Ενεργειακές Κοινότητες: Πολίτες, νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις στο ενεργειακό «παιχνίδι»

To Rainbow Warrior 3, το πλοίο της Greenpeace που από το 2011 ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο εναντίον των πυρηνικών, των εξορύξεων πετρελαίου και υδρογονανθράκων, βρίσκεται από την Τετάρτη στη Μαρίνα Ζέας. Μέχρι τις 22 Ιουνίου θα πραγματοποιήσει περιοδεία στο Ιόνιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την προώθηση της καθαρής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αντί της χρήσης ορυκτών καυσίμων.

Στο εμβληματικό αυτό «σκαρί» πραγματοποιήθηκε εργαστήρι για τις ενεργειακές κοινότητες (αποκλειστικά χρήση ΑΠΕ) και τα οφέλη τους για τους πολίτες, το περιβάλλον, αλλά και την οικονομία της χώρας. Η HuffPost Greece μίλησε με τον Τάκη Γρηγορίου (υπεύθυνο για θέματα ενέργειας και κλιματικής αλλαγής στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace) για το νέο θεσμικό πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων που στοχεύουν να καταστήσουν τον μέσο πολίτη, το μέσο νοικυριό και την μικρομεσαία επιχείρηση παραγωγούς της ενέργειας που καταναλώνουν- και όχι μόνο.

«Ενεργειακή κοινότητα»: τι σημαίνει σαν όρος

• Η «ενεργειακή κοινότητα» είναι ένας συνεταιρισμός – για την ακρίβεια ένα θεσμικό πλαίσιο για συνεταιρισμούς ειδικά επικεντρωμένους στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Καθώς οι οικονομίες πραγματοποιούν την ενεργειακή μετάβαση, από ορυκτά καύσιμα (λιγνίτη, πετρέλαιο, φυσικό αεριο) σε καθαρές πηγές ενέργειας, αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού: δεν είναι απαραίτητο, πια, η ενέργεια αυτή να είναι ‘στα χέρια’ λίγων μεγάλων εταιρειών.

Ποιοι μπορούν να συμμετέχουν σε μια ενεργειακή κοινότητα

• Το θεσμικό πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων επιτρέπει τη μαζική συμμετοχή- νοικοκυριά, μικρές επιχειρήσεις, Δήμοι, αγρότες, ξενοδοχειακές μονάδες μπορούν να παράγουν τη δική τους καθαρή ενέργεια. Είτε για ιδία κατανάλωση, ώστε να μην εξαρτώνται μόνο από την ενέργεια που αγοράζουν από τα δίκτυα, είτε για να πουλάνε κιόλας ενέργεια στο δίκτυο.

Νομοθετικά είναι κατοχυρωμένες οι ενεργειακές κοινότητες;

• Ο θεσμός των ενεργειακών κοινοτήτων προστατεύεται πια σε ευρωπαϊκό επίπεδο με συγκεκριμένη κοινοτική οδηγία.

Αρα και η ελληνική νομοθεσία συμβαδίζει;

• Στο συγκεκριμένο ζήτημα είμαστε και ένα βήμα μπροστά: η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που εναρμόνισε το εθνικό της πλαίσιο με την συγκεκριμένη κοινοτική οδηγία. Είπαμε ‘μπράβο’ στην κυβέρνηση και της το αναγνωρίσαμε θετικά.

Να μιλήσουμε με παραδείγματα, τι μπορεί να κάνει κάποιος πολίτης για να παράγει τη δική του, καθαρή κιόλας, ενέργεια; Και πως οι ενεργειακές κοινότητες αλλάζουν την υπάρχουσα κατάσταση;

• Μπορείς να βάλεις φωτοβολταϊκό στο σπίτι και να ίδιο-καταναλώνεις την ενέργεια που αυτό παράγει. Έτσι ο καθένας μπορεί να γίνει ίδιο- παραγωγός (prosumer). Πρέπει να διευκρινιστεί ότι αν τοποθετήσεις ένα φωτοβολταϊκό στο σπίτι σου ο νόμος σου δίνει τη δυνατότητα να καλύπτεις έως και 100% τις ενεργειακές σου ανάγκες, όχι όμως και να πουλάς ενέργεια. Ωστόσο, πολλοί δεν έχουν καν τον απαιτούμενο χώρο στο σπίτι τους. Η ενεργειακή κοινότητα τους επιτρέπει να έχουν τα φωτοβολταϊκά τους σε άλλο σημείο, εκτός του σπιτιού τους- σε ένα άδειο οικόπεδο, ακόμα και στη στέγη άλλου κτιρίου. Και σαν ενεργειακή κοινότητα μπορούν βάσει νόμου να πουλάνε την ενέργεια που παράγουν στο κεντρικό δίκτυο. Για να συσταθεί μια ενεργειακή κοινότητα απαιτούνται τουλάχιστον πέντε φυσικά ή νομικά πρόσωπα.

Ακόμα και πέντε πολίτες, ιδιώτες, αρκούν δηλαδή. Ακριβώς. Πέντε συγγενείς και φίλοι αρκούν. Και μεταξύ αυτών μπορεί να υπάρχει και κάποια μικρή επιχείρηση ως ξεχωριστό νομικό πρόσωπο. Όλοι αυτοί μπορούν να φτιάξουν ένα μικρό φωτοβολταϊκό πάρκο όπου υπάρχουν τα πάνελ όλων τους. Η ενέργεια που παράγουν τα πάνελ καθενός, διοχετεύεται στο δίκτυο και η αξία της τελικά αφαιρείται από τον δικό του λογαριασμό, σπιτιού ή επιχείρησης.

Το κόστος της επένδυσης

• Ενα φωτοβολταϊκό σύστημα κοστίζει σήμερα περίπου 5.000 ευρώ- αν τοποθετηθεί σε ένα πάρκο, στα πλαίσια μιας ενεργειακής κοινότητας και με δεδομένο ότι είναι φτηνότερο να δημιουργήσεις ένα φωτοβολταϊκό πάρκο για πολλούς παρά ένα μεμονωμένο σύστημα, θα στοιχίσει περίπου 3.000 ευρώ. Και το οικονομικό του όφελος θα είναι 600 ευρώ/ χρόνο (τάξη μεγέθους). «Να μην ξεχνάμε ότι όσο καλύτερα μονωμένο είναι ένα σπίτι, τόσο λιγότερη ενέργεια χρειάζεται. Τα πάνελ λοιπόν που θα καλύπτουν τις ανάγκες του είναι λιγότερα, άρα και το κόστος της επένδυσης σε αυτά είναι μικρότερο». «Σήμερα έχουμε μια επιδοματική πολιτική , το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο, ή το επίδομα θέρμανσης- ‘σου’ επιδοτώ το καύσιμο ή την κιλοβατώρα, ώστε να τα αγοράσεις φτηνότερα. Αντί για αυτή την έμμεση επιδότηση στα ορυκτά καύσιμα, είναι προτιμότερο να βοηθηθούν οι άνθρωποι να μονώσουν τα σπίτια τους, ή να αποκτήσουν ένα φωτοβολταϊκό, ώστε να παράγουν την ενέργεια που χρειάζεται. Αυτή είναι η «ηλιακή κοινωνική πολιτική».

Οι ενεργειακές κοινότητες δεν αφορούν μόνο φωτοβολταϊκά αλλά όλα τα είδη ΑΠΕ;

• Το θεσμικό πλαίσιο περιλαμβάνει όλες τις καθαρές πηγές ενέργειας: βιομάζα, ανεμογεννήτριες, ηλεκτροκίνηση, σταθμούς βιοαερίου. Μπορεί να γίνει ένα αιολικό πάρκο με τη συμμετοχή ενός μεγάλου επενδυτή γιατί το απαραίτητο κεφάλαιο είναι μεγάλο, όμως ένα μεγάλο κομμάτι του πάρκου (π.χ. 40 ή 50%) να ανήκει σε μια ενεργειακή κοινότητα, δηλαδή στους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας. Αυτό ήδη συμβαίνει- στη Δανία το 70% των αιολικών πάρκων είναι συμμετοχικά σχήματα.

Γιατί είναι αναγκαίες, πλέον, οι ενεργειακές κοινότητες;

• Αν θέλουμε να κρατήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε βιώσιμα επίπεδα (να σταματήσει δηλαδή στον ενάμιση βαθμό, ενώ σήμερα πλησιάζει στον ένα) πρέπει να πράξουμε γρήγορα αυτό που μας λένε οι επιστήμονες: να ολοκληρώσουμε δηλαδή τη μετάβαση σε 100% καθαρές πηγές ενέργειας στα επόμενα 25 χρόνια. Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος γρήγορα και σωστά είναι να συμμετάσχει απευθείας η κοινωνία. Δεν θέλουμε να επαναλάβουμε ένα μοντέλο που η ενέργεια ανήκει σε λίγους. Αν αφήσουμε τις ΑΠΕ στα χέρια των μεγάλων εταιρειών, αυτές θα φροντίσουν η ενεργειακή μετάβαση να ολοκληρωθεί όσο πιο αργά, ώστε να αποπληρώσουν τις παλιές επενδύσεις τους (σε ορυκτά καύσιμα π.χ.) «‘Ενεργειακή δημοκρατία’, ονομάζεται διεθνώς η συμμετοχή της ίδιας της κοινωνίας στην παραγωγή ενέργειας. Η ‘ενεργειακή δημοκρατία’ θα διευκολύνει την ενεργειακή μετάβαση και θα την καταστήσει κοινωνικά δίκαιη- δεν θα αφορά λίγους, αλλά τους πολλούς».

Όταν, όμως, πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να πληρώσουν τον λογαριασμό του ρεύματος, πως να επενδύσουν σε ένα φωτοβολταϊκό, ή ένα ενεργειακό πάρκο;

• Οι ενεργειακές κοινότητες είναι ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει τη χώρα μας να εξαλείψει την ενεργειακή φτώχεια. Θα υποστηρίξει φτωχά νοικοκυριά, που όντως αδυνατούν να ανταποκριθούν οικονομικά στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τους, να αποκτήσουν π.χ. δωρεάν πάνελ σε ένα φωτοβολταϊκό πάρκο που δημιουργείται για να προσφέρει κοινωνικό ρεύμα. Βοηθάς με αυτόν τον τρόπο ένα φτωχό νοικοκυριό να παράγει τη δική του ενέργεια και το καθιστάς μέλος της νέας εποχής όπου η ενεργειακή μετάβαση γίνεται χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς. Στην Αυστραλία και κάποιες προοδευτικές πολιτείες των ΗΠΑ τέτοια παραδείγματα είναι ήδη πραγματικότητα.

Η ελληνική περίπτωση

• Η Ελλάδα είναι πολύ κοντά στο να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που θα κάνει κάτι αντίστοιχο. Υπάρχουν ήδη σχέδια. Σαν Greenpeace έχουμε καταθέσει πρόταση ενός δεκαετούς πλάνου ώστε 300.000 ευάλωτα νοικοκυριά να έχουν δωρεάν τη δική τους ηλιακή ενέργεια. Είναι κοστολογημένο και είναι φτηνότερο από το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο που ισχύει σήμερα. Κάποιοι Δήμοι (Φυλής, Λαρισαίων, Μοσχάτου) προχωρούν ήδη με αντίστοιχα σχέδια, τη δημιουργία δηλαδή ενεργειακών κοινοτήτων που θα παραχωρούν μέρος της ενέργειας που παράγουν σε νοικοκυριά που έχουν ανάγκη. Ειδικά οι Δήμοι θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν σαν χώρους εγκατάστασης φωτοβολταϊκών τις μεγάλες επιφάνειες που προσφέρουν οι στέγες των σχολείων- και να προωθήσουν εκεί την λειτουργία ενεργειακών κοινοτήτων. Μέρος της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας θα διατίθεται για την κάλυψη των (σχετικά μικρών) ενεργειακών αναγκών του κάθε σχολείου και να διανέμεται σε φτωχά νοικοκυριά. Σκοπός της Greenpeace είναι παρόμοιες δράσεις να πραγματοποιηθούν σε πανεθνική κλίμακα.

«Αν ένα νοικοκυριό ή μια επιχείρηση έχει την οικονομική δυνατότητα να επενδύσει και να συμμετάσχει σε μια ενεργειακή κοινότητα, τελικά βοηθά την τσέπη του, το περιβάλλον αλλά και την οικονομία της χώρας μας να μετασχηματιστεί και να εκσυγχρονιστεί. Ο ήλιος που λούζει τη χώρα μας 300 μέρες/ χρόνο είναι το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής οικονομίας- δεν είναι μόνο για τουρισμό και για μαύρισμα αλλά μια τεράστια και αναξιοποίητη ενεργειακή πηγή. Η Ελλάδα, αν κάνει κάνει μια ενεργειακή επανάσταση, θα αλλάξει τα δεδομένα στην οικονομία της».