Μη κρατικά ΑΕΙ: Οι δύο όψεις του νομίσματος και ο τετραγωνισμός του κύκλου

Μερικές γενικές διαπιστώσεις

Ας μην κρυβόμαστε και ας μην παίζουμε με τις λέξεις. Τα λεγόμενα μη κρατικά ή μη κερδοσκοπικά ή παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων, ας τα ονομάσουμε μη δημόσια πανεπιστήμια με δίδακτρα (ΜΔΠ) για να συνεννοούμαστε.

Τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια (ΔΠ) επιχορηγούνται με σημαντικά χαμηλότερη χρηματοδότηση ως ποσοστό του ΑΕΠ και έχουν τη μικρότερη αναλογία διδασκόντων-φοιτητών, από όλα τα κράτη της ΕΕ.

Το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία των ιδιωτικών κολεγίων στην Ελλάδα είναι ξεπερασμένο και χρήζει μιας οριστικής ρύθμισης, λαμβάνοντας υπόψη την έως τώρα εμπειρία από τη λειτουργία τους και την αντίστοιχη συνύπαρξη παρόμοιων εκπαιδευτικών μονάδων με ΔΠ στο εξωτερικό.

Ποια είναι η σημερινή πραγματικότητα στα ΔΠ της Ελλάδας

Η σημερινή πραγματικότητα έχει αποτυπωθεί σε δημοσιεύματα γνώμης τα οποία έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς με απόψεις που απέχουν μεταξύ τους όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μερικά αποσπάσματα παρατίθενται κατά λέξη παρακάτω:

♦ «Tα δημόσια πανεπιστήμια είναι εξαθλιωμένα, παρέχουν αποστεωμένες γνώσεις και αποτελούν ένα συντηρητικό σύστημα, συντεχνιακού χαρακτήρα».

♦ «Tο ελληνικό πανεπιστήμιο είναι ένα απείθαρχο σχολείο, όπου φοιτούν, για απεριόριστο χρόνο, αδιάφοροι και αμελείς φοιτητές, με ανεπαρκείς δασκάλους, οι οποίοι λειτουργούν στη λογική της συντεχνίας και σπαταλούν το δημόσιο χρήμα».

και στον αντίποδα:

♦ «H Ελλάδα είναι μία χώρα που επί της ουσίας δεν παράγει τίποτα εκτός από καλούς επιστήμονες, οι οποίοι όμως μεταναστεύουν στη συνέχεια στο εξωτερικό για εξεύρεση εργασίας».

♦ «Μεταξύ όλων των ανεπαρκώς χρηματοδοτούμενων ΑΕΙ της χώρας, τα οποία σε επίπεδο ιδρυμάτων απέχουν εκατοντάδες θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, υπάρχουν Κέντρα Αριστείας με διεθνή ακτινοβολία και κύρος».

Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει μία θλιβερή πραγματικότητα, ότι είμαστε η μοναδική χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου χωρίς ουσιαστικά ξένους φοιτητές.

Η «κολεγιακή» και επαγγελματική-τεχνολογική εκπαίδευση στην Ελλάδα σήμερα

Στην Ελλάδα θάλλουν τα ιδιωτικά κολλέγια τα οποία, σε συνεργασία με ιδρύματα του εξωτερικού, παρέχουν ισοδύναμους τίτλους σπουδών και ίδια επαγγελματικά δικαιώματα με τους πτυχιούχους των ΔΠ. Αλλά και χωρίς συνεργασίες με ιδρύματα του εξωτερικού, τα επαγγελματικά δικαιώματα αναγνωρίζονται εμμέσως από την αγορά εργασίας.

Η δημόσια επαγγελματική-τεχνολογική εκπαίδευση, για την παραγωγή στελεχών με επαρκείς δεξιότητες σε παραδοσιακούς επαγγελματικούς τομείς καθώς και με εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών και νευραλγικών θέσεων εργασίας στον παραγωγικό ιστό τα χώρας, έχει δραματικά υποβαθμιστεί.

Επιχειρήματα υπέρ και κατά των ΜΔΠ

Οι υπέρμαχοι των ΜΔΠ αναφέρονται στην οικονομική ωφέλεια που θα έχει η οικονομία της χώρας και στην αναβάθμιση των ΔΠ που θα προκύψει από τη σύμπλευση με καταξιωμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, χωρίς όμως να τεκμηριώνεται αυτή η εκτίμηση με πειστικά επιχειρήματα ούτε να γίνεται αναφορά στις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις για το κύρος και τη λειτουργία των ΔΠ.

Οι πολέμιοι των ΜΔΠ απαντούν με το γενικόλογο επιχείρημα ότι αυτό που χρειάζονται τα ΔΠ είναι μεγαλύτερη χρηματοδότηση, χωρίς να προτείνεται μία ρεαλιστική πρόταση που να απαντά στην απαίτηση της ελληνικής κοινωνίας για περισσότερες δυνατότητες πρόσβασης των νέων στη τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Ελλάδα.

Στον δημόσιο διάλογο έχουν ακουστεί και γραφτεί επιχειρήματα υπέρ και κατά της ίδρυσης των ΜΔΠ, όπως π.χ. τα παρακάτω:

— Σημαντικά ξένα πανεπιστήμια θα έρθουν στην Ελλάδα και θα συντελέσουν στη βελτίωση της ποιότητας των ΔΠ.

— Τα ξένα πανεπιστήμια θα συμβάλλουν στη εξωστρέφεια και στην ανταγωνιστικότητα του ΔΠ.

— Θα ιδρυθούν όχι ιδιωτικά αλλά μη-κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.

— Θα προκύψουν σημαντικά οικονομικά οφέλη από την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.

— Θα αντιστραφεί η διαρροή νέων επιστημόνων στο εξωτερικό.

— Θα μειωθούν τα οικογενειακά έξοδα σπουδών των Ελλήνων φοιτητών.

— Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα είναι η καταστροφή του ΔΠ.

— Γιατί χρειαζόμαστε ιδιωτικά αφού έχουμε τη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση.

— Η κατάργηση του Άρθρου 16 του Συντάγματος θα πλήξει την ελληνική κοινωνία.

— Θα υπάρξει εμπορευματοποίηση της ανώτατης παιδείας προς όφελος επιχειρηματικών ομίλων.

— Η δρομολόγηση ΜΔΠ οδηγεί νομοτελειακά στην επιβολή διδάκτρων και στα ΔΠ.

— Η ψήφιση του νομοσχεδίου γίνεται για να ικανοποιήσει τους ιδιοκτήτες των κολλεγίων που ήδη λειτουργούν στην Ελλάδα.

— Τα ΜΔΠ θα απαξιώσουν τα ΔΠ με την προσέλκυση καθηγητών των ΔΠ προσφέροντάς τους υψηλότερες αποδοχές και ταχύτερη ακαδημαϊκή εξέλιξη.

— Υπάρχουν ήδη συμφωνίες συνεργασιών με ξένα πανεπιστήμια που λειτουργούν με ευρεία ανταλλαγή φοιτητών.

Τα επιχειρήματα αυτά στο σύνολό τους, είτε δεν τεκμηριώνονται επαρκώς είτε μπορούν να αντιστραφούν προς την αντίθετη πλευρά εάν ισχύσουν ορισμένες προϋποθέσεις.

Η κοινή γνώμη για τα ΜΔΠ

Οι λόγοι για τους οποίους η κοινή γνώμη δεν είναι στην πλειονότητά της αντίθετη με την ίδρυση ΜΔΠ στην Ελλάδα συνοψίζονται παρακάτω:

— Υπάρχουν και λειτουργούν σε όλο τον κόσμο χωρίς την υποβάθμιση του επιπέδου των οικείων ΔΠ.

— Στην Ελλάδα φοιτούν χιλιάδες νέοι σε ιδιωτικά κολέγια τα οποία με την αναμενόμενη μετεξέλιξή τους σε πανεπιστήμια προσδοκούν στην αναβάθμιση των πτυχίων τους.

— Υπάρχουν γενεές απόφοιτων των ιδιωτικών κολεγίων στη Ελλάδα που επίσης θα ήθελαν την αναγνώριση και ισοτιμία των τίτλων σπουδών τους, όσοι δεν την έχουν λάβει έως τώρα.

— Ελληνες που σπουδάζουν στο εξωτερικό θα έβλεπαν θετικά μία δυνατότητα μετεγγραφής τους σε ΜΔΠ στην Ελλάδα.

— Η δυνατότητα να σπουδάσουν σε ΜΔΠ κοντά στο σπίτι τους, εφόσον δεν μπορέσουν να εισαχθούν σε ΔΠ, είναι μια προτιμότερη και οικονομικότερη λύση από το να σπουδάσουν στο εξωτερικό.

Μία χαρακτηριστική πτυχή των αντιθέσεων του ελληνικού ΔΠ

Μία περιήγηση στα κτίρια της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, η οποία στην παγκόσμια κατάταξη (QS World University Rankings 2023) βρίσκεται στην τέταρτη θέση στον κόσμο και στη δεύτερη θέση στην Ευρώπη, αρκεί για να αντιληφθούμε ένα μέρος της διαχρονικής παθογένειες του ελληνικού ΔΠ με την απωθητική οπτική ρύπανση με γκράφιτι όλων των επιφανειών των τοίχων των κτηριακών εγκαταστάσεων. Αυτή η αισθητική βεβήλωση και δραματική υποβάθμιση των χώρων όπου οι φοιτητές καλούνται να περάσουν ένα μεγάλο μέρος της φοιτητικής τους ζωής εξηγούν τον βασικό λόγο για τον οποίο σχολές ελληνικών ΔΠ με διεθνές κύρος αφήνουν αδιάφορους τους ξένους φοιτητές, ενώ θα μπορούσαν να φοιτούσαν κατά εκατοντάδες σε ελληνικά ΔΠ με όλα τα συνεπακόλουθα οφέλη.

Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι ενός σ/ν για την τριτοβάθμια εκπαίδευση

♦ Πρόσβαση χωρίς αποκλεισμούς σε όσους επιθυμούν να σπουδάσουν στην Ελλάδα και δεν έχουν ως πρώτη επιλογή να σπουδάσουν στο εξωτερικό.

♦ Αύξηση του αριθμού των εισακτέων σε όλες τις σχολές και ειδικότερα σε εκείνες με τη μεγαλύτερη ζήτηση.

♦ Επανασχεδιασμός της τεχνολογικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης, προσαρμοσμένης στις ανάγκες της εποχής, στα νέα δεδομένα των τεχνολογικών εξελίξεων, και τις νέες μορφές εργασίας.

♦ Προσέλκυση ξένων φοιτητών στα δημόσια πανεπιστήμια σε υπάρχοντα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών καθώς και σε προπτυχιακά προγράμματα για ξένους φοιτητές. Η υλοποίηση αυτού του στόχου θα αποφέρει πολλαπλά εθνικά οφέλη σε οικονομικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο.

Πώς θα επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι

• Με τη χρηματοδότηση στα επίπεδα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών με στόχο: την αύξηση των εισακτέων και του προσωπικού των ΑΕΙ, τη διάθεση ειδικού κονδυλίου από το Πρόγραμμα Σταθερότητας για τη βελτίωση των υποδομών, και της επαρκούς φύλαξης και ασφάλειας των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Ειδικά στο θέμα της ποιότητας της φοιτητικής ζωής εντός των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων καθώς και της ευπρέπειας των χώρων συγχρωτισμού των φοιτητών, πρέπει να γίνουν τεράστια άλματα για να φτάσουμε στο επίπεδο των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.
• Άμεσος σχεδιασμός, υλοποίηση και λειτουργία αναβαθμισμένων μονάδων τεχνολογικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Οι οικονομικοί πόροι που θα διατεθούν για την επίτευξη των στόχων αυτών θα αποτελέσουν τη μεγαλύτερη και αποδοτικότερη επένδυση για το μέλλον της Ελλάδος σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροχρόνιο ορίζοντα.

Διάλογος χωρίς δογματισμούς και αγκυλώσεις

Για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αυτής της σημαντικής μεταρρύθμισης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είναι αναγκαία η συμμετοχή σε ένα εποικοδομητικό διάλογο των πολιτικών κομμάτων και της πανεπιστημιακής κοινότητας, που καλούνται να υπερβούν τις κομματικές γραμμές και ιδεοληψίες και να δώσουν λύση σε ένα πρόβλημα που προσομοιάζει με τον τετραγωνισμό του κύκλου και χωρίς δογματισμούς και αγκυλώσεις του παρελθόντος να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο λειτουργίας ΜΔΠ επωφελές για την κοινωνία, τα ΔΠ και γενικότερα για την παρεχόμενη ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Έτσι με την προϋπόθεση της πραγματοποίησης όλων των δράσεων αναβάθμισης του ΔΠ που αναφέρθηκαν παραπάνω, ΜΔΠ θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με τις παρακάτω μορφές:

♦ Ως παραρτήματα ξένων εγνωσμένου κύρους πανεπιστημίων σε συνεργασία με ελληνικά ΔΠ για τη χορήγηση κοινών Πτυχίων-Διπλωμάτων.

♦ Ως ερευνητικά κέντρα εντός των ελληνικών ΑΕΙ.

♦ Ως ανεξάρτητα ΑΕΙ, προσανατολισμένα για φοίτηση Ελλήνων και ξένων φοιτητών, με αυστηρές προδιαγραφές ίδρυσης και λειτουργίας, καθώς και με συστηματική εποπτεία από το Κράτος.

Ο επίλογος

Η υπεράσπιση με φανατισμό του ΔΠ ως μοναδικής οδού πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, με το επιχείρημα των ίσων ευκαιριών και της μείωσης των κοινωνικών ανισοτήτων, εμπεριέχει το στοιχείο του κοινωνικού αποκλεισμού για εκείνους τους νέους που, για ιδιαίτερους προσωπικούς λόγους, δεν μπόρεσαν να εισαχθούν με το σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων στα ΔΠ, και δεν έχουν άλλη δυνατότητα να σπουδάσουν στην Ελλάδα στη σχολή που επιθυμούν.

Η ντροπιαστική εικόνα των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων, των χώρων διδασκαλίας, της εστίασης και κοινωνικοποίησης των φοιτητών, καθώς και του περιβάλλοντος χώρου του πανεπιστημιακού Campus, απαιτεί μία δραστική παρέμβαση της Πολιτείας με άμεση διάθεση των αναγκαίων κονδυλίων αποκατάστασης, συντήρησης και φύλαξης.

Αυτή η παραφωνία των ελληνικών πανεπιστημίων σε σχέση με τα πανεπιστήμια όλου του κόσμου είναι η κύρια αιτία που δεν φοιτούν ξένοι φοιτητές στην Ελλάδα και θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα πριν από την εφαρμογή του νόμου για την ίδρυση ΜΔΠ στην Ελλάδα.

Εάν πραγματοποιηθούν όσα απαιτούνται να γίνουν πριν από τη λειτουργία των ΜΔΠ, είναι σίγουρο ότι μετά από λίγα χρόνια η συνύπαρξη ΔΠ και ΜΔΠ θα έχει αυτορυθμιστεί και κανείς δεν θα μιλάει για τις βλαπτικές επιπτώσεις που θα έχει επιφέρει η ίδρυση και λειτουργία των ΜΔΠ στην ελληνική κοινωνία και ειδικότερα στα ΔΠ.

---

Ο Μανόλης Παπαδρακάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ