Η καθαρή ενέργεια και τα αιολικά πάρκα

Στην Ανδρο πραγματοποιήθηκε την Κυριακή συνέντευξη Τύπου από περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς φορείς ενάντια στην αδειοδότηση ανεμογεννητριών στο νησί. Το Κίνημα για την Προστασία των Νησίδων του Αιγαίου πραγματοποίησε πριν από λίγες ημέρες εκδηλώσεις στην Αμοργό και την Αστυπάλαια, για τη δημιουργία αιολικών πάρκων σε 14 μικρά νησιά και νησίδες. Εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έχουν τον τελευταίο μήνα πραγματοποιηθεί στην Τήνο, στην Οίτη, στην Εύβοια, στα Αγραφα και αλλού.

Γιατί τους τελευταίους μήνες από μεμονωμένες οι διαμαρτυρίες απέναντι στα αιολικά πάρκα έχουν πολλαπλασιαστεί; Σε ποιο βαθμό οφείλονται σε άγνοια ή στον φόβο του αγνώστου (αυτό που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν NIMBY – not in my back yard) και σε ποιο βαθμό οι διαμαρτυρίες είναι όντως δικαιολογημένες; Τόσο οι επιστήμονες όσο και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις είναι διχασμένες, όχι βέβαια για τη σημασία της διείσδυσης των λεγόμενων καθαρών μορφών ενέργειας έναντι των εξορύξεων κάθε είδους, αλλά για τον τρόπο που αυτές πραγματοποιούνται στη χώρα μας. Η υπόθεση έχει φθάσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που ερευνά όχι μόνο συγκεκριμένη καταγγελία τριών περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά της χώρας μας, αλλά και τα προβλήματα που δημιουργούνται στην ενσωμάτωση των επικαιροποιημένων «οδηγών» για τα αιολικά και τη δέουσα περιβαλλοντική εκτίμηση, σε συνδυασμό με διατάξεις του πρόσφατου νομοσχεδίου του υπουργείου Περιβάλλοντος.

Παράλληλα, αρκετές από τις τοπικές κινήσεις προετοιμάζουν προσφυγές σε ευρωπαϊκά όργανα, υποστηρίζοντας ότι οι ελληνικές αρχές έχουν σκοπίμως αγνοήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων σε περιοχές που είναι σημαντικές για τη βιοποικιλότητα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι καθυστερήσεις στην εκπόνηση και θέσπιση ειδικών πλαισίων για κάθε περιοχή Natura είναι «βολικές» για την (προηγούμενη) αδειοδότηση του μεγαλύτερου όγκου των αιτήσεων.

Τι φταίει

Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο ερώτημα. «Η αύξηση των αντιδράσεων συνδέεται με την αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας στον τομέα των ΑΠΕ, που με τη σειρά της οφείλεται αφενός στην πολιτική δέσμευση της Ελλάδας να προωθήσει τις ΑΠΕ με νομικά δεσμευτικούς στόχους έως το 2030 και αφετέρου στην τεράστια μείωση του κόστους των νέων έργων ΑΠΕ», λέει ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος τομέα κλιματικής αλλαγής και ενέργειας στη WWF. «Οπως είναι επόμενο, τα τελευταία έτη αδειοδοτούνται πολύ περισσότερα έργα σε όλη την Ελλάδα και αυτό έχει τραβήξει την προσοχή της κοινής γνώμης».

«Σίγουρα ένας λόγος για τις αυξημένες αντιδράσεις είναι ότι πολλά από τα έργα αυτά αποφασίζονται χωρίς καμία προηγούμενη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας», εκτιμά ο Απόστολος Καλτσής, υπεύθυνος δράσεων διατήρησης στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. «Ο κόσμος που αντιδρά στην πλειονότητά του δεν λέει ένα στείρο “όχι”, είναι άνθρωποι που έχουν πρωτοστατήσει στις περιοχές τους για θέματα που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος όπως τα απορρίμματα και η διάνοιξη δρόμων. Οταν για παράδειγμα παλεύεις για δεκαετίες για τη διάσωση των παραδοσιακών οικισμών και βλέπεις να τοποθετούνται από πάνω τους με ευκολία ανεμογεννήτριες των 150 μέτρων, είναι λογικό να αντιδράς».

Οι αντιδράσεις εστιάζονται συνήθως σε δύο ζητήματα: στις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον (άρα στη χωροθέτηση των αιολικών πάρκων) και στον αριθμό των αδειοδοτημένων ανεμογεννητριών. «Το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που θεσπίστηκε το 2008, χρειάζεται βελτίωση», εκτιμά ο κ. Καλτσής. «Δεν ορίζει μια διαδικασία αρχικής εκτίμησης για το πού μπορούν να τοποθετηθούν ανεμογεννήτριες, πριν υποβάλλουν επενδυτικές προτάσεις οι εταιρείες, ώστε να αποκλειστούν οι περιοχές που είναι σημαντικές για τη βιοποικιλότητα. Αυτό θα έλυνε πολλά προβλήματα, καθώς ο επενδυτής θα διέθετε λιγότερα χρήματα για μελέτες και θα αντιμετώπιζε λιγότερες αντιδράσεις. Σήμερα, τα αιολικά εκτός περιοχών Natura αδειοδοτούνται μέσω πρότυπων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων (σ.σ. ένα είδος «υπεύθυνης δήλωσης», την οποία δεν ελέγχει στη συνέχεια κανείς)».

Γιατί όμως οι επενδυτές προτιμούν τις προστατευόμενες περιοχές; «Στις περιοχές αυτές η γη είναι συνήθως δημόσια, άρα τους παρέχεται δωρεάν. Επίσης, είναι μακριά από οικισμούς και θεωρούν ότι δεν θα έχουν αντιδράσεις. Οι επιστημονικοί φορείς που υποστηρίζουν την αιολική ενέργεια εκτιμούν ότι το αιολικό δυναμικό είναι πολύ πιο ισχυρό όταν οι ανεμογεννήτριες τοποθετούνται σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 500 μέτρων. Ετσι όμως αλλοιώνονται όλες οι κορυφογραμμές. Στη Δανία, όπου το ύψος δεν ξεπερνά πουθενά τα 150 μέτρα, δεν βλέπω να αντιμετώπισαν πρόβλημα στη διείσδυση των ΑΠΕ».

«Οι αντιδράσεις είναι δικαιολογημένες στον βαθμό που ζητούν καλύτερη χωροθέτηση ώστε να αποφεύγονται ή να μειώνονται οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και να εξετάζονται σωρευτικά οι επιπτώσεις σε μια περιοχή. Προφανώς η τοπική κοινωνία πρέπει να έχει ενεργό ρόλο στη διαδικασία χωροθέτησης», λέει ο κ. Ιμπραήμ. «Το θέμα της ακεραιότητας των οικολογικά σημαντικών περιοχών είναι σοβαρό. Γι’ αυτό και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουμε ζητήσει την αναστολή των έργων κατηγορίας Α (στην οποία περιλαμβάνονται και τα αιολικά) μέχρι να ολοκληρωθούν οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που σήμερα εκπονούνται. Αντίθετα δεν συμμερίζομαι αιτιάσεις για αισθητική υποβάθμιση ή υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Γενικώς αυτή την περίοδο υπάρχει μια τάση “ισοπέδωσης” της συνεισφοράς των ΑΠΕ, σαν να μη συμβαίνει η κλιματική αλλαγή, σαν αυτή να μην αφορά τις τοπικές κοινωνίες. Για τον λόγο αυτό πιστεύω ότι πρέπει να μπει σε πρώτη προτεραιότητα η αναθεώρηση του ειδικού πλαισίου για τις ΑΠΕ και τα αιολικά έργα να είναι υποδείγματα επενδύσεων. Στόχος μας πρέπει να είναι η πλήρης απανθρακοποίηση, όχι η επίτευξη κάποιων ποσοστών διείσδυσης έως το 2030».

Συγκλίσεις, αφού ακουστούν όλες οι απόψεις

Η διαδικασία αναθεώρησης του χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ έχει καθυστερήσει πολύ. Η Αθηνά Γιαννακού, καθηγήτρια πολεοδομικής πολιτικής και αστικής ανάπτυξης στο ΑΠΘ, συμμετέχει στο σχήμα που έχει αναδειχθεί προσωρινός ανάδοχος στον σχετικό διαγωνισμό του υπουργείου Περιβάλλοντος. «Η εμπειρία διεθνώς δείχνει ότι οι τοπικές κοινωνίες είναι πάντα επιφυλακτικές. Δεν είναι ελληνικό το πρόβλημα. Ενα χωροταξικό σχέδιο έχει ακριβώς αυτόν τον ρόλο. Να αξιολογήσει τι έγινε έως τώρα, να επανεξετάσει τις χωρικές επιδράσεις των έργων ΑΠΕ, να συμπεριλάβει τα νέα επιστημονικά δεδομένα και τις νομοθετικές αλλαγές», λέει στην «Κ». «Οταν το νέο σχέδιο καταρτιστεί, θα υπάρξει διαβούλευση και θα μπορέσουν να ακουστούν όλες οι απόψεις και να αναζητηθούν συγκλίσεις».

Ως προς τη φέρουσα ικανότητα, ένα ζήτημα που παραμένει δύσκολο να οριστεί ποσοτικά, η κ. Γιαννακού πιστεύει ότι δεν είναι το μείζον. «Εχω δει πολλά νησιά να έχουν γίνει “σκαντζόχοιροι” από την αυθαίρετη ή την αλόγιστη εκτός σχεδίου δόμηση, αλλά εκεί δεν διαμαρτύρεται κανείς. Η φέρουσα ικανότητα σε μια δραστηριότητα δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί. Είναι πιο πρακτικό να έχεις ένα γενικό πλαίσιο κανόνων και έναν οδηγό για το πού επιτρέπεται κάτι και πού όχι. Επιπλέον, μιας και το επιχείρημα αυτό ακούγεται συχνά, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από τις περιοχές Natura. Οχι μόνο γιατί αυτές είναι πολύ μεγάλες, αλλά γιατί περιλαμβάνουν διαφορετικά περιβαλλοντικά στοιχεία, οικισμούς και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η γεωργία. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί θα έπρεπε να αποκλείσουμε τις καθαρές μορφές ενέργειας από τις Natura. Εχουμε μια εξαιρετική νομοθεσία για τη βιοποικιλότητα, άρα με βάση τους περιορισμούς της θα δούμε ποιους υψηλής αξίας βιοτόπους και οικοσυστήματα θα πρέπει να αποφύγουμε. Είναι διαφορετικό να χωροθετήσεις στον πυρήνα μιας προστατευόμενης περιοχής και διαφορετικό στην περιφερειακή της ζώνη. Κατανοώ τις επιφυλάξεις για τον κατακερματισμό της ορεινής ζώνης – το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο θα θέσει τις χωρικές προϋποθέσεις και οι τοπικές κοινωνίες θα έπρεπε να συνεισφέρουν σε αυτό, μέσω της διαδικασίας διαβούλευσης. Πρέπει όμως να εμπιστευθούμε τα εργαλεία του χωρικού σχεδιασμού, δεν μπορούμε απλά να αφήσουμε τα πράγματα ως έχουν».

«Το 95% των προβλημάτων ξεκινά από τη χωροθέτηση», λέει ο κ. Καλτσής. «Η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου είναι μια μεγάλη παρέμβαση σε περιοχές όπου είναι τα τελευταία εναπομείναντα, αδιατάρακτα από τον άνθρωπο, καταφύγια της άγριας ζωής. Πρέπει λοιπόν να εξετάζουμε τους εθνικούς μας στόχους για την κλιματική αλλαγή παράλληλα και όχι εις βάρος των εθνικών μας στόχων για την προστασία της βιοποικιλότητας. Αν η μισή Σκύρος ή η Αστυπάλαια καλυφθούν με ανεμογεννήτριες, θα είναι κάτι “πράσινο”; Και όμως, η κριτική προς τα αιολικά πάρκα αντιμετωπίζεται ως η νέα βλασφημία».

Η «Κ» απευθύνθηκε και στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας για το θέμα των μεγάλων συγκεντρώσεων αιολικών πάρκων σε κάποιες περιοχές. Η ΡΑΕ δεν ανταποκρίθηκε, επικαλούμενη φόρτο εργασίας.

Οι κούρνιες των ορνέων και η χωροθέτηση

Τι συμβαίνει σε τρεις διαφορετικές περιοχές, στις οποίες το τελευταίο διάστημα έχουν ξεκινήσει εκστρατείες πολιτών και φορέων ενάντια στη χωροθέτηση μεγάλων αιολικών πάρκων.

Ζήρεια

«Η Ζήρεια είναι ένας βοτανικός παράδεισος. Η περιοχή που έχει επιλεγεί για τις ανεμογεννήτριες είναι περιοχή Natura, με μοναδική βιοποικιλότητα. Το 2009 εκπονήθηκε ειδική περιβαλλοντική μελέτη, που προτείνει συγκεκριμένα μέτρα προστασίας της περιοχής, αλλά, μαντέψτε, έμεινε στο συρτάρι», λέει ο Θανάσης Δημάκης, μέλος του Δικτύου Προστασίας Ζήρειας. «Προς το παρόν, έχει δοθεί μία άδεια για 21 ανεμογεννήτριες, δεν έχει φθάσει ακόμη στο στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Προσπαθούμε να το προλάβουμε γιατί θα θυσιαστεί το τελευταίο παρθένο κομμάτι της Κορινθίας. Το πρόβλημά μας δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η χωροθέτηση. Φοβάμαι ότι όπως έγινε με την ανεξέλεγκτη δόμηση στην Αθήνα το ’60, τις συνέπειες της οποίας πληρώνει όλη η πρωτεύουσα σήμερα, το ίδιο θα συμβεί αυτή την περίοδο στα βουνά, καθώς αδειοδοτείται οποιοσδήποτε, οπουδήποτε. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν θα μπορούσαν, λ.χ., να τοποθετηθούν ανεμογεννήτριες παράλληλα με την εθνική οδό, όπως σε τόσες χώρες.

Αγραφα

«Η περίπτωση των Αγράφων είναι ενδεικτική τού πώς μπορεί να αγνοηθεί η περιβαλλοντική αξία μιας περιοχής με έντεχνο τρόπο», λέει ο Παναγιώτης Φωκάς, μέλος του Δικτύου Φορέων και Πολιτών για την Προστασία των Αγράφων. «Οταν το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή μας απέναντι στην αδειοδότηση αιολικών πάρκων στα Αγραφα, ζήτησε να μην ξεκινήσουν τα έργα πριν υποβληθεί ειδική οικολογική αξιολόγηση. Η μελέτη που υποβλήθηκε ήταν ελλιπής, αλλά παρότι ζητήθηκε η υποβολή νέων στοιχείων και εκκρεμούσε η υποβολή τους, το δασαρχείο Καρπενησίου τους έδωσε άδεια εγκατάστασης. Αρχές Οκτωβρίου, υπέβαλαν νέα στοιχεία, πάλι ελλιπή, από τα οποία αποκαλύφθηκε ότι στην καρδιά της περιοχής όπου θα μπουν οι ανεμογεννήτριες είναι οι θερινές “κούρνιες” των ορνέων, που είναι είδος υπό εξαφάνιση. Το γεγονός αυτό παρακάμφθηκε και η Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ ενέκρινε την ειδική αξιολόγηση που υπέβαλαν. Γιατί όχι στα Αγραφα; Είναι μια περιοχή απάτητη, πολύ σημαντική για τη βιοποικιλότητα. Είναι ένα από τα τελευταία παρθένα μέρη στη χώρα μας».

Ανδρος

«Μετά την Κάρυστο, που γέμισε ανεμογεννήτριες, επόμενος στόχος είναι η Ανδρος. Ηδη έχουν άδεια 150 ανεμογεννήτριες και άλλες τόσες βρίσκονται υπό εξέταση. Μία μάλιστα από τις θέσεις βρίσκεται σε ζώνη προστασίας της ορνιθοπανίδας, όπου πραγματοποιείται κοινοτικό πρόγραμμα Life για τον σπιζαετό (από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης)», λέει ο Νίκος Αυγουστής, από το Δίκτυο Φορέων και Ενεργών Πολιτών Ανδρου. «Δεν είναι δυνατόν να θεωρούν ότι δεν βλάπτεται η ορνιθοπανίδα επειδή θα χρησιμοποιούνται συστήματα ηχητικού εκφοβισμού –δηλαδή θα διώχνουν τα πουλιά από τον βιότοπό τους– και αυτό να γίνεται δεκτό και από το ΣτΕ. Δεν είναι δυνατόν, τις μελέτες περιβαλλοντικών όρων να τις κάνουν τα ίδια γραφεία που εκπονούν ή συντονίζουν και τις μελέτες για τις προστατευόμενες περιοχές. Δεν μπορεί οι μελέτες αυτές να αποκρύπτουν στοιχεία για την περιβαλλοντική σημασία περιοχών. Για τον λόγο αυτό θα προσφύγουμε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αν η Αττική θέλει καθαρή ενέργεια, ας γεμίσει με ανεμογεννήτριες τον Υμηττό, την Πάρνηθα και την Πεντέλη, να νιώσουν οι Αθηναίοι πώς αισθανόμαστε εμείς γι’ αυτό που γίνεται στον τόπο μας».