Η αλήθεια για την Κνωσό: ο Εβανς και ο «άγνωστος» Ελληνας

Ο σερ Αρθουρ Εβανς, ο διάσημος άγγλος αρχαιολόγος, ενοχοποιείται διότι έριξε σκυρόδεμα σε αυτό που ισχυρίστηκε ότι ήταν το χαμένο ανάκτορο της Κνωσού (στο ύψωμα Τσελεπί Κεφάλα περίπου 6 χλμ από την πόλη του Ηρακλείου) και  διότι έπλεξε τον μύθο του Λαβύρινθου και παραμέρισε τον γόνο οικογένειας μεγαλεμπόρων, δικηγόρο και αρχαιοδίφη Μίνωα Καλοκαιρινό, ο οποίος ανακάλυψε πρώτος τη διάσημη τοποθεσία.

Ωστόσο, σήμερα τον θαυμάζουν ευρέως στην Ελλάδα, γράφει στον Guardian η Βανέσα Θορπ, σε αντίθεση με τον Λόρδο Ελγιν, τον σκωτσέζο ευγενή, ο οποίος αφαίρεσε το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών που κοσμούσαν τον Παρθενώνα με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί αρχαιοκάπηλος και εχθρός του ελληνικού πολιτισμού.

Μινώταυρος Αστερίων, ρωμαϊκό αντίγραφο γλυπτικού συμπλέγματος του 5ουαι. π.Χ., το οποίο ήταν στημένο στην Ακρόπολη και αναφέρεται από τον περιηγητή Παυσανία το 2ο αι. μ.Χ., θα εκτεθεί στο μουσείο Ασμόλιαν / Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Τώρα, όμως, όπως αναφέρει το άρθρο του Guardian, πρόκειται να παρουσιαστεί για πρώτη φορά σε μια μεγάλη βρετανική έκθεση η πλήρης ιστορία της Κνωσού, της φημισμένης πατρίδας του Μινώταυρου, του μυθικού τέρατος με σώμα ανθρώπου, κεφάλι και ουρά ταύρου.  Η έκθεση παραδέχεται μεν τη θετική κληρονομιά του Εβανς, αλλά έστω και καθυστερημένα, αναγνωρίζει πλήρως τη συμβολή του Μίνωα Καλοκαιρινού, ο οποίος ανέσκαψε πρώτος την Κνωσό και βρήκε τα περίφημα ερείπια.

«Θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε την ιστορία», δήλωσε ο Αντριου Σάπλαντ, επιμελητής των συλλογών του Εβανς, της εποχής του χαλκού και της κλασικής Ελλάδας στο Μουσείο Τέχνης και Αρχαιολογίας Ασμόλιαν (Ashmolean) στην Οξφόρδη, το παλαιότερο δημόσιο μουσείο επί βρετανικού εδάφους.

Μάθτζις Κοκ, «Ο Κρητικός Λαβύρινθος», 1558 ( Ashmolean Museum)

Και πρόσθεσε: «Ο Εβανς μπορεί να ήρθε σε ρήξη με τον Καλοκαιρινό, αλλά η ιστορία του είναι αντίθετη από εκείνη του Ελγιν. Ο Ελγιν έχει δαιμονοποιηθεί στην Ελλάδα επειδή μετέφερε τα Μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ ο Σερ Αρθουρ εξακολουθεί να τιμάται χάρη στον τρόπο με τον οποίο εκλαΐκευσε τον Μινωικό πολιτισμό. Ετσι η έκθεσή μας είναι μια ευτυχής συνεργασία με την Κρήτη, η οποία μας έχει δανείσει βασικά τεχνουργήματα».

Η έκθεση «Λαβύρινθος: Κνωσός, Μύθος & Πραγματικότητα» πρόκειται να εγκαινιαστεί στο Μουσείο Ασμόλιαν στις 10 Φεβρουαρίου και περιλαμβάνει περισσότερα από 100 αντικείμενα δανεισμένα από την Αθήνα και την Κρήτη, τα οποία θα εκτεθούν για πρώτη φορά εδώ και έναν αιώνα μαζί με το μοναδικό αρχείο της Οξφόρδης, που τεκμηριώνει την αποκάλυψη του παλατιού μεταξύ 1900 –1905. Πρόκειται για μια έκθεση που μόνο το Ασμόλιαν μπορεί να παρουσιάσει επειδή, την εποχή της ανασκαφής, ο Εβανς διηύθυνε το μουσείο, ως «φύλακας» ή διευθυντής του. Και τώρα το Ασμόλιαν αξιοποιεί το διαρκές καλό όνομα του Εβανς, γράφει στον Guardian η Βανέσα Θορπ.

Ο Μίνως Καλοκαιρινός, αριστερά, ανακάλυψε το 1878 τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα της μινωικής Κρήτης και, δεξιά, ο σερ Αρθρουρ Εβανς στην Κνωσό το 1901 (Wikipedia / ashmolean.org)

«Θα ήταν δύσκολο να δουλέψουμε έτσι μαζί με την Ελλάδα στο Βρετανικό Μουσείο εξαιτίας του Ελγιν», σχολίασε ο Σάπλαντ. «Το έχω δει από πρώτο χέρι γιατί εργάστηκα εκεί για σχεδόν μια δεκαετία. Εγινε αντιληπτό πόσο πιο εύκολο είναι τώρα για μένα», πρόσθεσε.

Οι ταξιδιώτες μάταια έψαχναν τον Λαβύρινθο –τον υπόγειο λαβύρινθο της ελληνικής μυθολογίας– μέχρι το 1878 όταν ο Καλοκαιρινός βρήκε αρχαία λείψανα. Ομως δεν μπορούσε να κάνει ανασκαφές στην Κνωσό γιατί το νησί βρισκόταν υπό τον μερικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τυχόν σημαντικά ευρήματα κινδύνευαν να εξαχθούν στην Τουρκία. Ετσι, ήταν ο Εβανς που κέρδισε το 1900 την άδεια των κρητικών αρχών να σκάψει, ενώ περίμενε να ανακηρυχθεί η ανεξαρτησία του νησιού.

«Υπάρχουν  κινήσεις στην Ελλάδα για να δοθούν τώρα στον Καλοκαιρινό τα εύσημα για την ανακάλυψη», είπε ο Σάπλαντ, «Το 2019 έστησαν μια προτομή στην είσοδο, απέναντι από την προτομή του Σερ Αρθουρ. Ηταν μια σημαντική στιγμή».

«Θεϊκό ζεύγος», 1600-1450 π.Χ., χρυσό σφραγιστιστικό δαχτυλίδι από τη μόνιμη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου /Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Η Κνωσός είναι το δεύτερο πιο δημοφιλές ελληνικό τουριστικό αξιοθέατο, μετά την Ακρόπολη των Αθηνών, και αυτός είναι εν μέρει ο λόγος που θαυμάζεται ο Εβανς τόσο πολύ. Η δημιουργική αποκατάσταση του αρχαιολογικού χώρου στην οποία προχώρησε, εξακολουθεί να επιτρέπει στους επισκέπτες να φανταστούν το παρελθόν.

Η επιρροή της, εξάλλου, αναγνωρίζεται στη νέα έκθεση, όπου μια ολόκληρη γκαλερί είναι αφιερωμένη στην αναδημιουργία εικονικής πραγματικότητας του «Assassin’s Creed Odyssey», ενός δημοφιλούς βιντεοπαιχνιδιού που χρησιμοποιεί εικόνες εμπνευσμένες από το όραμα του Εβανς για την Κνωσό. «Είναι ένας εντελώς γνήσιος σύνδεσμος», είπε ο Σάπλαντ, «και προφανώς η προβολή της έρευνας πίσω από το παιχνίδι είναι επίσης ένας τρόπος να προσελκύσει κανείς ένα νεότερο κοινό».

Ο Εβανς ήταν πεπεισμένος ότι είχε ανακαλύψει τον πραγματικό Λαβύρινθο έχοντας βρει αποδείξεις σε πολύχρωμες τοιχογραφίες, πήλινες πλάκες γραφής και μια ανέπαφη πέτρινη αίθουσα θρόνου. Ονόμασε το δαιδαλώδες κτίριο «Ανάκτορο του Μίνωα» και απέδειξε ότι ήταν περίπου 4.000 ετών. Χρησιμοποίησε επίσης τον όρο «Μινωικός» για να περιγράψει τον πρώιμο κρητικό πολιτισμό.

Καρέ με το Ανάκτορο της Κνωσού, που παρουσιάζεται στην έκθεση, από το βιντεοπαιχνίδι Assassin’s Creed Odyssey (Assassin’s Creed & Ubisoft Entertainment)

Ο Σάπλαντ παραδέχεται ότι παραμένει «αναπάντητο ερώτημα» το αν η Κνωσός είναι πραγματικά ο τόπος του μυθικού Λαβύρινθου: «Υπήρχε σίγουρα κάποιο είδος λαβύρινθου σε αυτό που [ο Εβανς] αποκαλούσε το παλάτι, αλλά δεν υπήρξε κανένα σημάδι ότι εκείνη την περίοδο οι άνθρωποι είχαν αφήσει εκεί προσφορές. Ωστόσο, υπάρχουν, δελεαστικές ενδείξεις για τη σύνδεση του Μινώταυρου και τοιχογραφίες ανθρώπων που πηδούν πάνω από ταύρους».

Ακόμη και οι αμφιλεγόμενες τσιμεντένιες αποκαταστάσεις του μεγάλου αρχαιολόγου στα μέσα του 20ου αιώνα μπορούν σχεδόν να δικαιολογηθούν, πρόσθεσε ο Σάπλαντ. Η τοποθεσία κόπηκε επτά μέτρα στην πλαγιά του λόφου και ο Εβανς έπρεπε να την υποστηρίξει όταν άρχισε να καταρρέει…