Γεώργιος Ουαλεριανός – Άρχων Καμινάρης και Διερμηνέας της Πελοποννήσου

Στη μπρούτζινη επένδυση της πόρτας του Ναού της Μυρτιδιώτισσας στο Κάστρο διακρίνεται εντός πλαισίου με έκτυπα γράμματα η επιγραφή «ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΥΛΕΡΙΑΝΟΥ 1828». Εντός του Ναού σώζεται εντοιχισμένη επιτύμβια μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφεται ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ / Ο ΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΟΣ / ΑΡΧΩΝ ΚΑΜΙΝΑΡΗΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΜΗΝΕΥΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΥΑΛΛΕΡΙΑΝΟΣ / ΤΕΛΕΥΤΗΣΑΣ / ΤΗ 26 ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΩ 1826 / ΕΝ ΚΥΘΗΡΟΙΣ.

Οι τίτλοι, που συνοδεύουν το όνομα του Ουαλεριανού, ήταν ανέκαθεν μία πρόκληση για έρευνα, διότι οδηγούν κατευθείαν στο περιβάλλον του Πατριαρχείου Κων/πόλεως και στην άρχουσα τάξη των Φαναριωτών, από τους οποίους προέρχονταν οι διερμηνείς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Πατριάρχης είχε δημιουργήσει γύρω του μια πολυσύνθετη αυλή με αξιωματούχους ή οψφικιάλιους, κληρικούς και λαϊκούς, οι οποίοι εκτελούσαν διάφορες υπηρεσίες στην εκκλησιαστική διοίκηση. Άρχων είναι ακριβώς ονομασία εκκλησιαστικών αξιωματούχων, οι οποίοι παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Πολλά από αυτά τα οφφίκια ξεκινούν από τη Βυζαντινή αυλή και φθάνουν μέχρι τις ημέρες μας. Ο Καμινάρης μάλλον είχε σχέση με την Καμίνου ακολουθία ένα Βυζαντινό θρησκευτικό δράμα, το οποίο τελούσαν στους ναούς.

Παράλληλα ήταν και διερμηνεύς της Πελοποννήσου. Οι διερμηνείς (δραγουμάνοι), ως γνωστόν, ήταν σπουδαιότατο αξίωμα επί Τουρκοκρατίας, με μεγάλες απολαβές και προνόμια. Το Κοράνιο απαγόρευε στους Τούρκους την εκμάθηση Ευρωπαϊκών γλωσσών και έτσι για τις σχέσεις με τις ξένες πρεσβείες χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά Έλληνες, κυρίως από τους Φαναριώτες, την άρχουσα τάξη της Κων/πόλεως. Οι άνθρωποι αυτοί με τη μόρφωση, την πείρα και τους λεπτούς διπλωματικούς χειρισμούς, έγιναν το δεξί χέρι του Σουλτάνου και διοικούσαν στην ουσία το Υπουργείο Εξωτερικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Τον Ιούλιο του 1822 ο Ουαλεριανός κάνει την εμφάνισή του στις πράξεις του Νοταρίου Ιωάννη Λαστιώτη ως «άρχων Καμηνάρης τζελεπή Γεωργάκης Ουαλεριανός Κωνσταντινοπολύτης» που βρέθηκε στα Κύθηρα με την ελληνική επανάσταση και ζητεί τη σύνταξη μιας  επιτροπικής για την είσπραξη του ποσού των 6.200 γροσίων, που είχε δανείσει σε κάποιο Γεώργιο Παπαδόπουλο που βρίσκεται στο Λιβόρνο (1) Το όνομα Ουαλεριανός ανήκει σε Βυζαντινή οικογένεια και ο προσδιορισμός Τζελεπή (τουρκ. λέξη = ευγενής,) δείχνει την αρι-στοκρατική καταγωγή του.

Στις 22 Ιουλίου 1826, όντας άρρωστος, συντάσσει στον ίδιο Νοτάριο τη διαθήκη του(2), από την οποία πληροφορούμεθα, ότι διέμενε στη Χώρα, κοντά στον Εσταυρωμένο και ο πατέρας του λεγόταν Παντολέων. Από τα γραφόμενα φαίνεται ότι ο Ουαλεριανός είχε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των φαναριωτών διερμηνέων που φρόντιζαν να ιδρύουν και να συντηρούν Σχολεία, να αφιερώνουν ιερά σκεύη και να δωρίζουν χρήματα σε ναούς. Από τη διαθήκη αυτή που είναι πρωτοφανής στο περιεχόμενό της για τα δεδομένα των Κυθήρων, απορρέουν αρετές χριστιανικής αλληλεγγύης, ευλάβειας και αναγνώρισης της μόρφωσης ως υψίστης αξίας του βίου.

Ο Ουαλεριανός, του οποίου η χρηματική περιουσία ανέρχεται σε 79.880 γρόσια, ορίζει επιτρόπους, για την εκτέλεση των παραγγελιών του, το φιλικό Ιωάννη Κλάδο του Πέτρου, το γερουσιαστή Ιωάννη Καλούτση και τον Ιωάννη Σαγρέδο από την Τήνο. Το πρώτο που ζητεί είναι να ενταφιασθεί στη Μυρτιδιώτισσα του Κάστρου, στην οποία αφιερώνει «…ένα καπότο από σόγια με την κουκούλα του και ένα μπινήση εκτημομένα γρόσια χίλια 1000». Αυτά τα βαρύτιμα ρούχα ορίζει να πωληθούν «διά να γένη η πόρτα του αυτού ναού καινούρηα καί να σκεπασθή άπό χάλκωμα εις τό έξω μέρος εις μνημόσυνόν του…».

Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων του (72.500 γρόσια) είναι σε 12 ομολογίες επ’ ονόματι του ίδιου και συγγενικών του προσώπων, οι οποίες φυλάσσονται στο σεντούκι του μαζί με 7.380 γρόσια σε μετρητά. Από αυτά αφιερώνει στον Πανάγιο Τάφο διά χειρός του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Πολυκάρπου 10.000 γρόσια καθώς και τους τόκους όλων των ομολογιών από το 1821 μέχρι το θάνατό του, εις μνημόσυνον του ίδιου και των συγγενών του. Αφήνει 2.000 γρόσια στον επίσκοπο Άνδρου Διονύσιο για ένα αρχιερατικό 40λείτουργο. Αφήνει εις την αδελφή του 10.000 γρόσια και εάν εν τω μεταξύ αυτή αποθάνη, τα αφήνει «εις την επιστασίαν των Κυρίων επιτρόπων του δια να φροντίσωσει να έξαγοράσωσει όσας ψυχάς χριστιανών σκλαβομένων δυνηθούσει. Έκ τών ίδήων αφήνει εις έξελευθέροσην τών σκλαβοθέντων αδελφών χριστιανών αίτερα γρόσια δέκα χιλιάδες 10.000. Εκ τών ίδήων αφήνει εις τήν σχολήν ταύτης τής Νήσου λεγώμαινη τοΰ Βητζαμάνου γρόσια χίλια 1000, έκ τών ίδήων αφήνει γρόσια πεντακόσια 500 διά νά τελησθή ό δρόμος του Μοναστηριού τών Μυρτηδήων, διά τά όποια θέλει μνημονεύεται αίωνήως εις τό ίδιον Μοναστήριον. Έκ τών ίδήων αφήνει διά υπανδρήας πτωχών έντιμων κορασίων, ομοίως καί διά δυστυχής ξεπεσμένας φαμελήας καί εις έξε- λευθέροσην πάλην χριστιανών σκλαβομένων γρόσια τρηάκοντα χιλιάδαις καί πεντακόσια 30500…».

Στη συνέχεια ικανοποιεί τον πιστόν του ακόλουθο Κωστή Παπαγιαννόπουλο, προικίζει τήν αδελφή του Κωστή, αφήνει του ιατρού του 200 γρόσια, τακτοποιεί με κάθε λεπτομέρεια τα της θανής του και αφήνει 100 γρόσια στον Επίσκοπο Κυθήρων Προκόπιο Καλλονά για να παραστή στην κηδεία του και στα μνημόσυνά του. Αφήνει 80 γρόσια για να μοιραστούν στους φτωχούς την ημέρα της θανής του και πα- ρακαλεί τους επιτρόπους του να μεριμνήσουν για τον υπηρέτη του Κων/νο Τριανταφύλλου από Κασάνδρηα. Να πουλήσουν ένα δαχτυλίδι διαμαντένιο μονόπετρο και τα χρήματα να τα δανείζουν και με τους τόκους να τον «ζωοθροφούν» και να τον στείλουν να σπουδάσει στη Σχολή του Αγίου Μηνά (πρόκειται για το Σχολείο που στεγαζόταν στο χώρο του Λατινικού μοναστηριού του Αγίου Μηνά). Σε περίπτωση που παρακούσει την εντολή και αμελήσει τη σπουδή, τα χρήματα να μένουν προς όφελος της ιδίας Σχολής.

Ο Ουαλεριανός πέθανε στις 26 Ιουλίου 1826 και εψάλη στον Εσταυρωμένο. Η διαθήκη του ανοίχτηκε και διαβάστηκε από το Νοτάριο πάνω από το λείψανό του. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ινβεντάριο(3) που έγινε στα υπάρχοντά του, από το οποίο φαίνεται η οικονομική του επιφάνεια, η κοινωνική του θέση και η Κων/πολίτικη καταγωγή του.  Μεταξωτά, γούνες, βαρύτιμα ανατολίτικα ενδύματα, χρυσά και ασημένια σκεύη. Μεταξύ αυτών και «ένα μέρος του αγίου ληψάνου του άγιου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου» το οποίο με τη διαθήκη του αφήνει «εις τήν εκκλησίαν του κυρίου Καλούτζη» δηλ. στον Άγιο Γιώργη στο Μέσα Βούργο όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα.

Μετά το θάνατο του Βαλεριανού επερίμενε τους επιτρόπους του ένας φοβερός Μαραθώνιος για να εκτελέσουν τις παραγγελίες της διαθήκης. Πληρεξούσια, επιστολές από και προς την Κων/πολη, συγκέντρωση λογαριασμών, αποδείξεων, σημειώσεων κτλ. Από όλα αυτά τα στοιχεία που διεσώθησαν, εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο Βαλεριανός με την κήρυξη της επανάστασης ευρισκόμενος στην Κων/πολη, πήρε τις δύο αδελφές του, μαζί και όσα υπάρχοντα μπορούσε να διασώσει και μπήκε σε ένα καράβι. Την τελευταία στιγμή οι Τούρκοι δεν επέτρεψαν στις δύο αδελφές να ταξιδέψουν, ενώ ο Βαλεριανός κατέληξε στα Κύθηρα με όλα τα χρήματα και τα υπάρχοντα.

Φαίνεται ότι είχε κατά καιρούς δανείσει μεγάλα ποσά στην αδελφότητα του Παναγίου Τάφου και σε ιδιώτες. Αυτά τα χρέη ήταν ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος των επιτρόπων του Βαλεριανού, διότι από τους ιδιώτες που χρωστούσαν άλλοι αποκεφαλίστηκαν από τους Τούρκους, άλλοι διέφυγαν, ενώ το κοινόν του Παναγίου Τάφου ευρισκόταν σε κατάσταση χρεωκοπίας από την κακοδιαχείριση των αρμοδίων.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι επιστολές που στέλνει από την Κων/πολη ο έμπορος Τζώρτζης Γουλελιός, εις τον οποίον ανέθεσαν οι επίτροποι των Κυθήρων την ανεύρεση των χρεωφειλετών. Σ’ αυτές διεκτραγωδεί το δράμα των Ελλήνων και την κατάσταση που επικρατεί στον Πανάγιο Τάφο, ο οποίος «ευρήσκετε εις στάσην χρεοκοπίας καί ευγενές φαλημέντου, χρεωστή δέκα μιλιούνια γρόσια, όπου οι άγιοι πατέραις με τάς εύχάς καί ευλογίας… όπου δεν πληρόνουν εις κανέναν ούτε δηάφορον ούτε κεφάλαιον καί έν ώ αυτοί απερνούν ζωήν αναπαυτι κήν καί ευχαριστούν τάς επιθυμίας των , υστερούν τας χήρας και τα ορφανά αυτού του επιουσίου άρτου και ούτε ακρόαση δήδουν  εις τάς δάκρυα, οπού ποταμηδών χίνωνται εις τήν αυλήν των κονακίων των…» (4)  Οι χήρες και τα ορφανά είχαν καταφύγει για να βρουν άσυλο στον Πανάγιο Τάφο. Σε άλλη επιστολή «…και αι λοιπαί όμολογίαι νομίζο να είναι κούφια καρίδια με το να μην υπάρχουν οι χρεώσται, μέρος αποκεφαλήσθησαν και μέρος δεν είναι εις το μέσος, δια τούτο στοχάζομαι ότι οί έχωντες νά λάβουν την κληρονομίαν θέλουν πλη- ροθώσι μέ αέραν» (5)

Από τους λογαριασμούς των  εξόδων του Βαλεριανού στα Κύθηρα  ενδιαφέρον παρουσιάζει ο κατάλογος με τα «έξοδα εις την πακηρένια πόρτα της Παναγίας» όπου αναγράφονται με κάθε λεπτομέρεια τα έξοδα για το μπακίρι, τα καρφιά, τα μάσκουλα, την κλειδαριά από την Τεργέστη, τα ξύλα κτλ.

Επίσης ένας κατάλογος με διάφορα ονόματα φτωχών, που βοήθησε ο Βαλεριανός στα Κύθηρα και τα ποσά που τους έδωσε. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι ξένοι όπως: «Αϊβαλιότης αόματος» «διδάσκαλος πτωχός Ομήρου» «φαμελία Αργηράκη» «Κρητικοί στο Κάστρο» «κουτζή Κριτικιά» «φιλακισμένοι» «Εργίνα Κρητικηά» «Πελαγία Κρητικιά» «πουλήτρα Χιότενα» «στραβός Τζηριγώτης» «Γερακίτενα σκλάβα» «μαυροφόρα»(6) κ.ά.

Στο λίμπρο της Μυρτιδιώτισσας στο Κάστρο έχει καταχωρισθεί η πράξη θανάτου του Βαλεριανού «1826 Ιουλίου 26. έπαίρασε εις τήν άλην ζωήν ο Κύριος Γεώργιος Καμυνάρις καί έθάπτη εις τόν Ναόν τής ύπεραγίας Θεωτόκου Μυρτηδιοτήσσης. Ό Έφιμέριος πρωτοσύγγελος Δανιήλ Σανιάνος έγραψα»(7) Είναι από τους ελάχιστους ενταφιασμούς που έγιναν σ’ αυτή την εκκλησία.

1.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο 4, φ. 54v,55r

2.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο διαθηκών 5, φφ. 14 -17

3.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων . Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο 12, φφ 44-46

4.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, β. 18, φ. 137v-138r

5.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, β. 18, φ. 133v-134r.

6.        Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, β. 18, φ 140v-141r

7.        Ληξιαρχικό Αρχείο Κυθήρων, φακ. 4, βιβλ. 16/α, φ. 21v

ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ Φ. 190, ΜΑΡΤΙΟΣ 2005