Η κρυφή γοητεία  των εθίμων

Αυτές τις μέρες εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικά μέσα γεμίζουν με συνταγές για εορταστικά γλυκά, περιγραφές εθίμων, ανατυπώσεις από παλαιότερες γιορταστικές εκδόσεις και φωτογραφίες  διαμορφώνοντας την ατμόσφαιρα αναμονής των εορτών .

Οι γιορτές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς είναι θρησκευτικές εορτές, επέτειοι  γεμάτες συμβολισμούς. Η γέννηση του Χριστού ταυτίστηκε ημερολογιακά  με τη γέννηση του Θεού Ήλιου και απέκτησε ένα άλλο νόημα  για τους νεοφώτιστους  Χριστιανούς δίνοντας  μια νέα δύναμη κι ένα διαφορετικό νόημα σε ό,τι μέχρι τότε ταυτιζόταν με την ίδια τη πηγή της ζωής.  Η πρωτοχρονιά από  την άλλη σε κάθε λαό γιορτάζεται με ιδιαίτερη φροντίδα μέσα από πράξεις που συμβολικά εξασφαλίζουν την πλούσια παραγωγή και τον πολλαπλασιασμό των αγαθών.  Δέντρα αειθαλή και γόνιμα φυτά και  καρποί  γίνονται συστατικά ιεροτελεστιών και εθιμικών πράξεων που έχουν στόχο να προκαλέσουν τη γονιμότητα της γης και κατ’ επέκταση όλων των ζωντανών οργανισμών, φυτών και ζώων.

Στην εποχή μας έχουν αλλάξει σίγουρα πολλά αλλά τέτοιες μέρες  οι σταθερές και αιώνιες πίστεις ξαναζωντανεύουν μέσα από τις εορταστικές  μικρές τελετουργίες  της οικογενειακής εστίας.  Οι  προετοιμασίες του χριστουγεννιάτικου φαγητού, οι  συγκεντρώσεις συγγενών και φίλων, το κοινό φαγητό, η ανταλλαγή των δώρων είναι απλές πράξεις που έχασαν βέβαια  τον αρχικό συμβολισμό τους αλλά είναι γεμάτες συναισθήματα.

Πάντα η προετοιμασία γευμάτων είχε μια τεράστια συνεκτική και μυητική δύναμη.  Γινόταν από έμπειρες γυναίκες, προσωποποίηση οι ίδιες της εστίας και της δύναμης της οικογενειακής και τοπικής παράδοσης, την οποία έπρεπε να μεταλαμπαδεύσουν. Κοντά σ’αυτές συχνά νεώτερες γυναίκες βοηθοί και μαθητευόμενες.

Οι τροφές ήταν  συγκεκριμένες κατά το έθιμο, όπως οι λαχανοντολμάδες με τον άμεσο  συμβολισμό των σπαργάνων που περιέβαλαν το Χριστό ή των εννιά φαγητών στη Θράκη ή το χοιρινό από τα χοιροσφάγια, κατάλοιπο της οικιακής οικονομίας. Γλυκά με μέλι, καρύδια και  αμύγδαλα, ρόδια και σουσάμι που συμβολίζουν τον γεωργικό πλούτο της αγροτικής παραγωγής. Καθημερινές τροφές και γλυκά που δεν περιμένουμε πια να τα γευτούμε μόνο τις χρονιάρες μέρες αλλά που μέσα στο γιορταστικό πλαίσιο παίρνουν μια άλλη γεύση και άλλο νόημα.

Κι ακόμη τα δώρα  που ανταλλάσσονται με την ευκαιρία των εορτών της Πρωτοχρονιάς ή των Χριστούγεννων.  Συχνά συμβαίνει τα δώρα να είναι εκ των προτέρων γνωστά ή παραγγελίες που έχουν διοχετευτεί με τρόπο ή ευθέως στους συγγενείς και φίλους. Συχνά είναι πιο πρακτικά που καλύπτουν μια ανάγκη, ένα ρούχο, μια μικρή συσκευή καθημερινής χρήσης, ένα βιβλίο αλλά ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες δίνουν χαρά στον αποδέκτη. Το δώρο εμπεριέχει το συμβολισμό της δύναμης –δινόταν από τους πιο ισχυρούς στους αδύναμους χάριν διαιώνισης της σχέσης –αλλά σήμερα απαλλαγμένο σχεδόν εκ ολοκλήρου απ’αυτό το συμβολισμό προσφέρει μόνο χαρά.  Η  χαρά που προσφέρει επισκιάζει κάθε χροιά υπεροψίας και λειτουργεί συνήθως σε μια βάση ανταποδοτικότητας. Είναι η αλήθεια τέτοιες μέρες ξοδευόμαστε παραπάνω από το συνηθισμένο αλλά κανείς δεν γκρινιάζει γι’ αυτό. Κι  αν κάνει σκεπτικός τους λογαριασμούς του και βλέπει ότι ξεπέρασε το επιτρεπτό οικονομικό όριο, η χαρμόσυνη ατμόσφαιρα και η ευχαρίστηση που προσφέρεται και εισπράττεται κάνει και τον πιο επιφυλακτικό να ξεχάσει τους οικονομικούς του αυτοπεριορισμούς.

Πολλοί λένε ότι τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή των παιδιών. Για τα παιδιά είναι πράγματι η καλύτερη ευκαιρία να παίξουν και να χαρούν τις διακοπές, τους γονείς, τους φίλους και τους παππούδες αλλά περισσότερο ακόμη τους αρέσει όταν ανακατεύονται στις προετοιμασίες για τη γιορτή. Οι μυρωδιές, οι εικόνες, οι κινήσεις, η υφή του αλευριού στα χέρια τους ως βοηθών της μαγείρισσας, η γεύση απ’ τα καρύδια και  τα πορτοκάλια, οι προσταγές που δίνονται με έγνοια «φέρε μου τη ζάχαρη, δώσε μου το μέλι» τα εμπλέκουν στη διαδικασία της προετοιμασίας και δημιουργούν τις καλύτερες αναμνήσεις των παιδικών χρόνων.

Καλώς ή κακώς οι γιορτές των Χριστουγέννων είναι οικογενειακές γιορτές και είναι συνδεδεμένες με τη συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι.  Το εορταστικό τραπέζι των ημερών είναι η απόδειξη και η υπόσχεση της οικογενειακής δύναμης- η συμμετοχή των φίλων σ’αυτό  δεν ακυρώνει το νόημά του-  και η επανάληψη στο χρόνο διατηρεί  τις οικογενειακές και τοπικές παραδόσεις. Τώρα που τόσα νέα  παιδιά έχουν ξενιτευτεί η  συγκέντρωση όλης της οικογένειας γύρω από το τραπέζι με τις γνώριμες μυρωδιές των φαγητών , την ανταλλαγή των δώρων, τη συζήτηση γύρω από το παρόν  και το ακαθόριστο μέλλον, τις  αναμνήσεις των μεγάλων αποκτούν μεγαλύτερη αξία.  Κι όσο κι αν θα πιεστούν οι νέοι να προλάβουν δρομολόγια, θα προβληματιστούν για να πάρουν δώρα και να φτάσουν έγκαιρα στο τραπέζι των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς είναι σίγουρο ότι θα φύγουν με τις καλύτερες εντυπώσεις και θα περιμένουν την επόμενη τέτοια συνάντηση. Γι’ αυτό μαμάδες, καλοστεκούμενες γιαγιάδες, θείες, γυναίκες, βάλτε τα δυνατά σας, μαγειρέψτε και διατηρείστε  τα έθιμα  που ζεσταίνουν την καρδιά των ανθρώπων.

Δέσποινα Δαμιανού