Lifestyle: Βαθιά στην επιφάνεια των πραγμάτων

Δυο ορισμοί για το στυλ. Ο ένας: Στυλ είναι ο τρόπος με τον οποίο λέγεται ή γίνεται κάτι, ανεξαρτήτως της αξίας και της ουσίας που μπορεί να έχει.

Και ο άλλος: Στυλ είναι ο τρόπος να λέμε ή να κάνουμε κάτι, διαφοροποιημένοι από την ουσία του πράγματος.

Κλειδί και στους δυο ορισμούς η λέξη ουσία και, εν προκειμένω, η απουσία της. Ας το κρατήσουμε αυτό.

Συστημικό δημιούργημα

Κύριο χαρακτηριστικό των θυμάτων του Lifestyle είναι η ομοιότητα μεταξύ τους: Το γεγονός ότι όλοι σχεδόν είναι ίδιοι, ακόμα και εξωτερικά- ενδυματολογικά, επικοινωνιακά, καταναλωτικά- μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, σαν ομάδα-αγέλη καλύτερα-, είναι ένα συστημικό δημιούργημα μιας κουλτούρας, που τους έπλασε, δίκην κλώνου, και τους κατηύθυνε, βήμα βήμα, εξ’ απαλών ονύχων. Πρόκειται, αυτόχρημα, για μια γελοιογραφική και ταυτόχρονα τραγική, μορφή λεηλατημένου ανθρώπου.

Πως εξηγείται, λογικά πλάσματα εμείς, κορωνίδα της φύσεως όπως αυτοθαυμαζόμαστε, να καταντάμε όντα αγρίως μιμητικά, σαν τους προγόνους μας τους πιθήκους, πλην με φωνή παπαγάλου και επιπλέον με χαμαιλεόντειο γνώρισμα χρωματικής εναλλαγής, ώστε να προσαρμοζόμαστε στο εκάστοτε ρεύμα; Το ερώτημα έθεσε παλαιότερα ο Π. Μπουκάλας στην Καθημερινή.

Υπάρχει μια απάντηση: Κάτω από τη νέα τάξη πραγμάτων, η νέα Πολιτική, βολικότατα, βάπτισε την αδιαφορία της για τον μέσο άνθρωπο ως ελευθερία των ατόμων ή των ομάδων και τους εγκατέλειψε, έρμαιο στις δόλιες προτάσεις και διαθέσεις της σαγηνευτικής αγοράς. Στα νύχια των μισθοφόρων-διαμορφωτών της κοινής γνώμης, οι οποίοι ανήγαγαν την ατομική, μέσω της κατανάλωσης, διάκριση, ως κύριο στοιχείο ταυτότητας του καταναλωτή. Ταυτίζοντας, εν προκειμένω, την ευπρέπεια με την καλοπέραση…

“Ρώτησαν το λίγο: ‘που πάς’ και αυτό απάντησε ‘κοντά στο πολύ’”, λέει μια παροιμία. Αυτό οι επικοινωνιολόγοι και οι διαφημιστές το παρέλαβαν, το εκμεταλλεύθηκαν και το ανήγαγαν σε σημαία του καταναλωτισμού: “στην εξύψωση των ιδιοτροπιών κάποιων σε ανάγκες για όλους”.

Αποτέλεσμα; Ακόμα και στοιχεία όπως η συγκρότηση του ανθρώπου, η καλλιέργειά του, ο τρόπος ζωής του, η μοίρα του να αντιμετωπίζονται, από τους προαγωγούς του Μάρκετινγκ ως επενδυτικά στοιχεία, ως εμπορικές ευκαιρίες, περίπου ως συντελεστές παραγωγής. Η αγορά έχει εμπορευματοποιήσει και προσπαθεί να εξηγήσει με οικονομικούς όρους κοινωνικά φαινόμενα και αγαθά, όπως η αγάπη, η υγεία, η εκπαίδευση ακόμα και η φιλανθρωπία.

Το cost-benefit analysis και η συνεκτίμησή του εφαρμόζεται παντού. Η δράση, ο μόχθος, τα σπορ, η καταβολή προσπάθειας, οι ασχολίες του ελεύθερου χρόνου, οι γιορτές, καθεμιά από τις καταστάσεις αυτές έχουν αποτελέσει αντικείμενο αναλύσεων και εκμετάλλευσης όλων των θεωρητικών και πρακτικών επαγγελματιών του Μάρκετινγκ απανταχού. Η συνωμοσία μέσα σε λίγες λέξεις: “Το κλειδί της οικονομικής ευημερίας είναι η δημιουργία μιας οργανωμένης μη – ικανοποίησης”.

Kαι δεν αναφερόμαστε, βέβαια, μόνο στους νεόπλουτους, αρχοντοχωριάτες, ιεροφάντες της διαπλοκής, που συναγελάζονται μαϊμουδίζοντας μαζικά στη Μύκονο. Αλλά και στους, από κοντά, εξοικειωμένους και μολυσμένους μιμητές, μεσοαστούς μας, για τους οποίους το δίπτυχο μιμητική – ανταγωνιστική συμπεριφορά καθορίζει το κοινωνικό τους φέρεσθαι. Βυθίζοντας εαυτούς όλο και πιο βαθιά στην επιφάνεια των πραγμάτων.

Όμως μη προς κακοφανισμόν: “J’appelle bourgeois quiconque pense bassemest”, έλεγε ο Φλομπέρ: “Ο μπουρζουά είναι ένας τύπος αιώνιος”. Με την έννοια αυτή τον συναντάμε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και σε όλες τις εποχές. Αυτό μήτε που το υποψιαζόταν ο Μαρξ.

Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων

Εφιάλτης τους η ιδιωτική ανυποληψία. Ο κίνδυνος να εκπέσουν στο καθαρτήριο της μαζικής κατανάλωσης.

Οι άνθρωποι της φυλής που περιγράφουμε, συγκροτούνται ως υποτιθέμενες προσωπικότητες μέσα από την ανώφελη επιθυμία για ό,τι επιθυμούν οι άλλοι-και μάλιστα μόνο και μόνο επειδή το επιθυμούν οι άλλοι. Πεδίο ανταγωνισμού; η τύρφη, η απληστία και κυρίως η επίδειξη και η ματαιοδοξία.

Αποτέλεσμα; Όταν ψευτίζει η επιθυμία, υπερψηφίζει και εκείνο που την ικανοποιεί. Ο λόγος του Καμύ, “κανείς δεν είναι υποκριτής στις απολαύσεις του”, μοιάζει να μην τους αφορά.

Η εχθρότητα απέναντι στη μάζα, που επίσης τους χαρακτηρίζει, είναι διάχυτη, ανομολόγητη και βαθύτατα μισάνθρωπη. Θεωρούν δε τον κόσμο του μεροκάματου, περίπου, με όρους αισθητικούς. Είναι μάλιστα αυτή η εχθρότητα συχνότατα κυλιόμενη, αφού στις μέρες μας τις τάξεις δεν τις καθορίζει πλέον, σύμφωνα με τον Μαρξ, το (σταθερό) επάγγελμα, αλλά το (μεταβαλλόμενο) εισόδημα.

Μια διάκριση από τον Τ.Σ.Έλιοτ

Μια ουσιώδης διάκριση ανάμεσα στον επαρχιωτισμό του τόπου και στον επαρχιωτισμό του χρόνου, από τον Τ.Σ.Έλιοτ, έχει εδώ τη θέση της: Ο πρώτος καλά ριζωμένος, μπορεί να δώσει πλούσιους πολιτισμικούς καρπούς. Ο δεύτερος, από γεννησιμιού του ανιστόρητος και ξερίζωτος, γίνεται απλώς μιμητικός, τουτέστιν άγονος.

Η διάκριση αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην Ελλάδα των τελευταίων ετών, όπου όλοι, λίγο-πολύ, είμαστε επαρχιώτες που θέλουν να φιγουράρουν ως πρωτευουσιάνοι ή, εσχάτως, ως Ευρωπαίοι.

Ιδιότητα που μπορεί να συνδέει ή να χωρίζει τις δυο κατηγορίες: η ευπρέπεια. Μια ιδιότητα που ενώ ορίζεται δύσκολα αναγνωρίζεται εύκολα. Ο,τι ακριβώς, κατ’ αναλογία, ισχύει για τον καλλιεργημένο άνθρωπο, αυτόν που δεν διακρίνουμε ότι έχει σπουδάσει όταν έκανε σπουδές και που δεν διακρίνουμε ότι δεν έχει σπουδάσει όταν δεν έχει κάνει σπουδές.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com