Καραβίτες φυγάδες στην Ελαφόνησο το 1821

Μέσα από τα βιβλία µας (Εµµ. Καλλίγερος, Συνοπτική Ιστορία των Κυθήρων και Κυθηραϊκά Επώνυµα) αλλά και από σειρά άρθρων στην εφηµερίδα µας και σε άλλες εκδόσεις, όπως ο τόµος ΑΡΕΘΟΥΣΑ, έχουµε αναφερθεί στο ενδιαφέρον ιστορικά θέµα των προσφύγων από τη Νότιο Πελοπόννησο και ειδικά από τα Βάτικα και τους οικισµούς στην Επίδαυρο Λιµηράς µέχρι τη Μονεµβασία κατά την τραγική περίοδο των Ορλωφικών, όταν εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους από τους Ρώσους που είχαν ανάψει το φυτίλι της εξέγερσης στην Πελοπόννησο εναντίον των Τούρκων.

Τότε τα Κύθηρα γέµισαν από πρόσφυγες η παρουσία των οποίων ανιχνεύεται ειδικά στο Βόρειο τµήµα του νησιού, µέχρι σήµερα σε σειρά επωνύµων (π.χ. Θεοδωρακάκης, Μιχαλακάκης, Τσαµπηράς. Στελλίου, Τσιγκούνης, Χλαµπέας, Αλφιέρης, Κουκούλης (;), Μισθός, Κουλεντιανός, Αργύρης, Τζέτζος, Κανέλλης κ.α.) ενώ παράλληλα είχαµε και επάνοδο Κυθηρίων που είχαν µετοικίσει για διαφόρους λόγους στην Πελοπόννησο και επανήλθαν τότε ως φυγάδες στα Κύθηρα (Φατσέας, Αρώνης, Πισσάνος κ.α.)

Πριν δύο περίπου χρόνια η καλή συνάδελφος ΒΑΤΙΚΑ (φ. 412, Απρίλιος 2021) δηµοσίευσε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του Παν. Κυρ. Αρώνη µε τον τίτλο: «1821, ο εγκαλιασµός της Ελαφονήσου προς τους Βατικιώτες φυγάδες του 1770» και αφηγήσεις σχετικές µε τα γεγονότα της εποχής αυτής. Στην αφήγηση του Ιω. Μέντη- Αγγελογιαννάκη αναφέρεται µεταξύ άλλων: «……..Κατά το τέλος του Μαρτίου του 1821, από κάποιον Βατικιώτη που πέρασε αντίπερα «κρυφά» και έφερε την είδηση, ακούστηκε µια δυνατή φωνή στην πλατεία του Καραβά. Το Βάτικοοο λευτερώθηκεεε, ο Τούρκος έφυγεεεε! Ξεσηκωµός έγινε από τους «Βατικιώτες φυγάδες» αλλά και από Μονεµβασίτες και Ζαρακιώτες, που άρχισαν να οργανώνουν την συµµετοχή στον Αγώνα και την επιστροφή τους πίσω στα χωριά τους. Όµως η επίσηµη πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας ήταν φιλοοθωµανική. Ο Άγγλος Αρµοστής Maitland πήρε σκληρά µέτρα για τους Επτανήσιους και για όσους Κυθήριους έφυγαν κρυφά να πάνε να συµµετάσχουν στον Αγώνα, υπήρξε διωγµός, εξορία και δέσµευση των περιουσιών.

Όµως για τους «Βατικιώτες και τους άλλους φυγάδες» που είχαν αποφασίσει να επιστρέψουν, τα µέτρα αυτά δεν στάθηκαν εµπόδιο, έβλεπαν από τον Καραβά το ελεύθερο Λαφονήσι που ήταν το πλησιέστερο σηµείο των Βατίκων να τους προκαλεί και να τους προσκαλεί στην ελευθερία τους. Πολλά παλληκάρια, «Βατικιώτες φυγάδες» αλλά και Κυθήριοι, ενθουσιασµένοι από την Επανάσταση έφτασαν πρώτοι στο ελεύθερο Λαφονήσι και από κει έφτασαν στη Μονεµβάσια και ενώθηκαν µε τους άλλους Αγωνιστές». Στην αφήγηση του γνωστού ερευνητή και εκλεκτού Βατικιώτη γιατρού, αείµνηστου φίλου, Τζώρτζη Ανωµήτρη, αναφέρονται και τα εξής: «Τέλος Αυγούστου του 1821 ένα πλοιάριο που µετέφερε περίπου 50 άτοµα Οθωµανών, άνδρες, γυναίκες, και παιδιά, µε προορισµό την Κρήτη, ανοικτά στον καβο-Μαλέα, λόγω θαλασσοταραχής αγκυροβόλησε βόρεια των Κυθήρων στην Αγία Πατρικία, σε Αγγλικό έδαφος. Είχανε βγάλει τον κόσµο έξω στη στεριά και ξεκουραζόντουσαν µέσα σε ένα χωράφι στην τοποθεσία «Δηµαρικόλακο». Στον Καραβά έφτασε γρήγορα η είδηση ότι βρίσκονται Οθωµανοί στην Αγία Πατρικία. Το εθνικό θέµα ήταν σε έξαρση µεγάλη, και λόγω της Αγγλικής απαγόρευσης µε τις βαρύτατες ποινές, δυσκολευόντουσαν οι άνδρες που είχαν οικογένεια να περάσουν στο Μοριά για να συµµετάσχουν στον αγώνα. Τώρα λοιπόν που άκουσαν “Οθωµανοί” στην Αγία Πατρικία, φούντωσε το αίσθηµα πατριωτισµού, ξεσηκωθήκανε, πολλοί άνδρες πήρανε ό,τι µαχαίρι βρήκανε, κατεβήκανε κάτω στη θάλασσα, όπου κατέσφαξαν όλους τους Οθωµανούς. Επειδή είχαν το φόβο των Άγγλων, γνωρίζοντας την πολιτική τους υπέρ των Οθωµανών, έφεραν βόδια όπου όργωσαν το χωράφι για να εξαφανίσουν τα αίµατα και τα ίχνη, να µην τα δουν οι Άγγλοι.

Όµως γρήγορα το πληροφορήθηκαν αυτό οι Αγγλικές Αρχές και ο Αγγλος διοικητής των Κυθήρων εκήρυξε στα Κύθηρα Στρατιωτικό νόµο, ετοίµασε ένα Στρατιωτικό σώµα στη Χώρα που βρισκότανε η Αγγλική Διοίκηση να πάει στον Καραβά να τιµωρήσει άγρια τους εξεγερµένους. Μαθεύτηκε αυτό στον Καραβά και οι περισσότεροι που συµµετείχαν στη σφαγή, φοβούµενοι την Αγγλική τιµωρία που η φήµη της ήταν µεγάλη, µάζεψαν ό,τι πράγµατα µπορούσαν, πήραν τις οικογένειές τους και ό,τι ζώα µπορούσαν και πέρασαν «Αντίπερα» στο Μοραΐτικο και ελεύθερο τώρα νησί, στο Λαφονήσι, αρκετές οικογένειες.

Όσοι αψήφησαν το φόβο και έµειναν πίσω, γνώρισαν την αγριότητα των Άγγλων. Συνέλαβαν τέσσερα άτοµα, τους έκλεισαν στο Κάστρο και τους καταδίκασαν σε θάνατο. Τα δύο άτοµα κατάφεραν να δραπετεύσουν και έφυγαν κρυφά από τα Κύθηρα. Τους άλλους δύο αφού τους «πίσσωσαν» (Τους έβαλαν µέσα σε πίσσα), τους κρέµασαν στα δένδρα, στο δρόµο που πηγαίνει προς τον Ποταµό». Ανάµεσα στους Βατικιώτες φυγάδες στον Καραβά, αλλά και Κυθηρίους που τους ακολούθησαν στην «επιστροφή» αυτή στην Ελαφόνησο αναφέρονται στο άρθρο οι εξής: Δηµ. Πολίτης, Αναγνώστης Δελακοβίας, Τσάκος, Σπύρος Αλιφέρης, Κανέλλης, Χαρ. Ανωµήτρης, Παν. Ψαράκης, Χ. και Α. Μέντης, Πολυχρόνης Τζέτζος, Παν. Περιβολάρης, Τσουκαλάς, Σαραντίτης, Μπούφος, Τσαµπηράς και Κατράκης. Κυθήριοι που τους ακολούθησαν αναφέρονται οι: Παναγιώτης Καλογρίδης, Σπύρος Φάρος, Βρακοζωνάς (Σ.Σ. ασφαλώς παρωνύµιο) Χρήστος Κρίθαρης και Γιώργης Τζωρτζόπουλος. Οι δύο τελευταίοι πιθανόν ήταν ανάµεσα σε όσους είχαν συµµετάσχει στη σφαγή των Τούρκων στην Αγία Πατρικία. Ενδιαφέρον για την ονοµατολογική έρευνα στα Κύθηρα έχει και η αναφορά σε έναν Κατράκη, κάτι που επιβεβαιώνει ότι η οικογένεια µε το επώνυµο αυτό βρισκόταν στα Κύθηρα τουλάχιστον από τα Ορλωφικά (1770) µε πιθανή απώτερη Κρητική καταγωγή. Άξιον προσοχής επίσης είναι ότι ανάµεσα σε αυτά τα ονόµατα που αναφέρονται είναι και το καθαρά Κυθηραϊκό επώνυµο Αρώνης, το οποίο εντοπίζεται συχνά ακόµη και σήµερα να είναι µεταξύ αυτών που «πηγαινοέρχονται» από τα Κύθηρα στην Ελαφόνησο και την περιοχή των Βατίκων. Λίγα µίλια (θαλάσσιος) δρόµος είναι εξ άλλου, µια «χαψιά θάλασσα» για τους θαλασσόλυκους εκατέρωθεν του Στενού.

(Ερανισµός και σχόλια, Εµµ. Π. Καλλίγερος)

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2024 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»