Η κλιματική αλλαγή απειλεί το ακριβότερο ψάρι του κόσμου

Το 2019, ένας μεγιστάνας πλήρωσε το αστρονομικό ποσό των 3,1 εκατομμυρίων δολαρίων για έναν ερυθρό τόνο σε δημοπρασία στο Τόκιο. Ο τόνος ζύγιζε 278 κιλά – όσο περίπου μια αρκούδα γκρίζλι – και κατέκτησε τον τίτλο του πιο ακριβού ψαριού που έχει πουληθεί ποτέ.

Η οικογένεια των τόνων θεωρείται η πιο πολύτιμη εμπορικά σε παγκόσμιο επίπεδο, με τον ερυθρό τόνο να ξεχωρίζει ως ο ακριβότερος, καθώς χρησιμοποιείται κυρίως στο σούσι και το σασίμι.

Σύμφωνα με τη Σάρα Γκλέιζερ, ανώτερη διευθύντρια της ομάδας για το μέλλον των ωκεανών στο Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) των ΗΠΑ, η αξία του ερυθρού τόνου είναι εντυπωσιακή.

Ένας ερυθρός τόνος μπορεί να αξίζει περισσότερο από έναν τόνο παλαμίδες, γεγονός που έχει συμβάλει στην υπεραλίευση του είδους. Η τεράστια παγκόσμια ζήτηση για σούσι είχε εξαντλήσει τα αποθέματα του ερυθρού τόνου, φέρνοντάς τον στα πρόθυρα της εξαφάνισης το 2010.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι πληθυσμοί του τόνου έχουν σημειώσει εντυπωσιακή ανάκαμψη. Αυτό οφείλεται στην εφαρμογή βιώσιμων ποσοστώσεων αλιείας και στην καταπολέμηση της παράνομης αλιείας.

Το 2021, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) μετέφερε τον ερυθρό τόνο του Ατλαντικού από την κατηγορία «απειλούμενος» σε «λιγότερο ανησυχητικός». Παράλληλα, ο ερυθρός τόνος του Ειρηνικού έχει φτάσει σε επίπεδα ανάκαμψης που ξεπερνούν τους διεθνείς στόχους, και μάλιστα μια δεκαετία νωρίτερα από το αναμενόμενο. Αν και ο νότιος ερυθρός τόνος παραμένει υπό εξαφάνιση, δεν θεωρείται πλέον «κρίσιμα απειλούμενος» στον κόκκινο κατάλογο της IUCN.

«Πρόκειται για μια μεγάλη ιστορία επιτυχίας. Καταφέραμε να αντιστρέψουμε αυτή την τάση υπεραλίευσης και σχεδόν κατάρρευσης του αποθέματος σε λιγότερο από 20 χρόνια», λέει ο Αλεσάντρο Μπούζι, υπεύθυνος αλιευτικών προγραμμάτων του WWF που ειδικεύεται στην αλιεία τόνου. «Βρισκόμαστε τώρα σε μια κατάσταση όπου η υπεραλίευση δεν αποτελεί πλέον απειλή».

Ο ερυθρός τόνος βρίσκεται πλέον αντιμέτωπος με μια νέα σοβαρή απειλή: την κλιματική κρίση. Έρευνες αποκαλύπτουν ότι είναι εξαιρετικά ευάλωτος στις μεταβολές της θερμοκρασίας, καθώς ακόμη και μικρές αυξήσεις μπορούν να επηρεάσουν τον μεταβολισμό, την αναπαραγωγή και τις διατροφικές του συνήθειες. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αυτές οι αλλαγές στον ερυθρό τόνο μπορεί να έχουν αλυσιδωτές επιπτώσεις σε άλλα θαλάσσια είδη και στις κοινότητες που εξαρτώνται από την αλιεία.

Με μέγεθος 1,8-3 μέτρα, ο ερυθρός τόνος είναι ο μεγαλύτερος τόνος στον κόσμο. Μπορούν να ζήσουν έως και 40 χρόνια και είναι κορυφαίοι θηρευτές που κυνηγούν κοπάδια ψαριών, όπως ρέγγες και σκουμπριά.

Τα θερμόαιμα ψάρια συγκαταλέγονται μεταξύ των ταχύτερων κολυμβητών στον πλανήτη. Μεταναστεύουν χιλιάδες μίλια κάθε χρόνο για να αναπαραχθούν και να κυνηγήσουν. Αλλά αυτά τα μοτίβα μετανάστευσης αρχίζουν τώρα να αλλάζουν.

Καθώς οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται, ο ερυθρός τόνος μετακινείται σε ψυχρότερα νερά.

Μια πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Υπηρεσίας Θαλάσσιας Αλιείας διαπίστωσε ότι οι μεγάλοι και μικροί τόνοι του Ατλαντικού μετακινούνται βορειότερα, στα ύδατα στα ανοικτά των ακτών της Μασαχουσέτης, με ρυθμό 4-10 χιλιομέτρων ετησίως.

Ιρλανδοί επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το 2019, έξι γιγάντιοι ερυθροί τόνοι του Ατλαντικού αποκολλήθηκαν από τις καθιερωμένες μεταναστευτικές τους διαδρομές μεταξύ της Ιρλανδίας και του Βισκαϊκού Κόλπου ή της μεσοατλαντικής κορυφογραμμής, για να κινηθούν βορειότερα προς την Ισλανδία. Η νέα διαδρομή θεωρήθηκε ότι ήταν απάντηση σε ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα.

«Βλέπουμε τον ερυθρό τόνο να τρέφεται σε ασυνήθιστες περιοχές, για παράδειγμα στη Βόρεια Θάλασσα, γύρω από τη Σκανδιναβία και την Ισλανδία», λέει ο Μπούζι. «Βλέπουμε ήδη αλλαγές στα πρότυπα μετανάστευσης».

Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας στους τόπους αναπαραγωγής, λέει ο Μπούζι. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, ο ερυθρός τόνος του Ατλαντικού συρρέει στη Μεσόγειο για να αναπαραχθεί, συμβάλλοντας στο να καταστεί η Μεσόγειος Θάλασσα η σημαντικότερη αλιευτική περιοχή ερυθρού τόνου στον κόσμο.

Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι επίσης ένα «κλιματικό hotspot». Μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στη Μεσόγειο αναμένεται να αυξηθεί κατά 1-3 βαθμούς Κελσίου.

«Όντας τόσο στενά περιορισμένη με όχι τόσο μεγάλη ροή και περιστροφή όσο οι μεγαλύτερες ωκεάνιες λεκάνες, η Μεσόγειος Θάλασσα θα [βιώσει] πολύ ταχύτερες και μεγαλύτερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή», λέει η Γκλέιζερ.

Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών μπορεί να αναγκάσει τα νεαρά ερυθρά κήτη να φύγουν από τη Μεσόγειο μέσα στα επόμενα 50 χρόνια. Η μελέτη έδειξε ότι όταν οι θαλάσσιες θερμοκρασίες ξεπερνούν τους 28°C, επηρεάζουν αρνητικά τον μεταβολισμό και την ανάπτυξη των νεαρών ερυθρών τόνων.

Για να ανακαλύψει αυτό το κρίσιμο όριο θερμοκρασίας, ο Κλιβ Τρούμαν, καθηγητής γεωχημικής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, ανέπτυξε μια πρωτοποριακή μέθοδο που ανέλυε τον μεταβολισμό του ερυθρού τόνου μέσω των αφτιών του.

Συγκεκριμένα, ο Τρούμαν και η ομάδα του εξέτασαν ένα χαρακτηριστικό που ονομάζεται ωτόλιθος – μια δομή ανθρακικού ασβεστίου στο εσωτερικό αφτί των ψαριών, η οποία τους επιτρέπει να ισορροπούν και να αντιλαμβάνονται το θόρυβο και τις δονήσεις.

Παρόμοια με τους δακτυλίους των δέντρων, οι ωτόλιθοι αποκαλύπτουν την ηλικία ενός ψαριού και περιέχουν ισότοπα που αποκαλύπτουν τις προηγούμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, λέει ο Τρούμαν.

Τα ισότοπα οξυγόνου αποκαλύπτουν τη θερμοκρασία του νερού που βίωσε το ψάρι όσο ήταν ζωντανό, ενώ τα ισότοπα άνθρακα δείχνουν πόσο γρήγορα μετέτρεπε την τροφή σε ενέργεια, δηλαδή τον μεταβολισμό του, λέει.

«Αυτά τα δύο πράγματα μαζί μας δίνουν τη θερμοκρασία στην οποία ζούσε το ψάρι και τον μεταβολικό του ρυθμό», λέει ο Τρούμαν. Το επίπεδο λεπτομέρειας που αποκάλυψαν αυτά τα οστά για τις συνθήκες διαβίωσης του ψαριού ήταν πρωτοφανές. «Είναι εκπληκτικό. Είναι ουσιαστικά σαν να έχουμε ένα έξυπνο ρολόι».

Τα ερυθρά ψάρια χρειάζονται ζεστό νερό για να αναπαραχθούν – τα αβγά τους αναπτύσσονται όταν η θερμοκρασία φτάνει τους 20°C – αλλά αν το νερό θερμανθεί πέρα από ένα συγκεκριμένο όριο, τότε ο μεταβολισμός τους αρχίζει να μειώνεται, λέει ο Τρούμαν. «Αυτό το όριο είναι οι 28°C».

Η θερμοκρασία στη Μεσόγειο Θάλασσα ξεπέρασε αυτό το κρίσιμο όριο τον Αύγουστο του 2024, όταν η μέση ημερήσια επιφανειακή θερμοκρασία έφθασε στο ρεκόρ των 28,45°C.

Σύμφωνα με τον Τρούμαν, μελέτες δείχνουν ότι ο ερυθρός τόνος περνάει τον περισσότερο χρόνο του στα ανώτερα 20 μέτρα της υδάτινης στήλης. «Έτσι, είναι πιθανό ότι οι επιφανειακές θερμοκρασίες του νερού είναι πραγματικά κρίσιμες για τους νεαρούς (κάτω του ενός έτους) τόνους στη Μεσόγειο», λέει.

Καθώς οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται, ο ερυθρός τόνος αναμένεται να μετακινήσει τις περιοχές αναπαραγωγής του μακριά από τη Μεσόγειο σε ψυχρότερα νερά, ενδεχομένως στον Βισκαϊκό Κόλπο, λέει ο Τρούμαν.

«Αν το ενδιαίτημα των νεαρών ατόμων αρχίσει να μετατοπίζεται, τότε τα μέρη στα οποία αναγκάζονται να [μεταναστεύσουν] είναι μέρη με άλλες παραδοσιακές αλιευτικές δραστηριότητες», προσθέτει.

Η ανησυχία είναι ότι οι νεαροί τόνοι μπορεί να καταλήξουν ως παρεμπίπτον αλίευμα στην καθιερωμένη αλιεία γαύρου και σαρδέλας στον Βισκαϊκό Κόλπο, λέει. «Πρέπει να σκεφτείτε πώς θα μπορούσατε να αλλάξετε την εποπτεία σας ή να αλλάξετε τους κανονισμούς αλιείας σας για να προσαρμοστείτε σε αυτές τις μεταβαλλόμενες κατανομές».

Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα μετανάστευσης θα επηρεάσουν επίσης τις αλιευτικές κοινότητες που εξαρτώνται από την αλίευση τόνου για τον βιοπορισμό τους, λέει ο Μπούζι.

«Στη Μεσόγειο, πολλές αλιευτικές κοινότητες εξαρτώνται ιστορικά από τον τόνο που περνάει από το δικό τους τμήμα της ακτής σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου.

Οι παγίδες τόνου λειτουργούν με βάση αυτές τις μεταναστεύσεις. Αν η κλιματική κρίση μεταβάλει τα μοτίβα των μεταναστεύσεων, αυτό δεν μπορεί πλέον να είναι ένα αξιόπιστο σύστημα».

«[Οι κοινότητες αυτές] δεν βλέπουν τις θερμοκρασίες των ωκεανών να αλλάζουν και τα οικολογικά μοντέλα. Αυτό που βλέπουν είναι ότι πρέπει να πάνε πιο μακριά για να πιάσουν ψάρια», λέει η Γκλέιζερ. «Βλέπουν ότι τα ψάρια μετακινούνται, ότι αλλάζουν τις μεταναστευτικές τους συνήθειες».

Οι μικρότερες αλιευτικές κοινότητες επηρεάζονται ήδη από τα αυστηρά μέτρα που θεσπίστηκαν για να αποτραπεί η υπεραλίευση του ερυθρού τόνου τις τελευταίες δύο δεκαετίες, λέει ο Μπούζι.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, «υπήρχαν εκατοντάδες σκάφη που ψάρευαν τόνο στην Ιταλία… δεν υπήρχαν κανόνες», λέει. «Ήταν δυνατό να αλιεύει κανείς ερυθρό τόνο χωρίς περιορισμούς, σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και πριν φτάσουν στη σεξουαλική ωριμότητα».

Αυτό το ελεύθερο παιχνίδι ωφέλησε τόσο τα μεγάλα, όσο και τα μικρά αλιευτικά σκάφη, αλλά προκάλεσε επίσης το 2007 σχεδόν την κατάρρευση των αποθεμάτων ερυθρού τόνου.

Οι αυστηρές νέες αλιευτικές ποσοστώσεις οδήγησαν στην κατάρρευση μεγάλου μέρους της βιομηχανίας αλιείας ερυθρού τόνου, λέει ο Μπούζι.

«Τώρα μόλις 12 [σκάφη] επιτρέπεται να αλιεύουν ερυθρό τόνο», λέει. Αυτό το αυστηρά ρυθμισμένο σύστημα ποσοστώσεων ευνοεί τα μεγαλύτερα σκάφη, με παρατηρητές επί του σκάφους, παρά τα μικρότερα αλιευτικά σκάφη, λέει.

Παρόλο που οι περιορισμοί μπορεί να έχουν βοηθήσει στην ενίσχυση των ιχθυαποθεμάτων, οι ανάγκες των μικρότερων αλιευτικών κοινοτήτων δεν έχουν πάντα προτεραιότητα. «Αυτή είναι η επόμενη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί».

Αν και οι πληθυσμοί του ερυθρού τόνου έχουν ανακάμψει τα τελευταία χρόνια, «ο κίνδυνος εξαφάνισης δεν έχει δυστυχώς απομακρυνθεί ποτέ», λέει η Γκλέιζερ.

«Αν καταφέρουμε να αλλάξουμε τις πολιτικές και τους κανονισμούς μας και να κάνουμε την αλιεία πολύ πιο βιώσιμη, πολλά ψάρια θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στην κλιματική κρίση», λέει.

Αλλά αυτό είναι πιο δύσκολο για τα μακρόβια είδη, όπως ο γαύρος, που δεν αναπαράγονται μέχρι να γίνουν περίπου οκτώ ετών, από ό,τι για τα μικρά πελαγικά ψάρια, όπως οι σαρδέλες και οι γαύροι.

Αυτά τα μικρότερα ψάρια αναπαράγονται πολύ γρήγορα, οπότε οι πληθυσμοί τους μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις αλλαγές των θερμοκρασιών, προσθέτει η ίδια.

«Βρισκόμαστε σε πορεία ανάκαμψης», λέει ο Τρούμαν. «Πρέπει απλώς να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα καταστραφεί από το επόμενο πρόβλημα στη συνέχεια. Άλλα προβλήματα διαφαίνονται».

Η Γκλέιζερ λέει ότι η παγκόσμια προσπάθεια για τη διάσωση του ερυθρού τόνου δεν έχει χαθεί. «Θα έλεγα με προσοχή ότι βλέπουμε σημαντικές επιστημονικές βελτιώσεις στα αποθέματα ερυθρού τόνου σε όλο τον κόσμο», λέει. «Και αυτό μου δίνει ελπίδα».

Πηγή: BBC