Η οικειότητα: “Εις εγγύτητα ανοχής και εις απόστασιν φιλίας”

Η ελληνική κοινωνική ζωή, πάντα γενναιόδωρη προς την οικειότητα, δεν υπήρξε ποτέ σεβαστική προς την ιδιωτικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη “privacy” δεν αποδίδεται ακριβώς στα ελληνικά.

Το διαπίστωσα αυτό και τις προάλλες, όταν χρειάστηκε να παραμείνω για καμμιά ώρα  στο σαλόνι αναμονής μεγάλου ιδιωτικού θεραπευτηρίου. Καθώς καθόμουνα ακριβώς δίπλα από την πόρτα του ειδικού ασανσέρ μεταφοράς προς και από τα χειρουργεία,  έγινα μάρτυρας μιας ανοίκειας επίθεσης οικειότητας. Δράστης της ένας αδιάκριτος έως αγενής χειριστής-οδηγός του φορείου και θύματα όλοι αδιακρίτως οι οριζοντιωμένοι και ανυπεράσπιστοι μεταφερόμενοι.

Εκεί λοιπόν, εν αναμονή του ασανσέρ και εις επήκοον ημών των προκαθημένων, ο εν λόγω, με τις, τουλάχιστον, αδιάκριτες ερωτήσεις του, κατάφερε να θρυμματίσει βάναυσα τις άκρως ιδιωτικές στιγμές ανθρώπων, τις οποίες εδικαιούντο να βιώσουν, αν μη τι άλλο, ανενόχλητοι. Και ναι! σωστά μαντέψατε, μιλώντας τους σε έναν σκληρό, αναιδή ενικό.

“Από που είσαι”. “Που μένεις”; “Που δουλεύεις”; “Είσαι ευχαριστημένος”; Το αποκορύφωμα, η ερώτηση προς ατυχή νεαρή, η οποία πριν από λίγο είχε αποχαιρετιστεί από τον συνοδό της:

-“Αρραβωνιαστικός σου, ο νεαρός”; τόλμησε να τη ρωτήσει, ασύστολα.

Δεν άκουσα την απάντηση, καθώς το φορείο είχε ήδη μπει στο ασανσέρ. Να υποθέσω ότι στη συνέχεια δεν θα παρέλειψε να ρωτήσει την κοπέλα, ακόμη και αν ήταν ευχαριστημένη από τη σχέση τους;

Προσπάθησα να διασκεδάσω τη στιγμή φέρνοντας στο μυαλό μου τη χαριτωμένη απάντηση, σε ενοχλητικό περίεργο, από τον Πλούταρχο:

-Τι έχεις μέσα  στο καλάθι.

– Δε βλέπεις το σκέπασμα;

Ο λόγος, λοιπόν, για το “ευαγές μυστήριον των σχέσεων”. Την οικειότητα ειδικότερα. Δυο κείμενα, το σημερινό και το επόμενο.

Αντικείμενο ανάλυσης μεγάλων φιλοσόφων, η προβληματική των σχέσεων και της φιλίας και πιο πολύ η διαχείριση της οικειότητας καταγράφεται ως η τρίτη προϋπόθεση φιλίας, μετά τον σεβασμό και την αγάπη.

Ωστόσο, όλα εξαρτώνται από την προσωπική ωριμότητα, αγωγή και αυτάρκεια του καθενός μας. Η μοναξιά, η ειρηνική και ευχάριστη συμβίωση με τον εαυτό μας είναι η ασφαλέστερη απόδειξη ψυχικής υγείας. Μητέρα της αυτάρκειας, μάς μαθαίνει, μεταξύ τόσων άλλων, να μη σπαταλάμε τους συνανθρώπους μας, να τους χρησιμοποιούμε και να  καταφεύγουμε σ’ αυτούς με φειδώ, “που θα πει να τους αγαπάμε περισσότερο”.

Τι χωρίζει την οικειότητα από την ιδιωτικότητα; Δύο φράσεις το ορίζουν αφοριστικά. Η πρώτη: “Μια πόρτα κλειστή, ακλείδωτη όμως, έτοιμη ν’ ανοίξει, σα να περίμενε τον επισκέπτη που θα μπορούσε αμέσως και καλόδεχτος να περάσει, αλλά που πολύ λίγοι την χτύπησαν”. Και η δεύτερη: “Η θεληματική στέρηση μιας συντροφιάς, που η απουσία της με λαβώνει και με προστατεύει ταυτόχρονα”.

Η M. Κατσουνάκη, στην Καθημερινή, είχε επισημάνει και μια άλλη πτυχή: την τάση, στις μέρες μας να επιδεικνύουμε, να δοκιμάζουμε τις φιλίες μας στη δημόσια σφαίρα. Γράφει σχετικά: Περιφέρουμε τους φίλους μας, το στενό περιβάλλον μας, όπως ακριβώς και το καινούριο μας 4χ4 ή όποιο άλλο περιουσιακό μας στοιχείο, ως σημάδι, δηλαδή, κοινωνικής αποδοχής και καταξίωσης.

Σ’ αυτό να προσθέσουμε και τις, μεταξύ των ανθρώπων, υπερβολικές εκδηλώσεις ενδιαφέροντος, τις λιγωτικές διαχύσεις, τους ασφυκτικούς εναγκαλισμούς. Προσθέτουν, άραγε, τίποτα όλες αυτές οι μαϊμουδιές στην ανάπτυξη ή έστω στη συντήρηση των ανθρωπίνων σχέσεων;

Ο Πλάτων έχει καταδικάσει την “από του μη ερώντος οικειότητα”, την ψευτο-οικειότητα δηλαδή των, κατά Καβάφη, στοχαστικών προσαρμογών…

Πάντως, με ή χωρίς τη φιλοσοφική αρωγή, ο πρακτικός βίος των πολιτισμένων ανθρώπων είναι γεμάτος από την ασυναίσθητη, την ενστικτώδη τήρηση της παραπάνω φιλοσοφικής προβληματικής: “Πόσοι από εκείνους που θεωρούμε φίλους μας, μας  επισκέπτονται ακάλεστοι; Πόσοι μας επιτρέπουν να σκεφτόμαστε μεγαλόφωνα; με ποιους μπορούμε να παραμείνουμε επί ώρες σιωπηλοί;” Κι ακόμα: “Πόσα πράγματα μπορείς να μάθεις για τον φίλο σου, χωρίς να σταματήσεις να τον αγαπάς”; “Πόσα πράγματα είσαι διατεθειμένος να  μη μάθεις για τον φίλο σου (ή να τα κρύψεις απ’ αυτόν) επειδή τον αγαπάς”;

Πού καταλήγουμε; Οι ρυθμιστικοί παράγοντες, στη μέτρηση της συναισθηματικής έντασης, που πρέπει να διατρέχουν τις ανθρώπινες σχέσεις, είναι η αγάπη και ο σεβασμός. Ανάμεσά τους, σ’ ένα ευρύτατο φάσμα διακυμάνσεων, εντάσσονται οι άπειρες εκδοχές των διαπροσωπικών σχέσεων. Και πάντως: είναι δύσκολο να νιώσουμε κοντά μας κάποιον, που δεν ξέρει να τηρεί τις αποστάσεις.

Η αγάπη ελκύει, ο σεβασμός απωθεί. Επομένως, τόση αγάπη ώστε να μην καταπατείται ο σεβασμός, τόσος σεβασμός ώστε να μην ακυρώνεται η αγάπη.

Η ιδανική θερμοκρασία, η ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ του ακραίου σεβασμού και της πιεστικής αγάπης, εντοπίζεται στην παλιά έξοχη φράση: “Εις εγγύτητα ανοχής και εις απόστασιν φιλίας”.

^{*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα.}

gcostoulas@gmail.com

 

• Το επόμενο Σάββατο: “Λάθε βιώσας”: Έπαινος ή Ψόγος;