Καλύβια

Οικισμός στο κέντρο του νησιού, ερειπωμένος σήμερα και άγνωστος στον πολύ κόσμο. Βρίσκεται στον άξονα που σχηματίζει μία νοητή ευθεία από τη διασταύρωση του δρόμου προς Φράτσια στο ύψος του κεντρικού με το μικρό οικισμό Σκουλαντριάνικα στο δρόμο προς Μυλοπόταμο, απ’ όπου και είναι ευχερέστερη η πρόσβαση, καίτοι η απόσταση από το πρώτο σημείο είναι σχετικά μικρότερη. Ο οικισμός σήμερα δεν διακρίνεται, καθώς τα σπίτια έχουν καταστραφεί σχεδόν στο σύνολό τους και παραμένουν εκεί λίγα ερείπια μάλλον των σχετικά πρόσφατων χρόνων. Ο οικισμός αναφέρεται πάντοτε σε σχέση με το Μυλοπόταμο, στο οποίο και ανήκε, καίτοι βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από αυτόν. Οι παλαιότεροι γνώριζαν ότι εκεί υπήρχε νεκροταφείο τα ίχνη του οποίου σήμερα δεν είναι ευδιάκριτα. Η περιοχή γύρω από τη θέση του οικισμού είναι αγροτική και στα Δ σχηματίζεται μία μικρή και εύφορη κοιλάδα. Το μόνο χαρακτηριστικό του οικισμού είναι ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Νικολάου, που χρονολογείται στον 13ο αι. και από τον οποίο προέρχεται και μία σπάνια τοιχογραφία του Αγίου, η οποία είναι αποτοιχισμένη σήμερα και βρίσκεται στη Συλλογή Βυζαντινών Τοιχογραφιών στο Κάτω Λειβάδι[1].

Ο οικισμός και ο ναός αναφέρονται στις πηγές από τον 14ο αι και από ένα εντελώς τυχαίο γεγονός έφθασαν ώς τις μέρες μας ενδιαφέρουσες πληροφορίες γι’ αυτόν. Συγκεκριμένα μέσα στο ναό του Αγίου Νικολάου έγιναν οι ανακρίσεις τις οποίες διέταξε ο Δούκας της Κρήτης κατ’ εντολήν του Δόγη της Βενετίας το 1328 για την περίφημη υπόθεση των Καταλανών[2]. Ο λόγος για τον οποίο ο Δούκας της Κρήτης εγκαταστάθηκε στο ναό αυτόν είναι άγνωστος. Βέβαια, δεν είναι παράδοξο να γίνονται ανακρίσεις σε ναούς κατά την εποχή αυτή, προφανώς για να φοβούνται οι μάρτυρες και να καταθέτουν την αλήθεια. Η επιλογή της θέσεως ίσως να σχετίζεται με το γεγονός ότι είναι περίπου στο κέντρο του νησιού, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα πειστικό. Είναι γεγονός ότι, εκτός από αρκετές νοταριακές πράξεις, οι οποίες αναφέρονται στην περιοχή, ο οικισμός αυτός απουσιάζει από τις πηγές, καίτοι οι πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε κατοίκους μέχρι το τέλος του 19ου αι, οπότε εγκαταλείφθηκε οριστικά και καταστράφηκε. Φαίνεται ότι είχε εγκαταλειφθεί πριν από τα τέλη του 17ου αι. και ίσως είχαν παραμείνει λίγες οικογένειες, οι οποίες υπάγονταν πιθανότατα στις ενορίες του Μυλοποτάμου, από το οποίο αναφέρεται ότι προερχόταν και η τελευταία οικογένεια που κατοικούσε στον οικισμό αυτόν[3].

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο μικρός ναός ενός τόσο μικρού οικισμού είχε εξαίρετες τοιχογραφίες. Για όλες τις απορίες ίσως δώσει απάντηση η ιστορική ή αρχαιολογική έρευνα, όποτε γίνει. Σήμερα, εκτός από τα ερείπια του ναού, υπάρχουν λίγα ευδιάκριτα απομεινάρια οικιών και άλλων πρόχειρων κτηριακών εγκαταστάσεων (ίσως σταύλων ή αποθηκών), τα οποία φαίνονται να μην είναι πολύ παλαιά. Δυτικά της περιοχής των Καλυβίων και στο βουνό Μερμηγκάρι υπάρχει ο οικισμός Σκουλαντριάνικα (από το παρωνύμιο Σκουλάντρης της οικογενείας Ψαρρού) με το ναό της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος αναφέρεται στις πηγές από τον 16ο αι., ενώ νοτιότερα υπάρχουν ερείπια ναού, άγνωστο σε ποιον άγιο αφιερωμένου, για τον οποίο λέγεται ότι ήταν ναός των καθολικών. Ο ναός αυτός είναι γνωστός ως Παλιοκκλησία.

[1] Μ. Χατζηδάκη- Ι. Μπίθα, Ευρετήριο Βυζαντινών…, σ. 253. Αναφέρεται λανθασμένα ότι ο ναός βρίσκεται στις Μολιγκάτες και όχι στα Καλύβια, τα οποία είχαν ήδη χαθεί και ως όνομα από τους κατοίκους της περιοχής την εποχή της έρευνας. (Η περιοχή Μολιγκάτες ή Μολιγκάδα είναι δυτικότερα).

[2] Diplomatari…, σ. 183 κ.α.

[3] Συλλογή προσωπικών πληροφοριών από απογόνους τέταρτης γενεάς της τελευταίας οικογενείας που αναφέρεται ότι ζούσε στην περιοχή. Απόγονοι της οικογενείας αυτής, που έφερε το επν Μαλάνος, ζουν σήμερα στην Αυστραλία.