Η «ιδιοκτησία» των εμβολίων

Το 1952 ξέσπασε η χειρότερη επιδημία πολιομυελίτιδας στις ΗΠΑ. Είχε 58.000 κρούσματα. Πέθαναν 3.145 άνθρωποι και έμειναν παράλυτοι 21.269. Τα περισσότερα θύματα ήταν παιδιά. Δεν ήταν η πρώτη επιδημία· υπάρχουν αρχαίες αιγυπτιακές απεικονίσεις που δείχνουν παραμορφωμένους από τον ιό. Εμελλε, όμως, να είναι η τελευταία στον δυτικό κόσμο. Την ίδια χρονιά ο Τζόνας Σαλκ, από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, ανακάλυψε το εμβόλιο, το οποίο ανακοινώθηκε το 1955. Οπως είναι φυσικό, ο επιστήμονας έγινε διάσημος. «Νέε μου σου έρχεται μια μεγάλη τραγωδία», του είπε ο θρυλικός τηλεπαρουσιαστής Εντ Μάροου στην εκπομπή του. «Εχασες την ανωνυμία σου». Κατόπιν τον ρώτησε σε ποιον ανήκει η πατέντα του εμβολίου. «Σε όλο τον κόσμο θα έλεγα», απάντησε ο Σαλκ. «Δεν υπάρχει πατέντα. Μπορείς να πατεντάρεις τον ήλιο;». Υπολογίζεται ότι τότε, το 1955, η πατέντα του εμβολίου άξιζε 7 δισ. δολάρια.

Σήμερα, οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες έχουν αποδυθεί σε έναν τρομακτικό αγώνα για τον SARS 2-Covid-19. Οχι τόσο για την καταπολέμηση της ασθένειας καθαυτής, αλλά για τις πατέντες των διαγνωστικών τεστ και του πιθανού εμβολίου. Απόδειξη αυτού είναι η κατάθεση εκατοντάδων προκαταρκτικών πατεντών –«ακόμη δεν τον είδανε…»– για διάφορες πρακτικές παρασκευής του εμβολίου ή του φαρμάκου. Με τον παραλογισμό –ή την αντίφαση– της «πνευματικής ιδιοκτησίας» και έναν καλό δικηγόρο, όλα πλέον γίνονται…

Advertisement

Υπό φυσιολογικές συνθήκες –δηλαδή σε συνθήκες της υλικής οικονομίας– αυτό δεν είναι κακό. Ισχύει η παρατήρηση που έκανε ο Ανταμ Σμιθ στον «Πλούτο των Εθνών»: «Δεν περιμένουμε το φαγητό μας να προέλθει από την καλοσύνη του χασάπη, του ζυθοποιού, ή του φούρναρη, αλλά από μέριμνα για το προσωπικό τους συμφέρον. Δεν απευθυνόμαστε στην ανθρωπιά τους αλλά στη φιλαυτία τους, και ποτέ δεν τους μιλάμε για τις δικές μας ανάγκες, αλλά για τα δικά τους οφέλη». Στην επιστήμη όμως ισχύει αυτό που είπε ο Ισαάκ Νεύτων: «Μπόρεσα να δω μακριά γιατί πάτησα στους ώμους γιγάντων». Η γνώση της ανθρωπότητας σωρεύθηκε με ένα ατελείωτο πάρε-δώσε των πνευματικών ανθρώπων, χωρίς την περιττή γραφειοκρατία, εταιρικών σχημάτων, δικηγορικών εταιρειών, γραφείων πατεντών κ.λπ.

Το νέο φρούτο των προκαταρκτικών πατεντών βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα. Αποθαρρύνει τη συνεργασία, επειδή το ένα βήμα που κάνει ένα εργαστήριο, δεν θα το προχωρήσει κάποιο άλλο, διότι επικρέμανται αγωγές δισεκατομμυρίων. Αρκεί να σκεφθούμε ότι στη βιομηχανία της πληροφορικής πατεντάρεται ακόμη και η «αίσθηση» (look and feel) διάφορων λειτουργιών των συστημάτων.

Σε ό,τι αφορά το εμβόλιο ή το φάρμακο για τον SARS 2-Covid-19 προτάθηκαν ήδη διάφορες λύσεις, όπως το να αγοράσει την πατέντα η παγκόσμια κοινότητα ή κάποιες ισχυρές χώρες ώστε να γίνει αμέσως η μαζική παραγωγή και να μην εμφανιστούν φαινόμενα κερδοσκοπίας. Πιθανώς να καταλήξουμε εκεί, αλλά το θέμα είναι ότι οι τεχνολογίες αιχμής πνίγονται πλέον από ένα πυκνό πλέγμα ιδιωτικής γραφειοκρατίας που κάνει την πρόοδο να χωλαίνει. Η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας των πνευματικών αγαθών είναι πιο παράλογη από την έννοια της συλλογικής ιδιοκτησίας των υλικών αγαθών. Κι όλοι ξέρουμε πού κατέληξαν τα συστήματα που θέλησαν διά της γραφειοκρατίας να εφαρμόσουν το παράλογο.