Ήταν ελληνικής καταγωγής ο Χριστόφορος Κολόμβος;

Όταν ακούσει κάποιος στη χώρα μας σήμερα το ονοματεπώνυμο Cristobal de Colon, πιθανότατα θα απαντήσει ότι δεν γνωρίζει για ποιον πρόκειται. Όταν όμως ακούσουν το όνομα Χριστόφορος Κολόμβος, σχεδόν όλες και όλοι θα απαντήσουν ότι πρόκειται για τον άνθρωπο που ανακάλυψε την Αμερική.

Ο Χριστόφορος Κολόμβος (1451 – 1506) γεννήθηκε, πιθανότατα, στη Γένοβα. Ωστόσο για την καταγωγή του υπάρχει αβεβαιότητα, καθώς τον «διεκδικούν» Ισπανοί, Πορτογάλοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Αρμένιοι και Εβραίοι. Σχετικές αναφορές υπάρχουν στο βιβλίο του Salvador de Madariaga «Christopher Columbus. The very magnificent Lord, Don Cristobal Colon», που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1940. Όλες όμως οι παραπάνω πλευρές δεν παραθέτουν αξιόπιστες πηγές για όσα υποστηρίζουν.

Οι συγγραφείς που αναφέρονται στην ελληνική καταγωγή του Χριστόφορου Κολόμβου

Υπάρχουν όμως και πολλοί που θεωρούν ότι ο Κολόμβος ήταν ελληνικής καταγωγής. Αμέσως θα σκεφτούν ορισμένοι ότι πρόκειται για μία ακόμα προσπάθεια να «βαφτίσουμε» Έλληνα, κάποια σπουδαία προσωπικότητα που δεν έχει καμία σχέση με τη χώρα μας. Σίγουρα υπάρχουν κάποιες «μελέτες» οι οποίες δεν παραθέτουν σοβαρά επιχειρήματα γι’ αυτό το ζήτημα και είναι ανάξιες λόγου. Υπάρχουν όμως και συγγραφείς οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικά στοιχεία που ενισχύουν την άποψη ότι ο Χριστόφορος Κολόμβος είχε κάποια σχέση με τη χώρα μας, συγκεκριμένα με τη Χίο. Ένας από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό ήταν ο Σεραφείμ Κανούτας, ο οποίος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην έρευνα για τον Χριστόφορο Κολόμβο. Το 1913 ο Σ. Κανούτας (S. Canoutas) παρουσίασε το βιβλίο με τίτλο «Christofer Columbus, a Greek nobleman» («Χριστόφορος Κολόμβος, ένας Βυζαντινός ευγενής»).

Σε ένα άλλο βιβλίο του, το «Hellenism in America» («Ο Ελληνισμός στην Αμερική»), που εκδόθηκε το 1918 στη Βοστόνη, ο Κανούτας, αφού σημειώνει ότι υπήρχαν Έλληνες στην Αμερικάνικη Ήπειρο πολύ πριν τον Κολόμβο, υποστηρίζει ότι υπήρχαν δύο διαφορετικά πρόσωπα: ο Don Cristoforo Cοlon, που γνώριζε άριστα ελληνικά, λατινικά, αγγλικά και γαλλικά, καταγόταν από τη βυζαντινή οικογένεια των Δισυπάτων Παλαιολόγων και είχε γεννηθεί το 1438 ή 1439 (πρόκειται για τον άνθρωπο που ανακάλυψε την Αμερική, σύμφωνα με όσα γράφει ο Κανούτας) και ένας Ιταλός εργάτης του λιναριού, ο Cristoforo Colombo γεννημένος στη Γένοβα το 1431, άνθρωπος χωρίς καμία μόρφωση…. Ο γιος του Κολόμβου Φερδινάρδος αναφέρει ότι, όπως του είχε πει ο πατέρας του ταξίδευε για χρόνια με τον διάσημο Γάλλο κουρσάρο και μετέπειτα Ναύαρχο Colon, και ότι λεγόταν Γεώργιος ο Έλλην ή Γεώργιος Δισύπατος Παλαιολόγος. Σε επιστολή του Κολόμβου προς τη Δόνα Χουάνα ντε λα Τόρε, όπως αναφέρει και πάλι ο Φερδινάρδος, ο πατέρας του έγραφε: «Δεν είμαι ο πρώτος ναύαρχος της οικογένειάς μου. Αφήσατέ τους να μου δίνουν το όνομα που τους αρέσει». Ο ίδιος ο Κολόμβος, ποτέ δεν μίλησε για τη χώρα από την οποία καταγόταν και τον τόπο γέννησής του, επιτείνοντας ακόμα περισσότερο το μυστήριο γι’ αυτόν.

Κάτι άλλο αξιοπρόσεκτο είναι ότι ο Κολόμβος στην υπογραφή του στα Ελληνικά και τα Λατινικά: υπέγραφε σαν XPO FERENS, που σημαίνει «αυτός που φέρει τον Χριστό». Έτσι υπέγραφαν οι Έλληνες, κάτι που ενισχύει ακόμα περισσότερο την άποψη ότι ο Κολόμβος είχε άμεση σχέση με τη χώρα μας. Γιατί όμως ο ίδιος δεν έλεγε για το όνομα και την καταγωγή του;Ο Χ.Δ. Λάζος θεωρεί ότι ο Κολόμβος, αν ήταν Έλληνας Ορθόδοξος, ουσιαστικά δεν είχε πατρίδα, αφού το Βυζάντιο (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας βέβαια) είχε υποδουλωθεί στους Τούρκους. Αν στην Ισπανία έλεγε ότι ήταν Ορθόδοξος κινδύνευε ακόμα και με θάνατο…

Άλλα σημαντικά βιβλία για τον Κολόμβο και τη σχέση του με την Ελλάδα, είναι το «Χριστόφορος Κολόμβος (Βυζαντινός ευπατρίδης)», του Δημήτριου Σισιλιάνου (Αθήνα 1962), στο οποίο ο συγγραφέας παραπέμπει συχνά στον Κανούτα και το «Χριστόφορος Κολόμβος, ο βυζαντινός πρίγκιπας από τη Χίο Ελλάδα» (εκδόσεις Γιάννης Περίκος, Χίος, 1989) της Ρουθ Ντουρλάχερ).

Ο Κολόμβος και η Χίος

Το ελληνικό νησί με το οποίο είναι βέβαιο ότι είχε σχέσεις ο Χριστόφορος Κολόμβος είναι η Χίος, καθώς αναφέρεται εκτενώς στη μαστίχα της. Πιθανότατα, επισκέφθηκε το νησί το 1474 – 1475 και παρέμεινε εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα. Μάλλον έφτασε το 1475 με τα γενοβέζικα καράβια που έφεραν ενισχύσεις στη Χίο, ενόψει του οθωμανικού κινδύνου. Να σημειώσουμε ότι η Χίος δεν αλώθηκε από τους Τούρκους το 1453, αλλά πολύ αργότερα, το 1566 κατακτήθηκε οριστικά από αυτούς. Τότε ζούσαν στο νησί 12.000 Έλληνες και 2.5000 Γενοβέζοι, που αποτελούσαν το 17% του πληθυσμού. Πάντως, η Χίος ήταν φόρου υποτελής στους Οθωμανούς από το 1415, ενώ κυρίως λόγω της μαστίχας της, έλαβε προνόμια από τους σουλτάνους. Ο Χ.Δ. Λάζος θεωρεί ότι η παρουσία του Κολόμβου στη Χίο δεν ήταν τυχαία. Ο διαπρεπής ιστορικός Καρλ Χοπφ (ένας από αυτούς που αντέκρουσαν τις θεωρίες του Φαλμεράιερ) και η Ρουθ Ντουρλάχερ, μας πληροφορούν ότι στη Χίο ο Κολόμβος φιλοξενήθηκε από την οικογένεια των Ιουστινιάνι που καταγόταν από τη Γένοβα. Θυμίζουμε, ότι ο Ιωάννης Ιουστινιάνης πολέμησε γενναία στο πλευρό των Βυζαντινών κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 1453 και ο βαρύτατος τραυματισμός του επιτάχυνε την πτώση της Πόλης. Σίγουρα η ιστορία θα ήταν πολύ διαφορετική, αν ο Ιουστινιάνης συνέχιζε να πολεμά! Κατηγορήθηκε ως λιποτάκτης από τους Βενετούς, αντιπάλους των Γενοβέζων, κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Κατάφερε να διαφύγει στη Χίο, όπου ζούσε ο αδελφός του, αλλά πέθανε από γάγγραινα την 1η Ιουνίου 1453 και τάφηκε στη Χίο. Επανερχόμαστε στον Κολόμβο, για να αναφέρουμε ότι ο Άντζελο Ιουστινιάνι Μπάνκα που τον φιλοξένησε στη Χίο ήταν λάτρης των γραμμάτων και των τεχνών και κοντά στη Δασκαλόπετρα (την «πέτρα του Ομήρου» κατά την παράδοση) είχε χτίσει μια έπαυλη που την ονόμασε «Ομέρικα», από το όνομα του Ομήρου. Αν ο Κολόμβος ήταν απλός ναυτικός ή έμπορος, όπως γράφει ο μελετητής του Henry Vignaud, προφανώς δεν θα έμενε στην έπαυλη του Γενοβέζου αριστοκράτη. Φαίνεται ότι στη Χίο ο Κολόμβος συνέλαβε την ιδέα για ένα ταξίδι στα δυτικά, για την αναζήτηση των «Ινδιών». Για τη χιώτικη μαστίχα γνώριζε πολλά στοιχεία. Όταν την 1η Νοεμβρίου 1492 έφτασε στην Κούβα βρήκε ένα σκίνο που του θύμισε τη Χίο: «Che yo e visto en la Isia Scio el Arcipelago» («Ο θάμνος αυτός είναι μεγαλύτερος από εκείνον που είδα στη νήσο Χίο του Αρχιπελάγους». Το 1492 στέλνει γράμμα στον Sancher με τον οποίο τον ενημερώνει ότι η μαστίχα που βρήκε στην Κούβα «ευδοκιμεί μόνο στη Χίο».

Στην ίδια επιστολή, δείχνει πολύ κατατοπισμένος για τη χιώτικη μαστίχα και γράφει λεπτομέρειες. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι η συγκομιδή της γίνεται τον Μάιο και αποφέρει στη Χίο ετήσιο εισόδημα 50.000 δουκάτα. Σχετική αναφορά υπάρχει και στο «Ημερολόγιο Πλοίου 1492-1493», του Κολόμβου. Στο ίδιο ημερολόγιο ο μεγάλος εξερευνητής γράφει τα εξής: «Είδα όλη την Ανατολή και τη Δύση. Προς τα βορινά έφτασα ως την Αγγλία. Ταξίδεψα και στη Γουινέα».

Οι χάρτες των Ελλήνων ναυτικών – Ο καπετάν Αντρέας

Σήμερα, έχει επικρατήσει η άποψη ότι ο Κολόμβος δεν ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε την Αμερική. Πολυνήσιοι, Βίκινγκς, Ασιάτες και Ιρλανδοί θεωρείται ότι προηγήθηκαν. Υπάρχουν βέβαια και αναφορές για αρχαίους Έλληνες, αρχαίους Αιγυπτίους και άλλους, τις οποίες δεν υιοθετούμε. Στο Βροντάδο της Χίου, όπως γράφει ο Χ.Δ. Λάζος, για πολλές γενιές υπάρχει η φήμη ότι ναυτικοί από εκεί συμμετείχαν στην ανακάλυψη της Αμερικής πριν τον Κολόμβο. Επικεφαλής τους ήταν ο καπετάν – Αντρέας, που μαζί με 3-4 συντοπίτες του είχαν φτάσει στην Αμερική πριν τον Κολόμβο και μάλιστα χαρτογράφησαν τη διαδρομή. Φαίνεται ότι ο Κολόμβος όταν πήγε στη Χίο γνωρίστηκε με αυτούς και τους πήρε μαζί του στο ταξίδι προς την Αμερική ως συμβούλους, μαζί βέβαια με τους χάρτες τους. Δεν πρόκειται για μία αυθαίρετη άποψη του Χ.Δ. Λάζου, αλλά υπάρχουν σχετικές αναφορές. Συγκεκριμένα, το 1904 στο περιοδικό «Κυανή Επιθεώρησις» του Παρισιού δημοσιεύθηκε άρθρο με τίτλο: «Περί Χριστοφόρου Κολόμβου και Χίων ναυτικών» στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι ο Κολόμβος «… μετέβη εις Χίον το 1474 και παρέμεινε παρά τω πλοιάρχω Ανδρέα, όστις (ο οποίος) και τον συνόδευσε κατόπι εις το μέγα ταξίδιόν του μετά τριών άλλων Χίων ναυτικών».

Ανάλογη αναφορά υπάρχει και στον «Εθνικό Κήρυκα» της Νέας Υόρκης, ο οποίος στο φύλλο της 4ης Ιανουαρίου 1925 αναδημοσιεύει κείμενο από εφημερίδα της Δρέσδης: «Η άποψη του δρος Λάρσεν (δεν γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες γι’ αυτόν) βρίσκει στο Αιγαίο Πέλαγος μια σημαντική υποστήριξη. Στη Χίο είναι πλατιά διαδεδομένη η παράδοση πως ντόπιοι ναυτικοί οδήγησαν τον Κολόμβο στο ταξίδι του. Πριν από είκοσι χρόνια, η εφημερίδα «Αιγαίον», που τυπωνόταν στα ελληνικά και τα τουρκικά, δημοσίευσε ένα άρθρο που προξένησε μεγάλη εντύπωση. Σύμφωνα μ’ αυτό – όπως άλλωστε υποστήριξε και ο δρ. Λάρσεν – ο Κολόμβος μελέτησε επί πολύ το σχέδιό του να στραφεί σε άγνωστες περιοχές. Για τον σκοπό αυτό, επιχείρησε μεγάλες περιοδείες. Από τις ακτές της Αφρικής μέχρι τις αρκτικές χώρες Νορβηγία και Ισλανδία, ταξίδευε για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες που τον ενδιέφεραν. Τότε είναι πιθανό ότι άκουσε για μια ανακάλυψη που είχαν κάνει οι Ισλανδοί ιερείς (σημ: αναφέρεται στο ταξίδι του Αγίου Μπρένταν που έγινε γύρω στο 600 μ.Χ. και στην ανακάλυψη απ’ αυτόν της Αμερικανικής Ηπείρου). Παντού όπου έφθανε ζητούσε πληροφορίες απ’ τους ναυτικούς και τους ρωτούσε να μάθει καθετί που ήξεραν για τις θάλασσες και τις στεριές της Δύσης, κι αν είχαν ποτέ ακούσει για μια άγνωστη ήπειρο. Μερικά χρόνια πριν απ’ τον γάμο του έμεινε για κάποιο διάστημα στο Βροντάδο της νήσου Χίου. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον καπετάν Ανδρέα, με τον οποίο συνεργάστηκε με κάθε μυστικότητα και φτιάξαν μαζί νέους χάρτες, με βάση όσα ήξερε ο καθένας για τις ανεξερεύνητες θάλασσες. Οι ναυτικοί της Χίου κι ο καπετάν Ανδρέας είχαν φτάσει στον Νέο Κόσμο πριν από τον Κολόμβο ή τουλάχιστον γνώριζαν αρκετά για την ύπαρξη της άγνωστης ηπείρου. Η συνεργασία αυτή με τον Βρονταδούσιο πλοίαρχο, οι πληροφορίες που συγκέντρωσε και οι χάρτες που σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια του καπετάν – Ανδρέα, βοήθησαν τον μεγάλο θαλασσοπόρο να πετύχει στο σκοπό του…» (Το απόσπασμα υπάρχει σε δημοσίευμα του Γιώργου Χατζηδάκη στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» στις 11/9/1987 με τίτλο «Ο Κολόμβος στη Χίο»).

Επίλογος

Ο Χ.Δ. Λάζος θεωρεί ότι ο Κολόμβος είχε στη διάθεσή του και πανάρχαιους ελληνικούς χάρτες. Επρόκειτο για χάρτες της αλεξανδρινής εποχής που είχαν φτιαχτεί από τον Ερατοσθένη και υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη του Ανακτόρου των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης. Είναι άγνωστο πώς βρέθηκαν στα χέρια του Κολόμβου, τόσο αυτοί όπως και το περίφημο «χαμένο βιβλίο», όπως γράφει ο Χ.Δ. Λάζος. Οι χάρτες και το βιβλίο αυτό τον καθοδήγησαν στο ταξίδι του στην Αμερική. Πάντως, ακόμα και αν δεχτούμε ότι οι Χιώτες ναυτικοί δεν είχαν πάει στην Αμερική πριν τον Κολόμβο, σίγουρα ταξίδεψαν μαζί του στο ταξίδι του στον «Νέο Κόσμο».

Πηγή: Χ.Δ. ΛΑΖΟΣ, «ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΚΑΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΙΟΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ, 1990