Οι ρίζες της οικογένειας του Ελευθέριου Βενιζέλου στα Κύθηρα και το πέρασμα της οικογένειας Κρεββατά από το νησί

Στην πορεία των αιώνων πολλές κυνηγημένες ψυχές σε καιρούς μεγάλων αναστατώσεων και ανεμοζάλης, βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο στα Κύθηρα, προσωπικό ή και μόνιμο καμιά φορά, για να σώσουν την ύπαρξή τους, τα υπάρχοντά τους και να αποφασίσουν για την περαιτέρω πορεία τους.

Ανάμεσα σ’ αυτούς η οικογένεια Κρεββατά, από τις παλαιότερες και ισχυρότερες του Μυστρά, η οποία ανέδειξε σπουδαίους εμπόρους πολιτικούς και αγωνιστές, που πρόσφεραν πολυτιμότατες εκδουλεύσεις στο έθνος.

Η οικογένεια Κρεββατά, ως γνωστόν, είναι πρόγονοι του Ελευθερίου Βενιζέλου. Όλες οι σχετικές πηγές αναφέρουν ότι μέλη της οικογένειας Κρεββατά πέρασαν από τα Κύθηρα. Σύμφωνα με αυτές ο Μπενιζέλος Κρεββατάς, ο κατ’ ευθείαν πρόγονος του Βενιζέλου, πέρασε από τα Κύθηρα με τα Ορλωφικά, προτού κατασταλάξει στα Χανιά. Ο αείμνηστος Βυζαντινολόγος Καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης γράφει: «Ο Βενιζέλος υπήρξε Κρης με αίμα Επτανησιακόν, ή καλύτερα Μοραΐτικο… Μέσα εις τα σπλάχνα του εκοιμάτο Σπαρτιάτης πρόγονος, ο οποίος είχε ζήσει με τας αναμνήσεις του Μυστρά, τους τελευταίους Παλαιολόγους, τον αρματολισμόν της Πελοποννήσου και την καταστροφήν του Ορλώφ και ύστερα οι αναμνήσεις γλυκαίνουν με την ηπίαν ατμόσφαιραν των Κυθήρων, όπου ο πρόγονός του επέρασε πριν να κατασταλάξει εις Κρήτην…» (1)

Ο Παναγιώτης Κρεββατάς ο Πρεσβύτερος, πρωταγωνιστής στα Ορλωφικά, επίσης πέρασε από δω και κατόπιν στην Ύδρα, όπου πέθανε. Προς το παρόν δεν έχει εντοπισθεί γραπτή μαρτυρία στο Αρχείο μας για το πέρασμα από τα Κύθηρα του Μπενιζέλoυ και του Παναγιώτη, οι οποίοι μάλλον ήσαν αδέλφια. Εντοπίσαμε όμως τον ανιψιό του Παναγιώτη, Γιωργάκη Κρεββατά του Ιωάννη, ο οποίος ευρισκόμενος στα Κύθηρα το 1772, παραδίδει στο Μοραΐτη Φώτο Πλακά 46 γρόσια (2)

Στη συνέχεια εντοπίσαμε μια σειρά συμβολαίων του 1828 και 1829, από τα οποία φαίνεται ότι στα Κύθηρα φυλάσσονταν πράγματα της οικογένειας Κρεββατά, τα οποία διεκδικούν οι κληρονόμοι του Παναγιώτη Κρεββατά του νεότερου. Ο Παναγιώτης ο νεότερος, εγγονός του πρεσβύτερου, σπουδασμένος στην Ιταλία, απέκτησε μεγάλα πλούτη με το εμπόριο, έγινε πρόκριτος στο Μυστρά, μυήθηκε, στη Φιλική Εταιρεία και ανεδείχθη σπουδαίος αγωνιστής στην επανάσταση. Αυτός ο μεγάλος άρχοντας του Μυστρά που διετέλεσε αντιπρόεδρος της Πελοποννησιακή Γερουσίας, συνδέθηκε με τον Κολοκοτρώνη και τον βοήθησε ουσιαστικά στην Καταστροφή του Δράμαλη. Δυστυχώς για την Ελλάδα, αυτός ο σπουδαίος Έλληνας που διέθεσε την περιουσία του στον Αγώνα έπεσε θύμα μιας συνωμοσίας που οργάνωσαν οι Γεώργιος και Παναγιώτης Γιατρακαίοι και δολοφονήθηκε το 1822. (3) Το πιθανότερο είναι τα πράγματα που βρέθηκαν στα Κύθηρα να ανήκαν στον Παναγιώτη το νεώτερο. Από ένα συμβόλαιο του 1828 (4) πληροφορούμεθα ότι τα αδέλφια του Παναγιώτη, Μιχαήλ και Νικόλαος, βρέθηκαν στα Κύθηρα και παραλαμβάνουν από τον Παναγιώτη Αλβανάκη διάφορα πράγματα μεταξύ των οποίων και βιβλία, τη φύλαξη των οποίων είχε αναλάβει ο Αλβανάκης, ο οποίος σημειωτέον καταγόταν από το Μυστρά και η οικογένειά του είχε δοσοληψίες με την επαναστατημένη Ελλάδα.

Στη συνέχεια μια σειρά από πληρεξούσια δείχνει ότι οι Κρεββατάδες έχουν εκκρεμότητες στα Κύθηρα μέχρι το 1849. Από δύο πληρεξούσια του 1829 (5) με τα οποία καθιστούν γενικό επίτροπό τους, στα Κύθηρα τον Νικόλαο Σπιθάκη του Θεοφίλη, φαίνεται ότι οι Κρεββατάδες ξεκίνησαν δίκες εναντίον των Νικολάου Κορφιατάκη και Παναγιώτη Αλβανάκη. Ο Σπιθάκης, που κατάγεται κι αυτός από το Μυστρά, είναι ο πασίγνωστος χρυσοχόος, καλλιτέχνης της Μυρτιδιώτισσας. Μήπως τα πράγματα που παρέδωσε ο Αλβανάκης, τα οποία φυλάσσονταν «εις ένα φορτζέρη(6) παλεό της πόλεως» ήταν ελλιπή;

Από άλλες δύο νοταριακές πράξεις του 1829, με τις οποίες βεβαιώνεται το γνήσιο της υπογραφής του Νικολάου και Μιχαήλ Κρεββατά, πληροφορούμεθα ότι υπήρχε «…κατάλογος διαφόρων κινητών πραγμάτων, μερικών ομολογιών χρεωστικών και διαφόρων νομισμάτων…» (7) τα οποία είχαν εμπιστευτεί στη φύλαξη του Αλβανάκη. Αυτός ο ονομαστικός κατάλογος είχε συνταχθεί την 1η Οκτωβρίου 1826.

 Το Νοέμβριο του 1829 ο Σπιθάκης  μέλλων να αναχωρήσει από το νησί, μεταθέτει την επιτροπική για τις υποθέσεις των Κρεββατάδων στα Κύθηρα, στο Νικόλαο Γρυπάρη. (8)

Μετά από 20 χρόνια, το 1849, τα πράγματα βρίσκονται ακόμα στα Κύθηρα στην παρακαταθήκη του Ν. Γρυπάρη. Εν τω μεταξύ οι αδελφοί Κρεββατά Νικόλαος και Μιχαήλ έχουν πεθάνει και οι δικοί τους στέλνουν στα Κύθηρα πληρεξουσίους να παραλάβουν τα πράγματα «.. των αδελφών και κληρονόμων του Παναγιώτη Κρεββατά… και να φροντίσωσι περί της εις Μηστράν μεταφοράς αυτών ένθα, όφείλουσι νά παραδώσουσι ταυτα εις τους εντολεις των…».

Το πληρεξούσιο συνέταξε στις 9 Οκτωβρίου 1849 στο Μυστρά ο Συμβολαιογραφών ειρηνοδίκης Σπάρτης Θεόδωρος Φεγγαράς. (9) Ο ένας από τους 3 πληρεξουσίους που έρχονται στα Κύθηρα, είναι ο Παναγιώτης Ζωγράφος του Δημητρίου. Εάν λάβομε υπόψη μας ότι ο περίφημος λαϊκός ζωγράφος, που συνεργάστηκε λαμπρά με το Μακρυγιάννη, έχει το ίδιο όνομα, έζησε την ίδια περίοδο και προέρχεται από το Μυστρά, τότε είναι πάρα πολύ πιθανό να βρέθηκε στα Κύθηρα το 1849 ο ζωγράφος του Μακρυγιάννη, γύρω από τον οποίο έχει γίνει τόση φιλολογία.

Ο Π. Ζωγράφος με τους άλλους δύο πληρεξουσίους Θεόδωρο Σακελλαρίδη ποτέ ιερέως Σακελλαρίου και Νικόλαο Σπιθάκη ποτέ Νικήτα, υπογράφουν ένα συμβόλαιο με τον Ν. Γρυπάρη στις 10/22 Νοεμβρίου 1849 και συμφωνούν να παραλάβουν τα πράγματα, να τα μεταφέρουν στο Μυστρά και εκεί να γίνει δίκαιη μοιρασιά  μεταξύ των συγγενών. Σ’ αυτό το συμβόλαιο φαίνεται ότι οι αδελφοί Μιχαήλ και Νικόλαος ήλθαν σε δικαστική διαμάχη με την αδελφή τους Γκιόζα, σύζυγο Στεφάνου Κοπανίτσα και τη νύφη τους Ευδοκία σύζυγο του Παναγιώτι, για να λάβουν το αναλογούν μερίδιο από τα πράγματα που φυλάσσονται στα Κύθηρα. (10) Μετά από δύο ημέρες, με άλλο συμβόλαιο (11) παραδίδονται επισήμως τα πράγματα με άδεια του πρωτοδικείου. Ο αστυνομικός κλητήρας εξεσφράγισε πέντε κασέλες και 3 σάκκους, τα οποία περιείχαν:

«…κασέλλα αριθμός πρώτος

δύο τζουμπέδες πετένιους με τους σαρετζέδες του ένδυμένα έσωθεν και έξωθεν με κακούμη

-δύο τζουμπέδες αντρίκοι ό ένας τζόχινος και τα προφύλια με σαμούρι και ο έτερος με σηντζάπι

-δυο τζουμπέδες γυναίκιοι τεφέμπασι μέ νούλκα, ο έτερος τζουμπές πετένιος μέ κακούμη

-ένας τζουμπές σεβαή με σηντζάπι

-όκτό λαχούρια διαφόρων ειδών τα δύο φίνα και τα έξε τής Μάλτας.

-δύο τζουμπέδες σάλληνους ό εις κρεμέζος καί ό έτερος τριανταφιλής.

-ένας φερετζές σάλληνος μαβής μέ χρυσά χάρτζια.

-δύο κομμάτια σαλλή πήχαις είκοσι μία καί μισή.

-δύο τζουμπέδες σαλλή.

-ένας τζουμπές τζόχινος

-ένας γελές τζόχινος χρυσός

-δύο μεητήνια τζόχινα χρυσά.

-μία φέρμελη τζόχηνη με χρυσάφι

-ένα κοντογούνι τζόχηνο μαβύ

-τέσσαιρα σεντόνια και ένας μποξάς.

ήνήχθη ή κασέλλα του δευτέρου αριθμού

-δύο τζουμπέδες ό ένας εζεζή και ό έτερος τζόχηνος

-ένας έτερος με σουμοροκηλιά

-δύο κουζούτζα τζόχινα το ένα με χρυσογάητανα καί το άλλο σκέτο.

-ένα κοντογούνι σάλληνο

ήνίχθη ή κασέλλα τού τρίτου αριθμού

-δέκα μπενήσια τζόχινα

-ένα κουζούκι τζόχηνο

-ένας ντουλαμάς κατιφένιος κεντισμένος με χρυσάφι

-ένας σαλτές

ήνίχθη ή κασέλλα τού τέταρτου αριθμού

-δυό φουστάνια πετένια και ένας μποξάς

-δύο αντεριά όμοια

-ένα φουστάνι σελλημί

-ένα άντερή σεβαή αντρίκιο

-τρία βρακιά γυναίκια

-τρία τόπια σεβαγιά

-ένα τόπι σελλημιγιά χρυσά

-δύο σεντόνια

-ενα παρτζά ρούπια έξ

-τρία τόπια ντανχανέν

-τέσσερα μπράτζα πετενί

-ένα έτερο κόκκινο πήχαις δύο, ρούπια τρία

-δύο πήχαις ρούπια έξ πετένιο

-δύο ρετάλια σεβαή πήχαις έξ

-δύο ρετάλια σελλημπηγέ το ένα της Κίνας άσπρο

-πενήντα τέσσαιρες τζιβρέδες, μαντίλια και σκέπαις κεντησμένα.

-μία τζεμπέρα χρυσή άβαφη

-ένα ζωνάρι χρυσό ανδρίκιο

-εξήντατρεις βρακοζώναις κεντισταίς

-ένδεκα γεμενιά διαφόρων ειδών

-δύο ζώναις μεταξωταίς καί ένας μποξάς

ήνίχθη ακολούθως ό σάκος αριθμός πέντε

-επτά ζευγάρια πασούμια κεντισμένα το ένα με τερζήτζα

-δέκα οκτό μαξηλάραις κατηφένιαις

-οκτώ αντερία διαφόρων ειδών

 

-ένα ζωνάρι Σμυρνέηκο τεάνινο

-είκοσι έξ ζευγάρια σκάλτζαις

-ένα πεσκύρι μεταξωτό

-εννέα κομμάτια δια κουνουπιέρα

-σαράντα ραυδιά νέμα ψιλό

-δεκαεννέα βαγιόλια το ένα μεγάλο

-έξ ζευγάρια τεληκοπασουμάκια

-τρία ζευγάρια μέστια άνδρίκια

-ένα ζευγάρι ιιεστια γυναϊκια κίτρινα

-δύο ζευγάρια ντουμάναις

-δύο βούρκαις δια τα ρούχα

-τέσσαιρεσήμησι τόπια πανιά άσπρα

-δέκα σκούφιαις άσπραις

-δώδεκα πιάτα του κυμανκιού

-ένα βρακί βαμπακερό

-δύο χασαίς ή μία τζόχηνη μέ χρυσάφι καί η άλλη άτιλλαζένια

-δέκα εννέα γελλέκια φράγκηκα

-ένα κομμάτι χασέ ένδεκα πήχαις ιντζήρκα

-δύο βρακιά φράγκικα καί μία γιακέτα

-δύο προσκεφαλλάκια τομαρένια

-ενα χρυσομάντηλλο

-δύο καμηζιόλαις τζόχηναις παλαίς

-έξ πουκάμισα μάλληνα

-δύο σεντόνια μεταξωτά

-ένα έτερο παλαιό

-δύο κομμάτια άντήνα ρετάλια παλαία

-εννέα χαυλιά

-ένα κομμάτι διά τουβαγιώλι

-δύο κομμάτια χασέ πήχαις έννέα

-ένας μπελτές άσπρος

-δώδεκα μπόλιαις καί δύο τζεμπέραις

-ένας τζουμπές γδητός

-ένας σερτές τής Μπρούσας

ήνήχθη ή κασέλλα αριθμός έξ 6

-δύο βρακία γυναίκια τό ένα τζίτη καί τό άλλο μπετχανή

-ένα κοντογούνι τζεζή με κακούμι

-ένα πεσκήρι κεντηστό-

όκτό μαντήλια άσπρα

-τέσσαιραις πήχαις μπέλα

-ένα σαρίκι κεντηστό με το φέσι του

-ένα χαυλί κεντημένο

-δύο σώβρακα μετά μεταξωτά

-ένα φέσι μέ τά πλεξίδεια του

-δύο κοντομάνοικα μέ χρυσά χάρτζα

-ένα συλλεχλήσι χρυσό

-δεκαόκτό μαντίλια τής μύτης διαφόρων ειδών

-ένα πεστεμάλι χρυσό άσπρο

-δύο φούνταις ή μία, μεταξωτή και ή άλλη χρυσή

-είκοσι έξ ζευγάρια σκάλτζαις  –

έπτά σακούλαις του καπνού, ή μία δια παράδες

-ενα κομμάτι τζεζή πράσινο ένδεκα πήχαις ίντζήρκα

-ένα κομμάτι πανί μεταξωτό άσπρο

-τέσσαιραις σκέπαις άλληκαις

-ένας φερεντζές έγγιουρσαλή

-πέντεήμησι στόφα πήχαις μαβή της Χίου

-δύο πήχαις κουτουνί διά ζώνη πήχαις δεκατρείς

-τρεις και μησι πήχαις άτιλλάζι άλληκο διά κέντησμα

-ένα τόπι γιερμισούτι άλληκο

-ένας φερεντζές τζόχηνος

-τρία κολλάνια καί ένα γεμενί

-ένα ζευγάρι κολτζάτζια

-ένα φέσι άσπρο

-δύο μπογιαμάδες άλληκους

-ένα φούτι Μησηρίου

-έπτά μποξάδες διάφορους

-δύο μπενίσια τό ένα τζόχηνο καί το άλλο σώφηνο

-έπτά βρακοζώναις διά κέντισμα

-ένα ρετάλι τζόχα

-δύο χαυλιά κεντιστά

-ένα σεντόνι παλιό

-όκτό κουτάλια ξύληνα με τα μερτζάνια τους

-ένας καθρέφτης κεντισμένος με χρυσάφι και μαργαριτάρι με το κλήψι του

-ένα καντιλλιέρι άρζάν πλακέ

-ένα πεστεμάλι μεταξωτό

-ένα χαρτί μέ διάφορα μετάλια τής πόλις

ήνίχθη ό σάκος αριθμός εύδομος 7ος

-δέκα όκτό άντερία άνδρίκια διαφόρων ειδών

-εικοσιτέσσαιρα βρακιά τά δύο γυναίκια και ένα χαυλί δυπλωμένα

-δύο σεντόνια μεταξοτά

-δύο τόπια σημητο μεταξωτό τής Χίου

-ένα ζευγάρι τουζουλούκια χρυσά

-δύο κομμάτια πανί μεταξωτό

-τέσσαιρα κομμάτια πανί όμοια ρετάλια

-δύο σεντόνια καί μία μεσά διπλωμένη καί ένα μπελντέ

-δύο τόπια μπόλιαις καί τρία πεσκήδια

-ένα πουκάμισο τού λουτρού

-ένας ζουμπές σάλληνος

-μία γούνα μέ γαργαρά ντυμένη τα προφύλια του με νοΰρκα

-μία μαξιλλάρα κεντησμένη

-ένας λημπαντές

-δύο κεμέρια

-ένα χασέ τζόχηνο διπλωμένο καί ένα σεντόνι

-σαράντα ύποκάμησα με ένα σεντόνι διπλωμένα

-ένα μποξά μεταξωτό

-ένα σεντόνι παλιό

-μια κουνουπιέρα

ήνίχθη ό σάκος αριθμός όγδοος 8

-τρία κομμάτια τουρουντζά ολοκάτι της πόλεως

-ένα κοντογούνι τζόχηνο με [ε]να φέση και εΐκοσιδύο βιβλία διάφορα

-τέσσαιρα σαντάνια μαντέμη

-δύο σαλληβάρια τζόχηνα

-δύο κοντογούνια με καρτζιά κεντισμένα

-ένα πεσκήρι, μία καμιζόλα αλλατζοτή με ένα σερβιτζιάλε και ένα κομμάτι καλλάη

-μία βούλλα

-τρία βρακιά βαμπακερά τό έν μαυρον

-ένας κουνουπολόγος άραφος

-τρεις μποξάδες

-δύο σαντάνια

-δέκα σαχάνια με τα σκεπάσματά τους

-δύο κεσέδαις

-τρία βρακιά φράγγηκα

-δύο σεντόνια

-ένα χαυλί

-ένα πεστεμάλι

-ένας καθρεύτης τζατζησμένος

-ένα σεντόνι παλαίον καί ένα κανοκιάλε…».

Αυτό το ινβεντάριο, μοναδικό στα Κύθηρα, προδίδει την κοινωνική θέση αλλά και την οικονομική ευμάρεια των Κρεββατάδων. Η υπόθεση έκλεισε, τουλάχιστον σ’ ό,τι αφορά τα Κύθηρα, με την πληρωμή του Γρυπάρη από τους πληρεξουσίους για τα φύλακτρα. Μόνο που του έδωσαν λιγότερα διότι έλειπαν κάποια πράγματα απ’ αυτά που παρεδόθησαν.

Εάν λάβουμε υπόψη μας τα ντοκουμέντα που υπάρχουν στα Κύθηρα, καθώς και τα στοιχεία που μας δίνουν οι σχετικές πηγές, τότε κατά πάσαν πιθανότητα η γενεαλογία της οικογένειας Κρεββατά – Βενιζέλου διαμορφώνεται όπως φαίνεται στον πίνακα.

1. Ν. Τωμαδάκη «Ο Βενιζέλος έφηβος» εκδόσεις Κυδωνία, σ. 11.

2. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Δράκος Μορίζος. Βιβλίο 4 φ20ν.

3. Δημ. Κρεββατά: Από τον Παναγιώτη Κρεββατά στον Ελευθέριο Βενιζέλο.

4. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο 17 φ. 270rv.

5. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Παναγιώτης Μαχαιριώτης, βιβλίο 6 φ.φ 36-37 και 61-62.

6. φορτζέρη=χρηματοκιβώτιο, κασέλα.

7. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Παναγιώτης Μαχαιριώτης, βιβλίο 6 φ. 42-43.

8. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο 19 φφ. 88-89.

9. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Ιωάννης Λαστιώτης, βιβλίο 33 φφ. 135-139.

10. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Λεονάρδος Καλούτσης, βιβλίο 30 φφ. 110-113.

11. Νοταριακό Αρχείο Κυθήρων. Νοτάριος Λεονάρδος Καλούτσης, βιβλίο 30 φφ. 114-119.

Λεξιλόγιο

τζουμπές (τουρκ. λέξη)= μακρύ πανωφόρι

προφύλια με σαμούρι = οι άκρες (παρυφές) με γούνα

κρεμέζος = κόκκινος

φέρμελη (αλβαν. λέξη) = κεντητό γιλέκο

σαμουροκοιλιά = γούνα από την κοιλιά της αλεπούς

μπενίσι (τουρκ. λέξη) = ράσο με πλατύ μανίκι

ντουλαμάς κατηφένιος (τούρκ. λέξη) = μανδύας φουστανέλλας βελούδινος

αντεριά (τούρκ. λέξη) = εσωτερικοί χιτώνες

τζιβρέδες (τούρκ. λέξη) = κεντητά τσεμπέρια

γεμενί (τούρκ. λέξη, από τη χώρα Υεμένη) = είδος τσεμπέρας

πεσκύρι (τούρκ. λέξη) = πετσέτα

τεληκοπασουμάκια (τούρκ. λέξη)=γυναικεία παπούτσια με χρυσό

πεστεμάλι (τούρκ. λέξη) = πετσέτα μπάνιου

ίντζήρκα (ιταλ. λέξη) = πάνω κάτω, περίπου

άλικες (τούρκ. λέξη) = βαθυκόκκινες

τουζουλούκια (τούρκ. λέξη) = μάλλινες περικνημίδες

κεμέρια (τούρκ. λέξη) = πουγγιά, πορτοφόλια

πουρουντζά = μεταξωτό της Προύσας

σαντάνια μαντέμι (τούρκ. λέξη) = κηροπήγια από μαντέμι

σαλληβάρια (τούρκ. λέξη) = βράκες ασιατικής καταγωγής

σερβιτσιάλε (ιταλ. λέξη) = κλύσμα

σαχάνια (τούρκ. λέξη) = σαγάνια, ορειχάλκινα αγγεία

κανοκιάλε (ιταλ. λέξη) =φορητό τηλεσκόπιο

σκέπη = λεπτό μεταξωτό ύφασμα

(Δυστυχώς για πολλές άλλες λέξεις δεν βρέθηκε η

σημασία τους).

(ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ, Φ. 194, Ιούλιος Αύγουστος 2005)