ταχυτήτων: ποιες περιφέρειες ερημώνουν

Μια Ελλάδα δύο ταχυτήτων, με διευρυνόμενες μάλιστα ανισότητες, δημιούργησε η δεκαετία της οικονομικής κρίσης την οποία σήμερα κυβέρνηση, επιχειρήσεις και εργαζόμενου πασχίζουν να ξεπεράσουν.

Πέραν της δραματικής συρρίκνωσης των (κατά κεφαλήν) εισοδημάτων τα οποία περιορίστηκαν στα 17.000 ευρώ, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος ανέβηκε στα 32.400 ευρώ, η κρίση οδήγησε για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας και στην μείωση του πληθυσμού.

Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, ενώ ο πληθυσμός στο σύνολο της χώρας μειώθηκε από το 2010 στο 2022 κατά 5,7% ο πληθυσμός στη Δυτική Μακεδονία, την Κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο έχει συρρικνωθεί κατά 10% (!).

Λόγω της τουριστικής κυρίως ανάπτυξης στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου η μείωση πληθυσμού συγκρατήθηκε στο 2% ενώ η Κρήτη είναι η μόνη περιφέρεια στην Ελλάδα που παρουσιάζει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης.

Ολα αυτά δημιουργούν ανησυχία και προβληματισμό για το μέλλον καθώς, ταυτόχρονα, στις τρείς αυτές περιφέρειες, αλλά και την Ηπειρο και τη Θεσσαλία, η οποία επλήγη πέρυσι από τις καταστροφικές πλημμύρες του Daniel, το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα των κατοίκων που έχουν μείνει στον τόπο τους είναι ακόμη χαμηλότερο, κάτω από 12.000 ευρώ. Το στοιχείο αυτό τις κατατάσσει στις πιο φτωχές περιφέρειες της Ευρωπαικής Ενωσης των 27 χωρών, συμπεριλαμβανομένων και των Βαλκανίων.

 

Το μοντέλο ανάπτυξης που οδήγησε την οικονομική δραστηριότητα της χώρας να συγκεντρωθεί σε ποσοστό πάνω από 50% στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη και να ακολουθεί λόγω της ανάπτυξης του τουρισμού η Κρήτη, θεωρείται πλέον από τους μελετητές πεπερασμένο, καθώς χρόνο με το χρόνο θα οδηγήσει στο άνοιγμα της ψαλίδας πληθυσμού και εισοδημάτων των δυο αυτών περιοχών με την υπόλοιπη Ελλάδα…

Το ζητούμενο πλέον είναι κάθε περιφέρεια να έχει μια εξειδικευμένη οικονομική προσέγγιση και επιπλέον, να έχει πενταετές αναπτυξιακό και επενδυτικό σχέδιο και τρόπο αποτίμησης των μέτρων πολιτικής.

Ο Νίκος Βέττας επικεφαλής του ΙΟΒΕ και επιστημονικός συνεργάτης της επιτροπής Πισσαρίδη τονίζει με έμφαση ότι για να επιστρέψει η ανάπτυξη σε αυτές τις περιφέρειες, πρέπει να προηγηθούν οριζόντια μέτρα διευκόλυνσης των διαδικασιών ένταξης στην παραγωγική διαδικασία του ανθρώπινου δυναμικού που επηρεάζει την παραγωγικότητα. «Την ανάπτυξη την κάνουν άνθρωποι» υπογραμμίζει.

Οι προτάσεις Βέττα

Από την έκθεση του IOBE προκύπτει ότι υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση και ευκαιρίες για σύγκλιση σε μια σειρά από περιφέρειες και τομείς. Πέραν των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχει η κάθε περιφέρεια και τα οποία πρέπει να αναδειχθούν (πχ. ανάπτυξη αγροτο-διατροφικού τομέα, ανάπτυξη του αγροτουρισμού, ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και της μεταποίησης) οι παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν και σε άλλους τομείς τους οποίους ανέδειξε η μελέτη.

Αυτοί οι τομείς είναι οι εξής:

♦ Χρηματοπιστωτικός Τομέας: Ο βαθμός ένταξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων στο τραπεζικό σύστημα είναι υψηλότερος σε Αττική και νησιωτική Ελλάδα. Η ελληνική κρίση έπληξε τις ιδιωτικές τραπεζικές καταθέσεις την περίοδο 2009-2016 σε πολλαπλάσιο βαθμό από το ίδιο το ΑΕΠ, ειδικά στην Αττική. Μετά την κρίση, η ανάκαμψη των καταθέσεων υπερβαίνει την αντίστοιχη του ΑΕΠ, ειδικά στη νησιωτική Ελλάδα και την Αττική.

Η ετερογένεια σε δείκτες χρηματοοικονομικής ένταξης, τραπεζικών καταθέσεων και χορηγήσεων, αναδεικνύει ευκαιρίες για τον τοπικό ρόλο των τραπεζών. Η περιφέρεια της Αττικής, το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη, τα Ιόνια Νησιά και η Ηπειρος εμφανίζονται ψηλά στη σχετική κατάταξη επιλεγμένων χρηματοοικονομικών δεικτών, ενώ αναδεικνύεται η ευκαιρία για σύγκλιση σε ορισμένες περιφέρειες, όπως η Δυτική Μακεδονία, η Δυτική Ελλάδα και η Πελοπόννησος.

♦ Αγορά Εργασίας: Αν και συρρικνώνεται σταδιακά το ποσοστό ανεργίας σε όλη την επικράτεια
μετά το 2013, στο ένα άκρο της μεγαλύτερης υποχώρησης βρίσκεται στην περιφέρεια Αττικής και στο άλλο η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας η οποία παρουσιάζει διαχρονικά το υψηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας σε ποσοστό πάνω από 20%.

♦ Κοινωνικές Υπηρεσίες και Κοινωνική Ενταξη: Η ένταση της ανισότητας εισοδήματος και
φύλου διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των περιφερειών. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αφορά μεταξύ 17,8% (Κρήτη) και 37,2% (Δυτική Ελλάδα) του συνολικού πληθυσμού κάθε περιφέρειας. Οι γυναίκες απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες. Η απόκλιση κυμαίνεται μεταξύ 16,5% (Αττική) και 31,4% (Στερεά Ελλάδα) του συνόλου της απασχόλησης.

Οι υποδομές υγειονομικής περίθαλψης καταγράφουν σημαντική γεωγραφική ετερογένεια που εν μέρει αντανακλάται στα ποσοστά αυτοαναφερόμενων μη εξυπηρετούμενων ιατρικών αναγκών. Ξεχωρίζουν περιφέρειες εκτός της Αττικής με υψηλό μερίδιο φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και περιφέρειες με χαμηλό ποσοστό συμμετοχής νέων σε εργασία ή εκπαίδευση.

♦ Χωροταξία και περιβάλλον: Τα γεωμορφολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κάθε περιφέρειας αποτελούσαν παράγοντες διαμόρφωσης των χρήσεων γης σε αυτές. Ο πρωτογενής τομέας και τα δάση απορροφούν μικρότερο ποσοστό γης από τον μέσο όρο στην ΕΕ, ενώ καταγράφεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό αχρησιμοποίητων και εγκαταλελειμμένων περιοχών. Τα επίπεδα πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων διαφέρουν συστηματικά μεταξύ περιφερειών. Συμβάλλοντας και στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, οι χρήσεις γης για πολιτιστικές δραστηριότητες προωθούν την προβολή του πολιτισμού και ταυτότητα της κάθε περιφέρειας.

♦ Πολιτισμός: Μετά το 2015, τα ποσοστά χρήσεων γης για πολιτιστικές δραστηριότητες μειώνονται σε όλες τις περιφέρειες (πλην Πελοποννήσου), ενώ η Αττική, το Νότιο Αιγαίο και η Κεντρική Μακεδονία σημειώνουν τα υψηλότερα επίπεδα για το 2018.