Φωτεινή Μαυρομιχάλη – Η νεράιδα εγγονή του Πετρόμπεη

Η Φωτεινή Μαυρομιχάλη ήταν θυγατέρα του Αναστασίου και της Χρυσηίδος και γεννήθηκε στη λακωνική γη το 1826. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στο Άργος και στο Ναύπλιο, και ήδη από μικρή ηλικία έδειχνε ότι ήταν προικισμένη με ασύγκριτη ομορφιά και φυσικά χαρίσματα που προκαλούσαν τον θαυμασμό και την υπερηφάνεια της οικογένειάς της, και δη του παππού της Πετρόμπεη. Στον Τύπο της εποχής δημοσιεύτηκε ότι «η εξαιρετική της καλλονή ήταν η επιβεβαίωση του θρύλου που ήθελε οι Μαυρομιχαλαίοι να κατάγονται από μια νεράιδα». Σύμφωνα με τον μύθο, τη νεράιδα «ηγάπησε εις μαύρος, κατάμαυρος αράπης, ονομαζόμενος Μιχάλης. Γι’ αυτό ωνομάσθη και η οικογένεια Μαυρομιχάλη. Η Νεράιδα ήτο ξανθή και οι πρώτοι Μαυρομιχαλαίοι ήσαν ξανθοί». Τον θρύλο αυτόν εξύμνησε στο ποίημά του «Η Μάνα των Μαυρομιχαλαίων» ο Γεώργιος Βιζυηνός: «Θάνε κρυφή βασιλοπούλα,/ θάνε νεράιδα η καλή˙/ όμως πεντάμορφη ξανθούλα/ ωχ! δεν προσέχει, δεν λαλεί!/ Κοντά σε κρυσταλλένια κρήνη/ στα χόρτα επάνω τα νωπά,/ τα λυγερά της κάλλη χύνει/ και κάθεται και σιωπά./ Εκεί προβάλλει παλληκάρι/ ο Μιχαλάκης ο Αράπης˙/ Τη βλέπει όλο ομορφιά και χάρι/ της ψάλλει μάγια της αγάπης./ Του δένει τ’ απαλό της χέρι/ εις το λαιμό του η κοπελιά./ Του γίνεται αιώνιο ταίρι/ και τον μαγεύει με φιλιά».

Αυτή η ξεχωριστή, λοιπόν, οικογενειακή παράδοση, η οποία άπλωνε τις ρίζες της βαθιά μέσα στον χρόνο, ερχόταν πάλι στην επιφάνεια κάθε φορά που κάποιος έμενε έκθαμβος από την ακτινοβολούσα ομορφιά της Φωτεινής. Γράφουν για εκείνη: «Είχε μαλλιά χρυσά, μάτια γαλανά, στάση μεγαλοπρεπή, βάδισμα γεμάτο χάρη και μειδίαμα γλυκύτατο». Ένα πλάσμα αλλιώτικο δηλαδή, όπως όλες οι νεράιδες! Ήταν αρκετή όμως η ομορφιά κι οι χάρες της για να είναι ευτυχισμένη αυτή η νεράιδα στη σύγχρονή της πραγματικότητα;

Τα παιδικά χρόνια στην Αθήνα

Μια οικογένεια αγωνιστών στην ελίτ της οθωνικής εποχής.

Στην επικράτεια του νεοσύστατου οθωνικού ελληνικού βασιλείου υπήρχε ήδη διαμορφωμένη αριστοκρατική τάξη, αποτελούμενη από τους προύχοντες και τους Φαναριώτες. Από την Ελληνική Επανάσταση και μετά, όμως, αναδύθηκε και μια νέα αριστοκρατία, εκείνη των αγωνιστών, οι οποίοι αναζητούσαν τη δική τους θέση και τα δικά τους προνόμια στη νέα τάξη πραγμάτων. «Σε αυτούς στηρίχθηκε κυρίως και ο βασιλεύς Όθων, επιλέγοντας ως υπασπιστές ή διαγγελείς για την Αυλή του, αγωνιστές ή τους απογόνους τους», γράφει η Βάνα Μπούσε στο έργο της Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Όθων διόρισε υπασπιστή του και τον πατέρα της Φωτεινής, Αναστάσιο, ο οποίος ήταν γιος του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο Αναστάσιος, πριν από το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, είχε σταλεί στην Κωνσταντινούπολη ως όμηρος προς την Υψηλή Πύλη. Εκεί, την εκπαίδευση και την προστασία του ανέλαβε ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄. Τον Νοέμβριο του 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με την έναρξη της Επανάστασης φυγαδεύτηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα. Αγωνιστής και ο ίδιος, και με πάθος για την πολιτική, έλαβε αργότερα και άλλα αξιώματα, όπως εκείνο του γερουσιαστή.

Ομοίως και ο θείος της Φωτεινής, ∆ημήτριος, θα διοριστεί από τον Όθωνα διαγγελέας και κατόπιν υπασπιστής του βασιλέως. Ο ∆ημήτριος είχε μάλιστα σπουδάσει στο Παρίσι με την αρωγή της δούκισσας της Πλακεντίας και χαρακτηριζόταν για την ευγένεια που επιδείκνυε στους τρόπους του. Η δε μητέρα της Φωτεινής, Χρυσηίδα Αν. Μαυρομιχάλη, θυγατέρα του αγωνιστή Σπυρίδωνα Παγώνη και αδελφή του Γεράσιμου Παγώνη, μητροπολίτη Αργολίδος, υπήρξε η νεότερη επίτιμος Κυρία επί των Τιμών της Αυλής, επιλεγμένη από τον Όθωνα για να του οργανώσει τα κτίρια της υποδοχής του παλατιού. Επιλογή που ενέκρινε και η βασίλισσα Αμαλία, η οποία στις επιστολές προς τον αγαπημένο της πατέρα χαρακτηρίζει τη Χρυσηίδα ευφυή.

Τα αξιώματα στην οικογένεια Μαυρομιχάλη δόθηκαν μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας του ελληνικού βασιλείου στην Αθήνα, το 1834, όταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, παππούς της Φωτεινής, αποφάσισε να μετακομίσει εκεί με ολόκληρη την οικογένειά του. Εγκαταστάθηκαν λοιπόν «σε μια μεγάλου μεγέθους τριώροφη κατοικία με αέτωμα στο κέντρο της, που βρισκόταν στη σημερινή οδό Πανεπιστημίου, στο άκρο της ανατολικής πτέρυγας του σημερινού ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρεταννία”». Σε αυτή τη μεγαλόπρεπη οικία έζησε η Φωτεινή τα παιδικά και τα πρώιμα εφηβικά της χρόνια. Πολύ αργότερα, γύρω στο 1850, θα κατοικήσει στο σπίτι που θα χτίσουν ο πατέρας της με τον θείο της ∆ημήτριο «επί των σημερινών οδών Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη, στη θέση που βρίσκεται η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία. Σε ένα σπίτι με ωραίο κήπο, σταύλο και ιπποστάσιο για τα άλογα που ίππευαν τα μέλη της οικογένειας», όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Χ. Ζερίτης.

Σε ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, που αδιαμφισβήτητα ανήκε πλέον στην ελίτ της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, η Φωτεινή δεν περιορίστηκε στο θείο δώρο της απαράμιλλης ομορφιάς της, αλλά, έχοντας τη δυνατότητα να προοδεύσει και στα γράμματα, όπως και άλλα κορίτσια της σειράς της, κατέκτησε νέα εφόδια για τη φαρέτρα της ζωής της. Εφόδια τα οποία, σε συνδυασμό με τα φυσικά της χαρίσματα, πιθανότατα θα την οδηγούσαν μελλοντικά να πετύχει έναν καλό γάμο, όπως άλλωστε συνέβη και με τη μικρότερη αδελφή της Ελένη, η οποία παντρεύτηκε τον πλοίαρχο του πολεμικού ναυτικού και υπασπιστή του Όθωνα, Κωνσταντίνο Μουρούζη, απόγονο του ηγεμόνα της Μολδαβίας.

Ιχνηλατώντας τα βήματα της Φωτεινής, επιστρέφουμε πίσω στο 1834, όταν ξεκίνησε να φοιτά ως μαθήτρια στο Παρθεναγωγείο Χιλλ. Η Σχολή Χιλλ, όπως έμεινε γνωστή, σύμφωνα με την αθηναιογράφο Άρτεμη Σκουμπουρδή, «λειτουργούσε στην περιοχή της Ρωμαϊκής Αγοράς, στο υπόγειο ενός παλιού ενετικού πύργου με θρανία φτιαγμένα από τα ξύλινα κιβώτια, με τα οποία είχαν [το ζεύγος Χιλλ] συσκευάσει τα έπιπλά τους από την Αμερική». Έναν χρόνο αργότερα, το 1835, μεταφέρθηκε και στεγάστηκε σε κτίριο στη συμβολή των οδών Ναυάρχου Νικοδήμου και Θουκυδίδου. Το σχολείο αυτό ήταν ξακουστό τόσο για τους ιδρυτές του, τον Αμερικανό ιεραπόστολο John Hill και τη γυναίκα του Fanny Francis Mulligan, όσο και για την οργάνωσή του και το διδακτικό του προσωπικό. ∆εν ήταν μάλιστα τυχαίο ότι το 1836, μόλις πέντε χρόνια από την ίδρυσή του, είχε απονεμηθεί στους ιδρυτές του χρυσό μετάλλιο από τον Όθωνα.

Ο Λουδοβίκος Ρος, Γερμανός ελληνιστής και πρώτος καθηγητής στη Σχολή της Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα πει για τους Χιλλ και τους μαθητές της σχολής τους: «Ο Χιλλ με την έξοχη σύζυγό του, προικισμένη με ένα εκπαιδευτικό ταλέντο και με αγγελική καλοσύνη, είχε ανοίξει μια σχολή και για πολλά χρόνια συνετέλεσαν κι οι δυο στη διαπαιδαγώγηση της σημερινής γενιάς των Αθηναίων. Και μολονότι είχαν αγγλικανική ιεραποστολή, αντιμετώπισαν με διάκριση και σεβασμό την πίστη των Ορθοδόξων Χριστιανών, ώστε να παραμείνουν στην Αθήνα στο πέρασμα των χρόνων και να κερδίσουν την ευγνωμοσύνη και τις ευχαριστίες των οικογενειών που τους εμπιστεύτηκαν τα παιδιά τους».

Την ευγνωμοσύνη αυτή μπορεί κανείς να διακρίνει και από μια επιστολή που στέλνει ως απάντηση η Φωτεινή προς τον διδάσκαλό της το 1849, χρόνια μετά την αποφοίτησή της. Η επιστολή αυτή, που γράφτηκε την περίοδο που η Φωτεινή υπηρετούσε στην Αυλή της Αμαλίας, αποθησαυρίζεται στο ιστορικό αρχείο της σχολής και τη μετέγραψε ο Χ. Ζερίτης: «Σεβαστέ μου κ. Χιλλ, απροσδόκητος ήτο η χαρά την οποίαν διά του πατρικού σας γράμματος με επροξενήσατε. […] Μεγίστην ευχαρίστησιν αισθάνομαι όταν αναγιγνώσκω τας θετικάς συμβουλάς τας οποίας με δίδετε, μολονότι αρκούντως εδιδάχθην όσον καιρόν είμην πλησίον σας τα τοιαύτα. Πλέον ευχαρίστως δέχομαι ακόμη να τας ακούω παρ’ υμών, διότι η θέσις είναι μυριοτρόπως επικίνδυνος και αν αι διάφοροι διασκεδάσεις και το πολυποίκιλον σύστημα του βίου μου δύνανται ενίοτε με εμποδίζουν από το να ακολουθώ τα θρησκευτικά μου χρέη, αμέσως επανέρχομαι με περισσότερον ζήλον και μετάνοιαν όταν έχω έμπροσθέν μου τας πατρικάς παραινέσεις σας».

Η γνωριμία με τη Δούκισσα της Πλακεντίας

Ο πόνος για τη χαμένη της κόρη και η μόρφωση της Φωτεινής.

Το 1838, η δούκισσα της Πλακεντίας Σοφία ντε Μαρμπουά γνώρισε τη Φωτεινή και την εκτίμησε πολύ για τα χαρίσματά της. Πρότεινε τότε στους γονείς της να αναλάβει την ανατροφή της και την εκπαίδευσή της. ∆εν ήταν, άλλωστε, η πρώτη φορά που αναλάμβανε τη μόρφωση κάποιου μέλους της οικογένειας Μαυρομιχάλη. Λίγα χρόνια νωρίτερα, στο Ναύπλιο, είχε αναλάβει την εκπαίδευση της Παναγιωτίτσας, κόρης του Πετρόμπεη, αλλά και την οικονομική στήριξη της μόρφωσης του γιου του ∆ημητρίου στο Παρίσι.

Ο αθηναιογράφος ∆ημήτριος Καμπούρογλου γράφει, το 1925, ότι η δούκισσα έδειχνε στους Μαυρομιχαλαίους «ιδιάζουσαν συμπάθειαν λόγω των παθημάτων αυτών κατά τα Καποδιστριακά, της ιστορικής των γενναιότητος και της εξωτερικής των εμφανίσεως». Αυτά τα χαρίσματα πιθανότατα γοήτευσαν και τη θυγατέρα της Ελίζα, η οποία ερωτεύτηκε τον Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη. Εκείνος ήταν που έσωσε την ίδια και τη μητέρα της από βέβαιο θάνατο, όταν τα άλογα της άμαξας που επέβαιναν αφηνίασαν. Την άμαξα, που κατευθυνόταν προς έναν γκρεμό, πρόλαβε να σταματήσει ο Ηλίας. Η ιστορία τους όμως δεν θα έχει ευτυχές τέλος. Ο Ηλίας πέθανε τον Νοέμβριο του 1836 από επιδημία χολέρας στο Μόναχο, όπου βρισκόταν συνοδεύοντας τον βασιλιά Όθωνα, ενώ την ίδια περίοδο στη Βηρυτό έφυγε από τη ζωή, χτυπημένη από τυφοειδή πυρετό, και η μονάκριβη θυγατέρα της δούκισσας.

Η δούκισσα, η οποία δεν άντεχε τον πόνο του αποχωρισμού από το παιδί της, κρατούσε τη θυγατέρα της ταριχευμένη σε ένα φέρετρο με άνθη και ένα κερί πάντοτε αναμμένο. Πώς μπορούσαν να περάσουν οι μέρες της, αφότου έχασε ό,τι πολυτιμότερο και ελπιδοφόρο είχε στη ζωή της; Ένιωθε μόνη και δεν είχε κοντά της κανέναν που να τη νοιάζεται. Έτσι, θα βρει παρηγοριά στην παρέα νεαρών κοριτσιών, «των θετών της θυγατέρων ή των μικρών της φίλων» όπως τις αποκαλούσε, που αποφάσισε να τις εκπαιδεύσει αφιλοκερδώς και οι οποίες προέρχονταν όλες από ιστορικές οικογένειες του τόπου.

Στη μορφή των κοριτσιών αυτών αναζητούσε συχνά να εντοπίσει, με το έντονο και εξεταστικό της βλέμμα, κάποιο χαρακτηριστικό που να της θυμίζει τη θυγατέρα της, φέρνοντας σε αμηχανία τις νεαρές μαθήτριές της. «Κατόπιν […] κατέβαινε εκεί όπου είχε τοποθετήσει το φέρετρο της κόρης της […]. Μιλούσε στη νεκρή της κόρη σαν να ήταν ζώσα και μην παίρνοντας απάντηση ξεσπούσε σε κλάματα. Τότε, σκούπιζε τα δάκρυά της από το πρόσωπό της και επέστρεφε στα κορίτσια, με το γλυκύτερό της στοργικό μειδίαμα στα χείλη». Η δούκισσα όμως δεν ήταν πάντα γλυκιά μαζί τους. Στο τραπέζι τις συμβούλευε να μην τρώνε πολύ, για να μην παραβλάψει η πολυσαρκία τις γραμμές του σώματός τους. Το φαγητό για εκείνη δεν ήταν μια απόλαυση, αλλά ένα μέσο για την εξασφάλιση της επιβίωσής της. Οι απόψεις της συνοψίζονταν στη φράση του ευαγγελιστή Ματθαίου «Ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος» (δεν αρκεί ο επιούσιος άρτος για να ζήσει ο άνθρωπος), που μας φανερώνει ότι επρόκειτο για μια στάση ζωής και όχι μια έμμονη ιδέα.

Σχετικά με τη μόρφωση των κοριτσιών αυτών, η δούκισσα ακολουθούσε συγκεκριμένο πρόγραμμα διδασκαλίας: Είχε τέσσερις νέες στο περιβάλλον της, από τις οποίες καθεμία περνούσε δύο μέρες μαζί της εκ περιτροπής και προγευμάτιζε κοντά της. Μία μέρα της εβδομάδας τις δεχόταν όλες μαζί. ∆ίδασκε στις κοπέλες τη γαλλική γλώσσα και τους τρόπους και τις συνήθειες της γαλλικής αριστοκρατίας, ενώ ταυτόχρονα φρόντιζε για τη συμπλήρωση των εγκυκλοπαιδικών τους γνώσεων. Επιπλέον, τους διάβαζε και στη συνέχεια ερμήνευε έργα «της υγιούς και ωραίας Γαλλικής ή ξένης λογοτεχνίας». Τέτοιο ήταν το επίπεδο της μόρφωσης και της γλωσσομάθειας που προσέφερε η δούκισσα, ώστε δεν είναι τυχαίο ότι ο Εντμόν Αμπού θα γράψει για τη Φωτεινή ότι «είχε αποκτήσει τόσο καθαρή προφορά, όσο καμία κάτοικος του Παρισινού Προαστείου του Σαιν Ζερμαίν».

Για τη μόρφωση της Φωτεινής η δούκισσα δαπάνησε ένα σημαντικό ποσό, ύψους 40.000 δραχμών. Σε αυτό υπολόγιζε και ένα ποσό για την προίκα της, που ανερχόταν στις 15.000 δραχμές. Τα ποσά αυτά, καθώς και όλα τα χρήματα που δαπάνησε, από το 1830 και εξής, για τα μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη, κατέγραψε η δούκισσα με λεπτομέρεια σε σημείωμά της προς τον Φίνλεϊ, φιλέλληνα νομικό και ιστορικό.

«Μεγαλόσωμη, ψηλόλιγνη, ελληνική κατατομή, μάτια φλογερά, ρουθούνια ανήσυχα, μελαχρινή με μάτια γαλανά. Ένας παλιός θρύλος σε κάνει να πιστέψεις πως ο πειρασμός έχει την ουρά του μέσα σε αυτή την τόση ομορφιά της».

Η εύνοιά της όμως αυτή προς τους Μαυρομιχαλαίους δεν θα κρατήσει για πάντα. Σύμφωνα με τον Καμπούρογλου, η δούκισσα είχε ένα ψυχικό «μειονέκτημα […] την έλλειψη σταθερότητας προς τους εκάστοτε ευνοούμενούς της, που δεν ήταν μόνο οι Μαυρομιχαλαίοι, αλλά και άλλες οικογένειες […] μεταπίπτοντας ξαφνικά από την ύψιστη ευμένειά της στη βαθύτατη δυσμένεια». Έτσι, θεωρώντας η δούκισσα ότι τους έχει προσφέρει πολλά, διέρρηξε τις σχέσεις της με την οικογένεια του Αναστασίου Μαυρομιχάλη, διατηρώντας «φιλικό σεβασμό μόνον προς τον Πετρόμπεην και προς τη θυγατέρα του Παναγιωτίτσαν». Ίσως μάλιστα να ζήτησε να της επιστρέψουν και όσα είχε δαπανήσει για τους ίδιους. Άλλωστε τη συνόδευε πάντα η φήμη ότι συνήθιζε να παίρνει πίσω τα δώρα που προσέφερε.

Το 1844, η Φωτεινή θα απομακρυνθεί οριστικά από το περιβάλλον της δούκισσας. Ωστόσο, θα χαρακτηρίζεται πλέον από «ευρυμάθεια, αισθητική αντίληψη και πνευματική καλλιέργεια», στοιχεία που συμπληρώνονταν από την εξαίσια ομορφιά της. Ο Γάλλος A. Grenier στο σύγγραμμά του La Grece την περιέγραφε ως εξής: «Μεγαλόσωμη, ψηλόλιγνη, ελληνική κατατομή, μάτια φλογερά, ρουθούνια ανήσυχα, μελαχρινή με μάτια γαλανά. Ένας παλιός θρύλος σε κάνει να πιστέψεις πως ο πειρασμός έχει την ουρά του μέσα σε αυτή την τόση ομορφιά της. Η καλλονή της, συνηνωμένη με πλείστα ηθικά και επίκτητα προτερήματα, έδιδε την εντύπωσιν εις μεν το πρόσωπον του κάλλους της Αφροδίτης, εις τα ήθη τη φρόνησιν της Αθηνάς και την παρθενικήν αιδώ της Αρτέμιδος». Τη μορφή της, καθώς και την υπόλοιπη οικογένειά της, απαθανάτισε εκείνα τα χρόνια ο πρώτος διπλωματικός αντιπρόσωπος του Βελγίου στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, ο Benzamin Mary. Αποδίδοντας τα πρόσωπα πιστά και με κάθε λεπτομέρεια, όπως μας παραδίδει η Χαρίκλεια Γ. ∆ημακοπούλου, έχουμε τη δυνατότητα όχι απλώς να φανταστούμε, αλλά και να γνωρίζουμε την ευγενική και αναγεννησιακή μορφή της Φωτεινής σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών. Η «ευφυολογία και το ωραίο» θα ανοίξουν μπροστά της νέους ορίζοντες, όπως την Αυλή του Όθωνα.

Στιγμές από τη ζωή στο παλάτι

«Πού να βρω δεύτερη», σαν αυτήν, έγραφε η Αμαλία το 1845.

Τον Απρίλιο του 1844, η Φωτεινή, μόλις στα δεκαοκτώ της χρόνια, κλήθηκε από την Αμαλία στο παλάτι και ανέλαβε υπηρεσία ως Κυρία επί των Τιμών, με τους καλύτερους οιωνούς. «Ο ετήσιος μισθός της Φωτεινής ανερχόταν στις 2.100 δραχμές, πληρωτέος κατά μήνα». Επιπλέον, σύμφωνα με το κείμενο του διορισμού της, το οποίο μας διασώζει ο ιστοριοδίφης Τάκης Λάππας, προβλεπόταν να της χορηγήσουν «τράπεζαν, κατοικίαν, θέρμανσιν, τον φωτισμόν, τα τυχόν αναγκαία ιατρικά εκ του […] φαρμακοποιείου, ενώ ταυτόχρονα της επιτρεπόταν και η χρήση του αυλικού οχήματος. Συγχρόνως δε, ενέκριναν την παροχή ενός μηνιαίου ποσού ύψους 35 δραχμών για την κάλυψη του μισθού μιας υπηρέτριας».

Η βασίλισσα υποδέχθηκε τη Φωτεινή με ευχαρίστηση, αναγνωρίζοντας την καλή ανατροφή της, την ευφυΐα της μητέρας της, όπως και τη συναναστροφή της για πολύ καιρό «κοντά σε μια εξαιρετικά αξιοπρεπή γυναίκα, μια Αμερικανίδα», εννοώντας τη Fanny Mulligan-Hill. Η φιλική σχέση της Αμαλίας με την τελευταία φαίνεται να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον διορισμό της Φωτεινής στο παλάτι, γεγονός που γίνεται φανερό και από τις επιστολές της Αμαλίας προς τον αγαπημένο της πατέρα, δούκα του Ολδεμβούργου, τις οποίες έφεραν στο φως οι αφοσιωμένοι ερευνητές Μίχαελ και Βάνα Μπούσε.

Στις επιστολές αυτές μπορεί κανείς να εντοπίσει και την πρώτη εντύπωση της βασίλισσας για τη Φωτεινή. Γράφει, λοιπόν, τον Ιανουάριο του 1845: «Είναι ευσεβής, απλή και εύθυμη με έναν παιδιάστικο τρόπο, έχει κάτι το εκλεπτυσμένο και ευγενικό, έχει τακτ και πολύ καλή καρδιά. Συγχρόνως είναι πολύ όμορφη. Η επιλογή της Φωτεινής σε αυτή τη θέση είναι εξαιρετικά επιτυχημένη, αλλά πού να βρω δεύτερη;».

Η βασίλισσα Αμαλία, ευφυής, καλλιεργημένη και εξόχως οξυδερκής, θεωρούσε ότι είναι ευχάριστο να προστεθούν στο καθημερινό της περιβάλλον νεανικά στοιχεία με χαρίσματα που θα το αναζωογονήσουν. Τον Οκτώβριο του 1845, θα γράψει στον πατέρα της: «Η Αυλή μου τώρα είναι εξαιρετικά συμπαθητική, τρεις νεαρές Κυρίες της Τιμής και η επιβλητική Μεγάλη Κυρία, η οποία είναι για μένα κάτι περισσότερο από Κυρία της Τιμής. Είναι φίλη μου. Είμαι πολύ ευτυχισμένη γι’ αυτό». Η ίδια μάλιστα νοιαζόταν πραγματικά οι Κυρίες της Αυλής της να έχουν αρμονικές σχέσεις μεταξύ τους και να είναι ευχαριστημένες. Παρατηρούσε με ευθυμία τα παιδιάστικα φερσίματά τους και υπογράμμιζε στην αλληλογραφία με τον πατέρα της κάποια χαρακτηριστικά τους, τα οποία ανακάλυπτε σε αυτές συν τω χρόνω. Καθώς όμως θεωρούσε ότι η εικόνα της Αυλής της αντιπροσώπευε και την εικόνα της ίδιας στην κοινή γνώμη, ήταν πολύ προσεκτική μαζί τους. Σύμφωνα με τη Σωτηρία Αλιμπέρτη, «η Βασίλισσα συμβούλευε τις Κυρίες της Αυλής της, ούτως ώστε να εκτελούν σωστά τα ατομικά και κοινωνικά τους καθήκοντα αλλά και τα θρησκευτικά. Απαιτούσε από εκείνες να πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία, να τηρούν τις νηστείες και να μεταλαμβάνουν. Έδειχνε σεβασμό προς την ορθόδοξη θρησκεία και παρακολουθούσε με ευλάβεια την ιερή μυσταγωγία, κατά την οποία μνημονεύονταν τα ονόματα των βασιλέων και οι πεσόντες υπέρ πίστεως και πατρίδος. Κατά τους μεγάλους περιπάτους της με τις Κυρίες των Τιμών στον Ελαιώνα, προέτρεπε τις Κυρίες να κάνουν το σημείο του Σταυρού όταν περνούσαν μπροστά από εκκλησία, ως ανάμνηση της θλιβερής εποχής των διωγμών των Χριστιανών και ως ευχαριστία στον Ουράνιο πατέρα, ο οποίος ευδόκησε να ελευθερωθεί η Ελλάς, τονίζοντας ότι ο τόπος των εκκλησιών ήταν ιερός ως τόπος που πότισαν με το αίμα τους όσοι θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας τους». Αν όμως, παρά τις νουθεσίες της, οι Κυρίες της Αυλής ξέφευγαν από το πρωτόκολλο του Παλατιού, έδειχνε αυστηρότητα και τιμωρούσε τις αστοχίες τους.

Στο ημερολόγιο της Μεγάλης Κυρίας επί των Τιμών της βασίλισσας Αμαλίας, Βιλελμίνης Φον Πλύσκω, το οποίο ανέδειξαν και σχολίασαν επιστημονικά οι Μίχαελ και Βάνα Μπούσε, αποτυπώνονται στιγμές από τη ζωή στο παλάτι, με το όνομα της Φωτεινής να αναφέρεται συχνά: «Η παρέα του Weib ήταν πολύ ευχάριστη και οι νεαρές κοπέλες έκαναν σαν παλαβές, γελούσαν κι έκαναν αστεία. Η Φωτεινή σχεδίαζε γελοιογραφίες. […] Συνόδευσα τη βασίλισσα στον περίπατο επειδή η Φωτεινή ήταν αδιάθετη και η Μπόταση είχε πάει στον γάμο της αδελφής της […]. Το πρωί αισθάνθηκα τόσο μεγάλη αδιαθεσία, που αναγκάστηκα να φωνάξω τη Φωτεινή για να με αντικαταστήσει στον περίπατο της βασίλισσας στον κήπο. Μετά από μία ώρα ήμουν καλύτερα και κατέβηκα κάτω, επειδή σκέφτηκα ότι ο καθαρός αέρας θα μου κάνει καλό. Άφησα όμως τη Φωτεινή να συνοδεύσει τη βασίλισσα στον περίπατο στον κήπο, με τη μικρή άμαξα να την τραβούν τα πόνεϊ, και αυτό διασκέδασε εξαιρετικά τη βασίλισσα».

Η Αμαλία, όσο περισσότερο γνώριζε το κορίτσι, τη Φωτεινή, τόσο πιο συχνά έγραφε επαίνους στις επιστολές προς τον πατέρα της για εκείνη. Σε μία από τις επιστολές της λοιπόν, η βασίλισσα γράφει ότι πρόκειται για μια δεσποινίδα που «έχει περιεχόμενο, είναι ευπροσήγορη και πνευματώδης, με συγκροτημένη προσωπικότητα και λιγότερο αυθόρμητη στις φιλίες της από τη μικρή Μπόταση, την άλλη νεαρά Κυρία της Αυλής […] ιππεύει έξοχα όταν με συνοδεύει με τις άλλες Κυρίες της Αυλής σε ταξίδια […]». Και αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που θα καθορίσουν τη συμμετοχή της στο ταξίδι που θα πραγματοποιηθεί το 1849 στο Oλδεμβούργο, όπου η Φωτεινή θα επιβεβαιώσει την κρίση της βασίλισσας και θα κατακτήσει τις καρδιές όσων τη γνωρίσουν.

Σε μία από τις επιστολές της η Αμαλία γράφει ότι πρόκειται για δεσποινίδα που «έχει περιεχόμενο, είναι ευπροσήγορη και πνευματώδης, με συγκροτημένη προσωπικότητα και λιγότερο αυθόρμητη στις φιλίες της από τη μικρή Μπόταση, την άλλη νεαρά Κυρία της Αυλής».

Τον Μάιο, λοιπόν, του 1849 η βασίλισσα Αμαλία ταξίδεψε για να επισκεφθεί τον πατέρα της στο Oλδεμβούργο. Τη συνόδευσαν η Μεγάλη Κυρία της Αυλής Πλύσκω, η Γερμανίδα Κυρία Ρέινενκαμπφ, η Φωτεινή Μαυρομιχάλη, ο Γρίβας Γαρδικιώτης, υπασπιστής του Όθωνα, ο Ιωάννης ∆ράκος, διαγγελέας του Όθωνα, και ο γιατρός Λιντερμάγερ. Η Φωτεινή, αν και άγνωστο πώς και πότε έμαθε τη γερμανική γλώσσα, φαίνεται πως όταν βρέθηκε στις Αυλές της Γερμανίας, μιλούσε γερμανικά εντυπωσιάζοντας όσους βρέθηκαν γύρω της. «Πρίγκιπες και ηγεμόνες κατέθεταν μπροστά της καρδιά και διάδημα», θα υπογραμμίσει ο Τάκης Λάππας. Φαίνεται ότι ακόμα και ο ίδιος ο αδελφός της Αμαλίας, ο Πέτρος, δούκας του Oλδεμβούργου, γοητεύτηκε από τη χαρισματική Φωτεινή, όπως συνάγεται από το αρχείο επιστολών της βασίλισσας Αμαλίας στον αγαπημένο της πατέρα. Στο ταξίδι αυτό απονεμήθηκε στη Φωτεινή το παράσημο Theresienorden, το οποίο φορούσε με μεγάλη χαρά, όπως τόνισε η Αμαλία στον πατέρα της.

Ο δε περίφημος Γερμανός ζωγράφος Joseph Stieler (1781-1858), ο οποίος ζωγράφισε τον Μπετόβεν, τον Γκαίτε, την οικογένεια του Μαξιμιλιανού της Βαυαρίας αλλά και πολλά πορτρέτα ωραίων γυναικών, κατά παραγγελία του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄, φιλοτέχνησε και το πορτρέτο της Φωτεινής, το οποίο διασώζεται σήμερα σε ιδιωτική συλλογή και φέρει την υπογραφή του δημιουργού του.

Η σχέση της Αμαλίας με την οικογένεια Μαυρομιχάλη

Από τη συμπάθεια και τη στήριξη στους πρώτους τριγμούς και τη ρήξη.

Οι επιστολές της Αμαλίας αποτελούν σημαντική πηγή για τις πεποιθήσεις, τις απόψεις και τις εκτιμήσεις της για πρόσωπα και τρέχοντα ζητήματα που την απασχολούσαν. Σε αυτές καταγράφονται και η έμπρακτη στήριξη αλλά και οι πρώτοι τριγμοί στη σχέση με την οικογένεια, λίγο πριν την οριστική ρήξη.

Σε επιστολή της Αμαλίας στις 16/28 Μαρτίου 1846 γράφει στον πατέρα της: «[…] ο βασιλιάς, ο οποίος ενδιαφέρεται πολύ για την οικογένεια Μαυρομιχάλη και εκτιμά πολύ τον γερο-Πετρόμπεη, έναν άνδρα πολύ αφοσιωμένο σε αυτόν, ο οποίος θυσίασε πολλά ή μάλλον τα πάντα για την πατρίδα, του οποίου ο αδελφός και οι γιοι του έπεσαν ένδοξα, είχε δώσει εντολή να φέρουν στη Βουλή ένα νομοσχέδιο, για να πληρωθούν στον ηλικιωμένο άνθρωπο 12 χιλιάδες δραχμές για τις παλιές του απαιτήσεις προς το κράτος και να παίρνει μια μηνιαία σύνταξη χιλίων δραχμών, εκτός από τον μισθό του, γιατί αυτός ο άνδρας έχει μεγάλη οικογένεια και τη φροντίδα για όσους άφησαν πίσω τους όσοι από τους συγγενείς του σκοτώθηκαν, επειδή είναι επικεφαλής της οικογένειάς του. Εξάλλου έχει και παλιούς υποτακτικούς του σπιτιού κ.ά. Και τώρα αυτός ο καημένος, ο οποίος παλιά ήταν απόλυτος κύριος της Μάνης, χρωστούσε ακόμη και το ψωμί. Νομίζω ότι μόνο στον φούρναρη χρωστούσε 3.000 δραχμές, βρισκόταν δηλαδή σε αξιοθρήνητη κατάσταση. Ο Κωλέττης, που είναι παλιός φίλος της οικογένειας, υποστηρίζει έντονα αυτό το σχέδιο νόμου. Και παρόλο που μερικοί κακόβουλοι μίλησαν εναντίον, πέρασε με ελάχιστες ψήφους κατά, 90 έναντι 12». Ακολουθούν οι προσβλητικές επιθέσεις που εξαπέλυσε στο πρόσωπο του Μαυρομιχάλη ο βουλευτής Λύσανδρος Βιλαέτης, ο οποίος, επιστρέφοντας στο σπίτι του, έπεσε θύμα ξυλοδαρμού. ∆ύο αγριάνθρωποι στρατιωτικοί, αντιδρώντας στις προσβολές του βουλευτή προς τον ευεργέτη τους, τον έδειραν μέχρι που τους συνέλαβε η χωροφυλακή. Την πράξη αυτή καταδίκασαν οι Μαυρομιχαλαίοι. Γράφει σχετικά η Αμαλία: «Επιτέλους, μίλησε στη Βουλή ο βουλευτής Αναστάσιος Μαυρομιχάλης πολύ ωραία […]. Με πολύ συναίσθημα και πειθώ δήλωσε για λογαριασμό του σεβάσμιου πατέρα του, αλλά και για δικό του, πόσο λυπούνται γι’ αυτήν την πράξη και πόσο την καταδικάζουν, και απέδειξε ότι η ενέργεια αυτή προήλθε από εκείνους τους δύο στρατιωτικούς».

Οι πρώτοι τριγμοί που δημιουργήθηκαν στη σχέση της Αμαλίας με τους Μαυρομιχαλαίους αποτυπώνονται σε επιστολή της, στις 13 Ιουλίου του 1846, όταν γράφει στον πατέρα της: «Και η οικογένεια Μαυρομιχάλη, η οποία δεν ικανοποιείται με τίποτε, ενώ από την άλλη μεριά είναι αφοσιωμένη, έκανε την κουταμάρα, που πρέπει να την ονομάσω αχαριστία, να συνταχθεί μερικές φορές με την αντιπολίτευση. Οι νουθεσίες του Βασιλιά και η αυστηρή γλώσσα που χρησιμοποίησε την έφεραν πάλι στον ίσιο δρόμο. Πώς μπόρεσε να συνταχθεί με τους θανάσιμους εχθρούς της, οι οποίοι στρέφονταν εναντίον ενός υπουργείου που μόλις πριν από λίγο καιρό επέβαλε με τόσο πολύ κόπο τον νόμο υπέρ του Γέρου (εννοεί τον Πετρόμπεη)». Επειδή όμως η Αμαλία θεωρεί ότι «καμιά φορά δεν βλάπτει άνθρωποι που μας είναι πιστοί να κάνουν κάποιο σφάλμα απέναντί μας. Η συγχώρησή μας τους δένει ακόμα πιο πολύ μαζί μας», όχι μόνο προσπερνά αυτό το γεγονός, αλλά συμβάλει και προωθεί την παρασημοφόρηση του ∆ημητρίου Μαυρομιχάλη γράφοντας την 1η Αυγούστου στον πατέρα της: «Ο Μαυρομιχάλης είναι ταγματάρχης υπασπιστής του βασιλιά, από την καλύτερη οικογένεια της Ελλάδος, και ένας αξιοπρεπής, αφοσιωμένος, νέος άνδρας. Τον Οκτώβριο του 1846, ο Μαυρομιχάλης παρασημοφορείται και δείχνει ευτυχισμένος με σπάνια χαρά, όπως την πληροφορεί η μεγάλη Κυρία της Τιμής, Πλύσκω, γεγονός που κάνει την Αμαλία να απορεί που οι άνθρωποι χαίρονται τόσο πολύ με τα παράσημα. Σε άλλη επιστολή της, η βασίλισσα θα γράψει: «Περνώ ένα μαρτύριο με μια Κυρία της Τιμής, την Ελένη Μπόταση. Εκείνου (εννοεί τον ∆ημήτριο Μαυρομιχάλη) του αρέσει η κατάσταση, κολακεύει τη φιλαρέσκειά του, αλλά δεν την αγαπάει ιδιαίτερα. Είμαι λοιπόν αναγκασμένη να την ανακαλώ στην τάξη, και το κάνω συνέχεια, γιατί είναι πάρα πολύ ζωηρή».

Στις 11 Ιουνίου του 1847, η ατμόσφαιρα δυναμιτίζεται εξαιτίας της οικογένειας Μαυρομιχάλη. Η Αμαλία γράφει σχετικά στον πατέρα της: «Η κατάσταση έχει ως εξής: Οι εκλογές προχωρούν ήσυχα, μόνο στη Μάνη δημιουργήθηκαν προστριβές, που είχαν ως αποτέλεσμα οι αδελφοί και οι γιοι του Κατσάκου (Μαυρομιχάλη) να κλειστούν [στον πύργο τους]. Πιστεύω ότι το γεγονός θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν οι Αρχές είχαν φερθεί πιο έξυπνα και δεν είχαν στείλει τα εντάλματα σύλληψης με τους εχθρούς τους, οι οποίοι ανήκαν στην ίδια κατηγορία. Ας μην πολυλογώ. ∆εν έχω καταλάβει απόλυτα πώς έχει αυτή η υπόθεση. Στο μεταξύ αντάλλαξαν πυροβολισμούς και σκοτώθηκε ένας από τους γιους του Αντωνίου Μαυρομιχάλη. Η είδηση έφτασε στις 8 του μήνα, που ήταν τα γενέθλια του Αντωνίου. Την ίδια μέρα ήταν και τα γενέθλια της πεθεράς μου και είχαμε αποφασίσει να εορτάσουμε κάνοντας μια εκδρομή στην Πεντέλη. Επειδή όμως ο Όθων συνεργαζόταν με τους υπουργούς του, με σκοπό να αποφευχθεί μεγαλύτερο κακό και αιματοχυσία, η εκδρομή καταποντίστηκε. Φαντάζεσαι σε πόσο δυσάρεστη θέση βρισκόμαστε. Η κυρία μου της αυλής, η Φωτεινή, αναλύθηκε σε δάκρυα, η επίτιμος κυρία μου, η Χρυσηίδα, ήρθε σε μένα οδυρόμενη και ζητώντας βοήθεια, να σώσω την οικογένεια από την καταστροφή. Ο Ταγματάρχης υπασπιστής του Όθωνα [∆ημήτριος Μαυρομιχάλης] έτρεξε σε εκείνον. Εμείς φυσικά λυπηθήκαμε πολύ. Ο Όθων, μετά από παράκληση της οικογένειας, θέλησε να στείλει τον Γαρδικιώτη να τακτοποιήσει το ζήτημα, ο οποίος είναι άνθρωπος της εμπιστοσύνης και του Όθωνος και του υπουργείου και φίλος της οικογένειας, επειδή οι νεαροί δεν ήθελαν να παραδοθούν στους εχθρούς τους και ίσως να μην τους είχαν εμπιστοσύνη. Το υπουργείο όμως ήθελε να λύσει η κυβέρνηση το ζήτημα και δεν έδινε στον Γαρδικιώτη Γρίβα την αναγκαία εξουσιοδότηση. Έγιναν κάποιες δυσάρεστες συζητήσεις, ο Όθων πικράθηκε και μίλησε με οργή. Και τα δύο μέρη επέμεναν στην άποψή τους, και τα δύο είχαν ως αφετηρία μια διαφορετική άποψη, ο Όθων τον ανθρωπισμό και την εύνοια προς την οικογένεια, το υπουργείο την επιθυμία, στις συνθήκες που επικρατούν, να τηρήσει παντού απαρέγκλιτα τον νόμο και να στηρίξει το κύρος της Κυβέρνησης. Ας μην πολυλογώ, δεν υπήρχε και ατμόπλοιο για να το στείλει κανείς και τελικά ευτυχώς που το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε, γιατί χτες έφτασε η ευχάριστη είδηση ότι επέτρεψαν στα βασιλικά στρατεύματα να μπουν στο χωριό και το ζήτημα πήρε τέλος».

Παρά το γεγονός ότι στο οθωνικό βασίλειο συνέβησαν και άλλα ανάλογα περιστατικά, με εντάσεις που οφείλονταν σε βεντέτες, τα οποία δημιουργούσαν κίνδυνο για ταραχές και αιματοχυσία, η επίσημη στάση των βασιλέων ήταν, σταθερά, ευνοϊκά διακείμενη προς την οικογένεια Μαυρομιχάλη.

Όταν μάλιστα πεθαίνει ο γερο-Πετρόμπεης, στις 29 Ιανουαρίου του 1848, γράφει στον πατέρα της την επόμενη μέρα: «[…] ένας άνδρας που προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στην Ελλάδα […] Ήταν δίκαιος, φιλάνθρωπος και ευσεβής, ένας ωραίος γέροντας, τον οποίο και η οικογένειά του και η Μάνη ολόκληρη αγαπούσαν ως πατριάρχη τους. Ήταν αφοσιωμένος στον Όθωνα και φρόντιζε για τη συνοχή της οικογένειας. Λυπάμαι πολύ για τον θάνατό του […] Επειδή θέλω να δω την κηδεία, θα κλείσω γρήγορα το γράμμα. Η πομπή θα ξεκινήσει από τον χώρο κοντά στην εκκλησία και, επειδή θα περάσει κοντά από το παλάτι, ίσως μπορέσω να δω άλλη μια φορά τα ωραία σεβάσμια χαρακτηριστικά του προσώπου του, γιατί εδώ κατά την εκφορά δεν σκεπάζουν τους νεκρούς.

Η στάση όμως αυτή σύντομα θα αλλάξει και θα ανατρέψει όσα η οικογένεια Μαυρομιχάλη θεωρούσε μέχρι τότε δεδομένα.

Από τη χαρά στη θλίψη

Η δολοφονία Κορφιωτάκη και η απομάκρυνση από το παλάτι.

Το ταξίδι στο Oldenburg, το 1849, θα αποτελέσει μια μοναδική εμπειρία για τη Φωτεινή. Σε επιστολή της προς τον διδάσκαλό της κ. Χιλλ γράφει μεταξύ άλλων ότι: «Ηξιώθην να ειδώ πράγματα τα οποία πολλοί άλλοι με θυσίας μεγάλας δεν ήθελον αποκτήσει». Από το ταξίδι αυτό επέστρεψαν στις 20 Σεπτεμβρίου του 1849, σχεδόν πέντε μήνες μετά την αναχώρησή τους. Μα τη χαρά της Φωτεινής τη διαδέχτηκε η θλίψη, όταν τον Αύγουστο του 1850 δολοφονήθηκε ο Νικόλαος Κορφιωτάκης, υπουργός Εκκλησιαστικών και Παιδείας επί πρωθυπουργίας Αντωνίου Κριεζή. Η κοινή γνώμη εξεγέρθηκε τότε εναντίον των Μαυρομιχαλαίων, τους οποίους θεωρούσε ηθικούς αυτουργούς του εγκλήματος. Μέσα στο τεταμένο κλίμα που είχε διαμορφωθεί, η Αμαλία, έχοντας αναλάβει τα ηνία της εξουσίας, αφού ο Όθων έλειπε στο εξωτερικό, αναγκάστηκε να απομακρύνει από την Αυλή τους όσους από την οικογένεια Μαυρομιχάλη υπηρετούσαν στο παλάτι, τη Χρυσηίδα, τη Φωτεινή και τον θείο της τελευταίας, ∆ημήτριο.

Τη δύσκολη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο παλάτι αποδίδει με ενάργεια στο ημερολόγιό της η Μεγάλη Κυρία των Τιμών της βασίλισσας Αμαλίας, Βιλελμίνη Φον Πλύσκω, η οποία γράφει: «Απελπιστικά κακή εβδομάδα. Κυριαρχεί το θέμα [της δολοφονίας του Κορφιωτάκη]. Η κοινή γνώμη πιστεύει ότι ηθικός αυτουργός είναι η οικογένεια Μαυρομιχάλη, και αυτό είναι πολύ κακό. Η καημένη η Φωτεινή! Η μητέρα της ήρθε στη βασίλισσα σε τέτοια κατάσταση, που φοβήθηκα ότι θα πάθει εγκεφαλικό».

Λίγες μέρες αργότερα, η Αμαλία γράφει σχετικά με την υπόθεση στον πατέρα της: «[…] Σήμερα ήρθε η είδηση ότι ο Πέτρος Μαυρομιχάλης υπάκουσε στο ένταλμα σύλληψης. Ο αδελφός του Λεωνίδας δεν έχει συλληφθεί ακόμη, υποθέτουν όμως ότι δε θα αργήσει κι αυτό. Η έρευνα γίνεται με μεγάλη αυστηρότητα. Συνέχεια έρχονται καινούρια πράγματα στην επιφάνεια. Πριν φύγουν η Φωτεινή με τη μητέρα της, η τελευταία ανακρίθηκε. Φρικτό, μια επίτιμος κυρία της Αυλής μου. Θεέ μου! Αυτή η βεντέτα κάνει τον άνθρωπο άγριο θηρίο […]». Ο ∆ούκας του Oldenburg φαίνεται πως δείχνει ενδιαφέρον για τη Φωτεινή. Η Αμαλία τού γράφει: «[…] Ρωτάς τι λέει η Φωτεινή. Φοβάμαι ότι δε θα αποδειχθεί αντάξια της θέσης της, το τρέμω, το φοβάμαι. Όχι ότι συμμετείχε, αλλά έρχονται ορισμένα πράγματα στην επιφάνεια που με στενοχωρούν. Φαίνεται ότι ήταν φιλόδοξη, όπως αφάνταστα φιλόδοξη είναι όλη η οικογένεια. Αυτό όμως να μείνει μεταξύ μας […]». Τον Νοέμβριο του 1850 γράφει: «[…] Η Φωτεινή επέστρεψε. Τώρα έχει πάρει άδεια και μένει με τους γονείς της. ∆εν θα την κρατήσω όμως. Η έρευνα για τη δολοφονία συνεχίζεται. Στο μεταξύ ο Μαυρομιχάλης απαιτεί να επιστρέψουν η Φωτεινή με τη μητέρα της. Για μένα αυτό είναι πολύ δυσάρεστο, αλλά το επέτρεψα υπό τον όρο ότι θα βρίσκεται σε άδεια και θα μείνει στους γονείς της. ∆εν θα έρθει στο παλάτι μέχρι να διαλευκανθεί η υπόθεση, γιατί το να θέλουν να εξακολουθήσω να στεγάζω τους κατηγορούμενους στο σπίτι μου είναι μεγάλη απαίτηση. Όπως και να το κάνουμε, η Φωτεινή είναι κόρη ενός υπόπτου. Πρέπει πρώτα αυτός να αποκατασταθεί. Και μετά θα μπορεί κι εκείνη να ξαναμπεί στην υπηρεσία μου. Εξάλλου θα είχα όλο το σπίτι μου γεμάτο Μανιάτες. ∆εν είναι σωστό. Η οικογένεια θα έπρεπε να το είχε καταλάβει μόνη της και να αποσυρθεί προσωρινά, ώστε να αποκατασταθεί η τιμή της. […] Αυτή τη φορά η Φωτεινή δε φέρεται όπως παλιά, ενώ σε άλλες περιπτώσεις είχε πάρα πολύ τακτ. Τη δύσκολη στιγμή απογοήτευσε. Επειδή τη συμπαθούσα αφάνταστα -την αγαπούσα πολύ- αυτό με πλήγωσε βαθιά. Η Φωτεινή ήταν για μένα η ενσάρκωση της απλότητας, της αθωότητας, της αλήθειας. Έκανα λάθος κι αυτό με πόνεσε πάρα πολύ, με αρρώστησε. […] Η δυσκολία είναι πώς θα επιτύχω να την απομακρύνω…».

Τον Ιανουάριο του 1851 τελικά η Φωτεινή θα παραιτηθεί. Η Αμαλία γράφει σχετικά: «Η Φωτεινή έδωσε την παραίτησή της. Την αγαπούσα». Και συνεχίζει λίγες μέρες αργότερα σε άλλη επιστολή της: «Με επισκέφθηκε η Φωτεινή. Ήταν πολύ χαρούμενη, καθόλου δάκρυα, κανένα ευχαριστώ για την τόση μου αγάπη αλλά και κανένα παράπονο. Εύθυμη, ευδιάθετη, μιλούσε σαν να ήταν ακόμη Κυρία μου της Τιμής. Ξέρει όμως ότι τη γνωρίζω καλά και ότι δεν φέρθηκε, δεν μίλησε, δεν έπραξε, δεν έγραψε και δεν σκέφτηκε όπως έπρεπε. Όλη η καλοσύνη της δεν ήταν παρά μια μάσκα. Τι θλιβερό!».

Μερικούς μήνες αργότερα, στις 12/24 Ιουνίου 1851, και ενώ η δίκη για την υπόθεση Κορφιωτάκη ήταν σε εξέλιξη, γράφει: «[…] Η δίκη των Μαυρομιχάληδων δεν τελείωσε ακόμη, είναι μια ιστορία που παρατείνεται. Η Φωτεινή εξακολουθεί να δείχνει έλλειψη τακτ και σωστής γυναικείας συμπεριφοράς. Ο Πέτρος δεν την είδε αυτήν τη φορά καθόλου και το βρίσκει πολύ ρομαντικό. Είναι κι αυτός έκπληκτος και απογοητευμένος από όσα ακούει γι’ αυτούς τους ανθρώπους». Την απογοήτευση αυτή επιτείνει ένα ακόμα περιστατικό. Σύμφωνα με επιστολή της, με ημερομηνία 21 Ιανουαρίου/2 Φεβρουαρίου 1852, «οι δύο Μαυρομιχάλη, η επίτιμος Κυρία, την οποία απέλυσα, και η Κυρία της Τιμής, την οποία επίσης απέλυσα, εμφανίστηκαν στον χορό. Η έκπληξη γι’ αυτήν τη μεγάλη αγένεια υπήρξε γενική». Η Αλιμπέρτη, το 1896, για το ίδιο περιστατικό αναφέρει ότι η πρόσκληση της Φωτεινής στον ανακτορικό χορό ανέδειξε τη μεγαλοσύνη της βασίλισσας και τον έκδηλο θαυμασμό των προσκεκλημένων στη Φωτεινή.

Ενδιαφέρουσα, για την αιτία που οδήγησε στην απομάκρυνση της Φωτεινής από την Αυλή, είναι και η εκδοχή που διασώζει ο Έντμοντ Αμπού, Γάλλος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η Φωτεινή Μαυρομιχάλη ήταν τόσο καλλιεργημένη όσο και όμορφη και τόσο ενάρετη όσο και πνευματώδης. Την είχαν σε μεγάλη εύνοια, όπως και την οικογένειά της. Ο θείος της ∆ημήτρης Μαυρομιχάλης, ένας από τους άριστους ιππείς του βασιλείου, ήταν υπασπιστής του βασιλιά. Ο πατέρας της ήταν Γερουσιαστής. Όλοι οι συγγενείς της είχαν καλές θέσεις. Αλλά όταν ο βασιλιάς έλειψε σε ταξίδι, έπεισαν τη βασίλισσα ότι η δεσποινίς Μαυρομιχάλη δεν ήταν γεννημένη με τόσα χαρίσματα, παρά μόνο για να αγαπηθεί από τον βασιλιά τους και να τον οδηγήσει το δίχως άλλο στην απόφαση ενός χωρισμού του από την Αμαλία. Έδειξαν στη βασίλισσα ένα τετράδιο που το είχαν αφαιρέσει από το κορίτσι, ένα ημερολόγιο από τη ζωή της, όπου έγραφε τα πιο κρυφά της αισθήματα. Απομόνωσαν κάποιες γραμμές που εγκωμίαζαν τον βασιλιά και την επόμενη μέρα όλοι οι Μαυρομιχάληδες είχαν απολυθεί». Ως εκ τούτου, εκφράζει τις αμφιβολίες του για την έξωση ολόκληρης της οικογένειας Μαυρομιχάλη από το παλάτι εξαιτίας της δολοφονίας του Κορφιωτάκη. Γράφει χαρακτηριστικά με τον γνωστό φλεγματικό του λόγο: «Πράγμα παράξενο! Η οικογένεια αυτή έχει πάνω στη συνείδησή της τις πιο ένδοξες πολιτικές δολοφονίες που έγιναν στο βασίλειο. Σκότωσαν τον Καποδίστρια, τον Πλαπούτα και τον Κορφιωτάκη. ∆εν τους σκότωσαν βάζοντας άλλους με τον τρόπο του Κωλέττη όταν θέλησε να ξεμπερδεύει με τον Οδυσσέα (Ανδρούτσο). Τους σκότωσαν οι ίδιοι με τα χέρια τους και το γόητρό τους δεν έχασε ποτέ. Μερικές παρεξηγημένες γραμμές και η οργή της βασίλισσας έδωσαν ένα χτύπημα από το οποίο δεν θα συνέλθουν». Πόση αλήθεια κρύβει ο Έντμοντ Αμπού άραγε σε αυτήν του την τοποθέτηση;

Στο πλαίσιο αυτό θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε ένα δημοσίευμα της αντιβασιλικής εφημερίδος Αιών. Στο φύλλο 962, της 11ης Μαΐου 1849, θιγόταν εμμέσως πλην σαφώς το ζήτημα της ατεκνίας της Αμαλίας και ευθέως το ζήτημα της διαδοχής του θρόνου. Αναλυτικότερα, στη στήλη «∆ΙΑΦΟΡΑ» έγραφε τα ακόλουθα: «Περί του ταξειδίου τούτου της Βασιλίσσης εγένοντο διάφοροι πολιτικαί κρίσεις, μεταξύ των οποίων ουσιωδεστέραν και επικρατεστέραν δύναται να παραδεχθή τις την περί του ζητήματος του ∆ιαδόχου. Κατά την υπόθεσιν ταύτην, ο Πρίγκηψ Λουιτπόλδος θέλει προτραπή να δώση έναν των υιών του, διά να βαπτισθή και να ανατραφή εις την Ελλάδα ως ∆ιάδοχος του θρόνου. Εν περιπτώσει αποποιήσεως αυτού, θέλει προτραπή ο νεώτερος αδελφός του Λουιτπόλδου να έλθη, προσδιωρισμένος ως τοιούτος, εις την Ελλάδα. Αποποιουμένου και τούτου θέλει υιοθετηθή ο νεώτερος αδελφός της Βασιλίσσης και κηρυχθή ∆ιάδοχος. ∆εν δυνάμεθα επί του παρόντος ούτε να υποστηρίξωμεν την αλήθειαν του όλου ή των λεπτομερειών της ιδέας αυτής, ούτε να θεωρήσωμεν επομένως, αν συμφωνώσι και κατά πόσον συμβιβάζωνται τα μέτρα ταύτα με τον θεμελειώδη Νόμον της Ελλάδος και με αυτάς ακόμη τα συνθήκας των 1832».

Αντιλαμβάνεται λοιπόν εύκολα κανείς ότι η Αμαλία ζούσε σε ένα καθεστώς συνεχούς πίεσης για την απόκτηση του διαδόχου του θρόνου. Όσο αυτό φαινόταν αδύνατο, διάφορες υποθέσεις και θεωρίες για την επίλυση του εν λόγω ζητήματος έκαναν την εμφάνισή τους. Η αναφορά του Αμπού στο ημερολόγιο της Φωτεινής, το οποίο περιλάμβανε λόγια θαυμασμού για τον βασιλιά, ή ακόμα και ο θαυμασμός που εξέφρασε ο αδελφός της Αμαλίας, Πέτρος, για τη Φωτεινή κατά το ταξίδι της το 1849 στο Oldenburg, έθετε σε αμφισβήτηση τη θέση της Αμαλίας, δημιουργώντας αισθήματα ανασφάλειας και ζήλιας. Η Αμαλία όμως, με το ανεπτυγμένο πολιτικό της ένστικτο, «γρηγορεί» και αποφασίζει ενάντια σε οτιδήποτε θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στον θρόνο της. Ίσως αυτός να είναι τελικά ο λόγος της απομάκρυνσης της Φωτεινής Μαυρομιχάλη από το παλάτι.

Με την οριστική απομάκρυνση πλέον από το περιβάλλον του Όθωνος και της Αμαλίας, τα ίχνη της Φωτεινής «πυκνώνουν» στο φιλανθρωπικό της έργο για να σβήσουν κάποτε με τον θάνατό της. Άφησε την τελευταία της πνοή στις 21 ∆εκεμβρίου του 1872, σε ηλικία μόλις 46 ετών. Σύμφωνα με την τελευταία της επιθυμία, κηδεύτηκε με μια σεμνή τελετή στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών και ετάφη στον οικογενειακό τάφο των Μαυρομιχαλαίων, όπου βρίσκονταν και τα λείψανα του παππού της Πετρόμπεη και του πατέρα της Αναστασίου.

Bιβλιογραφία
Αλιμπέρτη Σ., Αμαλία, η βασίλισσα της Ελλάδος, Αθήνα, 1896.
Αμπού Εντ., Η Ελλάδα του Όθωνος, «η σύγχρονη Ελλάδα» 1854, μετάφραση Α. Σπήλιου. Πρόλογος – επιμέλεια Τάσου Βουρνά, Εκδόσεις Αδελφών Τολίδη, 1980.
Ζερίτης Χ., «Φωτεινή Μαυρομιχάλη. Η Νεραϊδογέννητη θυγατέρα Αναστασίου Μαυρομιχάλη και Χρυσηίδος Παγώνη», 2021. https://fliphtml5.com [ημερομηνία επίσκεψης 26/1/2025].
Καλαϊντζή Κ., Ένα κόσμημα της Φωτεινής Αν. Μαυρομιχάλη. Πώς η δωρεά ενός οικογενειακού κειμηλίου στο μουσείο γίνεται «αντίδωρο» πνοής μιας μικρής ανθρώπινης ιστορίας. Στο: Τεκμήρια Ιστορίας – Μονογραφίες. Αθήνα: ΙΕΕΕ, 2017.
Καμπούρογλου Δ. Η Δούκισσα της Πλακεντίας, επιμ. Απ. Χαρίσης. Αθήνα: Δημιουργία, 1995.
Λάππας Τ., Παλιές αρχόντισσες των Αθηνών. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση, 1978.
Mary B., Νεοελληνισμού Απαρχές. Προσωπογραφίες από την Ελλάδα του Όθωνα, επιμ. Χαρίκλεια Δημακοπούλου, Αθήνα: Εκδόσεις Λούση Μπρατζιώτη, 1992.
Μπούσε Β., Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2020.
Μπούσε Β. και Μπούσε Μ., Ανέκδοτες επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της, 1836-1853, τ. Α΄-Β΄, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011.
Μπούσε Β. και Μπούσε Μ., Το ημερολόγιο της Βιλελμίνης Φον Πλύσκω, Μεγάλης Κυρίας της Τιμής της Βασίλισσας Αμαλίας, Bussedocu.gr [ημερομηνία επίσκεψης 26/1/2025].
Σκουμπουρδή Αρτ., Μοναστηράκι-Πλάκα. Οι γειτονιές των θεών, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2016.