Ένας Τσιριγώτης  στη Χιλή το 16ο αι.

Περίπου εκατό χρόνια αργότερα από την ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο και την εποχή του μεγάλου πυρετού των ανακαλύψεων, χιλιάδες Ευρωπαίοι ξεχύθηκαν στις «Θάλασσες του Νότου» όπως έχουν αποκληθεί, άλλοι ως τυχοδιώκτες, άλλοι ως ναυτικοί, άλλοι ως μισθοφόροι και μερικοί λάτρεις της περιπέτειας. Πάντα είχαμε την περιέργεια να μάθουμε αν είχαμε και Έλληνες ανάμεσα σε αυτούς, αφού ο Έλληνας έχει στο πετσί του όλες τις παραπάνω ιδιότητες-περιπτώσεις και μάλιστα αν είχαμε Κυθηρίους ανάμεσα στους πρώτους τολμηρούς που ξεκίνησαν για τις τόσο μακρινές αυτές διαδρομές, που πολλές κράτησαν χρόνια. Οι δημοσιεύσεις ήταν ελάχιστες, όπως πιθανόν και οι πηγές και η έρευνα πενιχρή, αν και δεν γνωρίζουμε κανέναν από τους δικούς μας ερευνητές να το επιχείρησαν. Το χρόνο που πέρασε όμως, ένας γνωστός ιστορικός  με πολλά βιβλία και δημοσιεύσεις στην «πλάτη»  ο ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιω. Κ. Χασιώτης εξέδωσε ένα ακόμη βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο «Ο Οδυσσέας στις θάλασσες του Νότου» και υπότιτλο:  Η Ελληνική παρουσία στις υπερπόντιες κτήσεις της Ισπανίας (16^ος-17^ος αιώνας).  Εννοείται ότι ήταν από τις προτεραιότητες να μάθουμε τι εντόπισε στα Ισπανικά αρχεία ο χαλκέντερος ερευνητής. Κι επειδή ψάχνουμε μέσα στα ονόματα την πιθανή καταγωγή των ανθρώπων, απογοητευθήκαμε γρήγορα όταν διαπιστώσαμε ότι, ναι μεν είχαμε εκατοντάδες Έλληνες ανάμεσα  στους τολμηρούς που έφτασαν με τα μέσα της εποχής και επίπονα ταξίδια στις εσχατιές του τότε γνωστού κόσμου, όμως οι περισσότεροι είχαν καταγραφεί απλά ως «griego», δηλαδή Έλληνες. Ελάχιστων τα επώνυμα έμειναν για την ιστορία και πολύ περισσότερων απλά γινόταν γνωστή η καταγωγή, όπως da Rodes, da Scio, da kalames κλπ (δηλαδή, από τη Ρόδο, τη Χίο, την Καλαμάτα κλπ). Ήταν όμως δυνατόν να λείπουν οι Τσιριγώτες από τέτοιες περιπέτειες; Αδύνατον! Και η επιμονή του Ι. Χασιώτη και η υπομονή μας να διαβάσουμε το εξαιρετικό βιβλίο του των 365 σελίδων απέδωσαν καρπούς. Εντοπίσαμε ένα Κυθήριο! (Για την ακρίβεια οι Κυθήριοι ήταν αρκετοί, αλλά με ελάχιστα στοιχεία και χωρίς επώνυμα!) Άρα, νέο ψάξιμο με το μόνο βέβαιο ότι θα πέφταμε πάνω στον ίδιο τοίχο. Την καταγραφή όλων απλά με την καταγωγή. Δηλαδή «Έλληνες» και όπως λέει ο επιτυχημένος τίτλος του βιβλίου, μερικοί ακόμη Οδησσείς, που ξεκίνησαν για το άγνωστο και χάθηκαν μακριά από το γενέθλιο τόπο.

Και πάμε αμέσως να δούμε τι λέει ο Ι. Χασιώτης για τον δικό μας, το Nikolao Triarchi (Νικόλαο Τριάρχη) ο οποίος πέθανε το 1598 στο Ισπανικό λιμάνι της Σεβίλλης, την οποία προτίμησε ως τόπο εγκατάστασης πριν τη διάπλευση του Ατλαντικού, αλλά και μετά (για όσους γύρισαν….) ο μεγαλύτερος αριθμός από όλους τους μη Ισπανούς που έζησαν τη μεγάλη περιπέτεια στις θάλασσες του Νότου. Όσα έφθασαν μέχρι τις μέρες μας για τον άνθρωπο αυτόν οφείλονται στο γεγονός ότι διέθεσε τη μεγάλη ακίνητη περιουσία του, την οποία είχε αποκτήσει ως μεταλλωρύχος αρχικά και αργότερα με την εκμετάλλευση των πλούσιων μεταλλείων της Βαλβίδια, για την ίδρυση και οικοδόμηση στη Σεβίλλη ενός μοναστικού κέντρου αφιερωμένου στο Μέγα Βασίλειο. Η Βαλβίδια τότε ανήκε στο Αντιβασίλειο του Περού (σήμερα είναι μία πόλη νότια της πρωτεύουσας της Χιλής Σαντιάγκο) και διέθετε πλούσια μεταλλεύματα. Ο Τριάρχης, λοιπόν, φαίνεται να είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία εκεί και επέστρεψε στη Σεβίλλη σε μεγάλη ηλικία, αφού κάνει τη διαθήκη του τον Ιανουάριο του 1593 δηλαδή πέντε χρόνια πριν το θάνατό  του. Το πιθανότερο είναι να μην απέκτησε οικογένεια ή τουλάχιστον να μην είχε όταν επέστρεψε στη Σεβίλλη, αν και οι περισσότεροι παντρεύονταν με ντόπιες γυναίκες στα χρόνια που ζούσαν στη Νότια Αμερική. Δεν είναι γνωστό τι έκανε ο Τριάρχης, ο οποίος στις παλαιότερες αναφορές καταγράφεται ως Κυπριακής καταγωγής πιθανόν λόγω παρανάγνωσης της καταγωγής του που καταγράφεται ως Citherea και δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ως προς αυτήν. Μάλιστα, μετά την πρώτη διαθήκη που ιδρύει το μοναστικό συγκρότημα, κάνει νέα διαθήκη το 1594 αφήνοντας τα αναγκαία ποσά για την ανέγερση της εκκλησίας του συγκροτήματος και προκαθορίζοντας μερικές λεπτομέρειες για την εικονογράφηση που αναφέρει ότι πρέπει να είναι κατά τη Βυζαντινότροπη εικονογραφική τυπολογία. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο Τριάρχης θέλησε να εναρμονίσει τις δωρεές του με τρόπο που να συνδέονται αυτές -έστω και έμμεσα- με τις θρησκευτικές παραδόσεις της πατρίδας του, προσαρμοσμένες βέβαια στο αναπόδραστο πλαίσιο μιας αυστηρά ελεγχόμενης ρωμαιοκαθολικής κοινωνίας». Ο Τριάρχης παραγγέλλει επίσης την κατασκευή της δικής του σαρκοφάγου (κατά τα πρότυπα των Ισπανών αριστοκρατών) κάτι που επιβεβαιώνει την υψηλή εισοδηματική του κατάσταση. Μάλιστα ο Ι. Χασιώτης αναφέρει ότι η κατασκευή της σαρκοφάγου καθυστέρησε 40 χρόνια και τοποθετήθηκε στο μοναστήρι που αφιέρωσε ο ίδιος και το οποίο συνδέθηκε με τη διάσημη μοναστική Αδελφότητα της Σεβίλλης, της Παναγίας του Ροζαρίου. Σήμερα η σαρκοφάγος του Τριάρχη βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σεβίλλης.

Όσον αφορά την καταγωγή του, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι καταγόταν από τα Κύθηρα, αφού ο ίδιος σε έγγραφο του 1592 αναφέρει: «Nicolao Griego, natural de Citherea, isla Venecianos en Grecia y vecino de Sevilla». Επίσης σε άλλο έγγραφο του Δημοτικού Αρχείου της Σεβίλλης αναφέρεται και το επώνυμο της μητέρας του (Franco=Φράγκου). Από τις δικές μας έρευνες, τέλος, τις οποίες αναφέρει ο Ι.Χασιώτης, προκύπτει με σαφήνεια η παρουσία του επωνύμου Τριάρχη στα Κύθηρα από το 15^ο αι., είναι δε ένα επώνυμο πολύ γνωστό μέχρι τα πρόσφατα χρόνια, που εντοπίζεται ακόμη και στην Παλιόχωρα, πριν καταστραφεί από το Μπαρμπαρόσσα και αργότερα με κύρια εγκατάσταση στο Λειβάδι και παρουσία στις Αλεξανδράδες, στο Καψάλι και σε άλλες περιοχές, σήμερα όμως φαίνεται να εκλείπει οριστικά από το νησί στον παρόντα αιώνα.

Σημ. «Κ». Όλα τα στοιχεία για τον Νικ. Τριάρχη και οι φωτογραφίες της σαρκοφάγου του έχουν ληφθεί από το βιβλίο του Ι.Κ. Χασιώτη, Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ. Η Ελληνική παρουσία στις υπερπόντιες κτήσεις της Ισπανίας (16^ος– 17^ος αι.). Εκδ. UΝIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη, 2022. Στο βιβλίο αναφέρονται και πολλές περιπτώσεις Ελλήνων που έφθασαν στις θάλασσες του Νότου ανάμεσά τους και του Νικ. Τριάρχη.

Εδώ να σημειώσουμε ότι ένας ακόμη Έλληνας των πηγών του Ι. Χασιώτη δηλώνει Κυθήριος. Πρόκειται για τον κάτοικο της Λίμας Χουάν Ντε Κάντια (δηλαδή Ιωάννης από την Κρήτη) ο οποίος το 1577 αναφέρει ότι καταγόταν από τα Κύθηρα (natural de la isla de Gerigo) και ότι είναι γιος του Julio Damaseno (Δαμασκηνός;) και της Callicu Bica Pulla (Καλλίτσου Βικοπούλα;). Όπως διαπιστώνουμε όλα τα ονόματα είναι παραποιημένα, καθώς δεν ήταν εύκολο να μεταφερθούν στα Ισπανικά. Όσον αφορά το επώνυμο δεν έχει εντοπισθεί στα Κύθηρα, αντίθετα το Δαμασκηνός είναι πολύ γνωστό στην Κρήτη, όπως φυσικά και οι στενές σχέσεις των δύο νησιών, οπότε εύκολα δικαιολογείται η σαφής αναφορά ότι ο κάτοχός του είναι Κυθήριος. Σίγουρα, μεταξύ των αναφερομένων Griego ή de Candia έχουμε και πολλούς ακόμη Κυθηρίους, αλλά δεν αναφέρονται ως τέτοιοι, καθώς οι άλλοι προσδιορισμοί ήταν πλέον γνωστοί.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023