H Αρετή: Ανεπαρκής και ανέφικτη. Ας την κάνουμε και περιττή. Πώς; (ΙΙ)

Στο προηγούμενο, ομώνυμο κείμενο έγραφα ή υπαινισσόμουνα ότι χρειαζόμαστε θεσμούς που θα καθιστούν ανενεργή την ανθρώπινη ανεντιμότητα. Θεσμούς παντός καιρού, που θα θωρακίζουν την πολιτική και δημόσια  εξουσία από ανθρώπινες, φυσικές αδυναμίες. Σε όλα: Στη φορολόγηση (και τη φοροδότηση), στην ανταγωνιστικότητα, στον επαγγελματισμό, στην κοινωνική αλληλεγγύη, στη δημόσια διοίκηση, στο σεβασμό του δημόσιου χώρου, στην τόνωση της οργανωμένης συλλογικότητας κοκ.

Μια θέσμιση που θα διαπλάθει, αλλά και θα περιφρουρεί μια κοινωνία ωριμότερη στην αυτογνωσία της, μετρημένη στις επιθυμίες της, υπεύθυνη στις επιλογές της. Που θα μας εμποδίζει να γίνουμε χειρότεροι και  θα μας βοηθάει να γίνουμε καλύτεροι.

 Σήμερα εισφέρω έξη ιδέες- προτάσεις επί του προκειμένου.

1. Πόσο αθώα είναι η εν κρυπτώ (μεταξύ μας) αλληλοβοήθεια;

Οι πελατειακές σχέσεις δεν περιορίζονται μόνο στο κράτος και τους πολιτικούς,  που εναγκαλίζονται ηδονικά το εκλογικό σώμα και αντιστρόφως. Αυτές ανθούν και μεταξύ ημών των ιδίων των πολιτών.  Περισσότερο στο δημόσιο αλλά, περιέργως, και στον ιδιωτικό τομέα το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας βασίζεται στην ανατολική συμπάθεια μάλλον, παρά στη δυτική αποστασιοποίηση.

Κυβερνιόμαστε, γενικώς και σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα, από ανθρώπους που αδυνατούν να ξεχωρίσουν την ατομική από τη δημόσια σφαίρα, τον ηθικό κώδικα της αφοσίωσης στον κοντοχωριανό, τον κολλητό, τον παλιό συμμαθητή, από τους δεοντολογικούς κανόνες της αξιοκρατικής διακυβέρνησης. Από ανθρώπους που προτάσσουν την προστασία της κουμπαριάς ή της παιδικής φιλίας, έναντι της προστασίας της πολιτικής τους υπόληψης, που συγχέουν τα διαπροσωπικά, συναισθηματικά ή κερδοσκοπικά κριτήρια της ιδιωτικής σφαίρας με τις αφηρημένες, αντικειμενικές αρχές και αξίες της δημόσιας σφαίρας. Στην Ελλάδα του σήμερα, η ανατολική συμπάθεια υπερτερεί του δυτικού ορθολογισμού.

Η διαπλοκή εξυφαίνεται ανεπαισθήτως και θα διαιωνίζεται όσο η (εν κρυπτώ) αλληλοβοήθεια θα παραμένει θεσμός κοινωνικής εξάρτησης, αποφαίνεται ο Στ. Ράμφος. Για να συνεχίσει: Η υποχρέωση αποτελεί θεσμό συναισθηματικής συναλλαγής, η οποία τρέπεται ευκολότατα σε συναλλαγή συμφερόντων. Και να καταλήξει: Τα τείχη θα πέσουν όταν γίνουμε “αγνώμονες”. Όταν δεν θα νιώθουμε υποχρέωση σε αυτούς που μας “εξυπηρέτησαν”, ώστε με κάθε τρόπο να τους το ανταποδώσουμε.

Συμπέρασμα; Η πολιτική θα εξακολουθεί να ασθενεί στη χώρα μας, στο μέτρο που η ιδιωτικής εντάσεως νοοτροπία των κολλητών θα ορίζει τον τρόπο που συγκροτείται η δημόσια, η συλλογική μας συνείδηση.

Αυτή είναι μια θεσμική ανατροπή στην οποία πρέπει να συνηθίσει η ελληνική κοινωνία.

2. Αποδομώντας την διαφθορά

Η δεύτερη ανατροπή, θεσμική κι αυτή, είναι αμιγώς κυβερνητική και συνδέεται με την τερατώδη, πανίσχυρη και αργυρώνητη γραφειοκρατία.

Ένα δίδυμο σε αέναη αλληλοτροφοδότηση: Η μεγάλη γραφειοκρατία είναι συνέπεια της διαφθοράς. Και το αντίστροφο. Κι αυτό, γιατί κάθε γραφειοκρατία αναπτύσσει μηχανισμούς αυτοεξυπηρέτησής της. Κυνική καταληκτική παραδοχή: Ο γραφειοκράτης έχει πάντα ένα πρόβλημα για κάθε λύση.

Όσο χαμηλότερο το γενικό επίπεδο της παιδείας ενός λαού, τόσο ισχυρότερη η γραφειοκρατία. “Το κράτος στο οποίο πρόσφατα εξαλείφτηκε ο αναλφαβητισμός, το πνίγει η γραφειοκρατία”. Στα απόνερα αυτού του ιστορικού φαινομένου κολυμπάει ακόμα το ελληνικό Δημόσιο.

Ακούγεται μονότονα σε όλα τα συνέδρια της Διεθνούς Διαφάνειας: Η διαφθορά ανθεί όπου η παράνομη εξυπηρέτηση του πολίτη είναι πιο φθηνή, στοιχίζει δηλαδή λιγότερο από την νόμιμη. Αν δεν αλλάξουν τα πράγματα ώστε, η νόμιμη οδός για τον πολίτη, τον χρήστη, τον ασθενή κοκ να στοιχίζει καθόλου ή λιγότερο- σε χρήμα, χρόνο, ταλαιπωρία, αγωνία κ.λπ.- από την παράνομη, τότε η διαφθορά δεν θα εξαλειφθεί.

3. Αλλάζοντας τους όρους λειτουργίας του πολιτικού συστήματος

Μια πρόταση που όλο και συχνότερα εμφανίζεται τελευταία στην πολιτική αρθρογραφία: Η καθιέρωση ασυμβίβαστου μεταξύ υπουργικού συμβουλίου και βουλευτών, ώστε οι υπουργοί να γίνονται λιγότερο ευάλωτοι στις παντοειδείς πιέσεις.

Υπουργοί ορίζονται μόνο εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα ή βουλευτές που αυτομάτως παραιτούνται, δεσμευόμενοι συγχρόνως ότι δεν θα πολιτευτούν στις επόμενες εκλογές. Έτσι οι βουλευτές περιορίζονται στο νομοθετικό έργο και τον έλεγχο της κυβέρνησης. Με άλλα λόγια ένας ιμάντας που μεταφέρει το ρουσφέτι από τον ψηφοφόρο στην κυβέρνηση κόβεται.

4. Εξοβελίζοντας τα ελλείμματα

Δραστικότερη, η πρόταση του Γουόρεν Μπάφετ. Σε συζήτηση για το μέγα ζήτημα των καιρών μας, ρωτήθηκε τι θα έκανε για το έλλειμμα των ΗΠΑ. Η απάντησή του: “Θα το τελείωνα αμέσως περνώντας έναν νόμο που θα προέβλεπε ότι κάθε φορά που το έλλειμμα ξεπερνάει το 3% του ΑΕΠ, όλα τα μέλη του Κογκρέσου θα χάνουν το δικαίωμα να θέσουν ξανά υποψηφιότητα”.

5. Η καλή δημόσια διοίκηση: Ανώτερη και του καλύτερου Συντάγματος

Η Δημόσια  Διοίκηση: Ένας αγέραστος πόρος. Εν προκειμένω, σχετικά απαρατήρητη πέρασε η σημαντικότατη μνημονιακή πρόβλεψη για θεσμοθέτηση θέσης μόνιμου γραμματέα στο υπουργείο Οικονομικών. Οι πολιτικοί έρχονται και παρέρχονται. Οι μόνιμοι γενικοί διευθυντές και γενικοί γραμματείς της δημόσιας διοίκησης θα μπορούσαν να περιορίσουν τις εξαρτήσεις, να σχεδιάζουν και να δρουν μακροπρόθεσμα, να προσδίδουν συνέχεια και συνέπεια στο κράτος, να εκπαιδεύουν τις νεότερες γενιές δημοσίων υπαλλήλων, να εμπνέουν πνεύμα μονάδος και να προσδίδουν υπόσταση στη Δημόσια Διοίκηση.

6. “Private vices, Public benefits”

O Μάντβιλ από τον 18^ο αιώνα στο έργο του “Ο μύθος των μελισσών” υπέδειξε πως οι ανθρώπινες ατομικές διαστροφές, εμπάθειες, μεγαλομανίες, φιλοπρωτίες και η απληστία πάνω απ’ όλα θεμελιώνουν τη συλλογική ευημερία. Κινητήριες δυνάμεις της ζωής, που προχωρούν, που κινούν τον κόσμο. Έτσι ώστε και ο ακραιφνέστερος φιλελευθερισμός να δικαιώνεται, μέσα από τα συλλογικά δώρα που προσφέρει στο σύνολο.

Με όλες τις επιφυλάξεις που μπορεί να εκφράσει κανείς –και εγώ – στις παραπάνω απόψεις, ένα είναι βέβαιο, ότι ο ανταγωνισμός ποτέ δεν δούλεψε στη Ελλάδα. Μονοπώλια, διαπλοκή, κλειστά επαγγέλματα, καρτέλ, κρατικοί προμηθευτές, ανίερες συμφωνίες εντοπίζονται ακόμα και “δια γυμνού οφθαλμού”. Ένας δήθεν προστατευτισμός που όμως ποτέ δεν λειτούργησε επ’ ωφελεία του συνόλου και του υγιούς ανταγωνισμού. Το αντίθετο.

Η θεσμική θωράκιση λοιπόν πρέπει να συμπεριλάβει και τη λειτουργία του ανταγωνισμού. Δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς, εν προκειμένω, με τις παρακάτω απόψεις γνωστού φιλελεύθερου δημοσιογράφου: Αντί να οραματιζόμαστε την ιδανική, χωρίς συμφέροντα κοινωνία, μήπως θα πρέπει να ελπίζουμε στη λειτουργία πολλαπλών αλλά αντικρουόμενων συμφερόντων; Αντί να ελπίζουμε σε ένα ενάρετο κρατικό μονοπώλιο, μήπως θα έπρεπε να αφήσουμε το παιχνίδι σε πολλές ιδιοτελείς εταιρείες; Μήπως αντί να αναζητούμε τη κοινωνία της διάχυτης αρετής να αφήσουμε τις ιδιοτέλειες των ανθρώπων να ανταγωνιστούν;

Με άλλα λόγια, μήπως θα πρέπει να αφήσουμε ανενόχλητα τα ιδιωτικά ελαττώματα των ανθρώπων να παράγουν δημόσιο όφελος: “Private vices, Public benefits”.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com