Μια πληροφορία που άλλαξε την ευρωπαϊκή Ιστορία

Η απίστευτη αδράνεια της ελληνικής αστυνομίας, η οποία αγνόησε μία σειρά από σαφείς πληροφορίες και προειδοποιήσεις για την είσοδο και τη δράση των κροατών οπαδών, με αποτέλεσμα τη δολοφονία ενός νέου ανθρώπου, πολλούς τραυματισμούς, καταστροφές και διπλωματική ένταση με την Κροατία δίνει ένα καλό παράδειγμα του ότι δεν αρκεί η ύπαρξη μιας πληροφορίας, αν αυτή δεν αξιοποιηθεί κατάλληλα. Αυτό το στοιχείο λαμβάνεται όλο και πιο συχνά υπ’ όψιν στις διάφορες αναλύσεις που σχετίζονται με διαδικασίες λήψης αποφάσεων στις πολλαπλές εφαρμογές του μάνατζμεντ.

Τέτοια παραδείγματα αγνόησης μιας κρίσιμης πληροφορίας έχουμε από την αρχαιότητα και σίγουρα το πιο γνωστό είναι το «ες αύριον τα σπουδαία» που είπε ο Αρχίας, ένας από τους ηγέτες των ολιγαρχικών στη Θήβα, όταν του έφεραν επιστολή που τον προειδοποιούσε πως είχε οργανωθεί συνωμοσία εναντίον του. Μόνο που εκείνη τη στιγμή βρισκόταν σε συμπόσιο και δεν ήθελε να χαλάσει τη διασκέδασή του, με αποτέλεσμα το «αύριο» να τον βρει νεκρό.

Υπάρχουν όμως και αντίθετα παραδείγματα, όπου μία πληροφορία, όχι μόνο αξιολογήθηκε ως σημαντική, αλλά σε συνδυασμό με στρατηγική σκέψη και άμεση αντίδραση είχε πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Και ίσως ένα από τα καλύτερα τέτοια παραδείγματα (με πολλά παράλληλα διδάγματα ως προς τη στρατηγική και τη διοίκηση) είναι η διάσωση του Παρισιού στην αρχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τους Γερμανούς να χάνουν τη νίκη «μέσα από τα χέρια τους».

Το σχέδιο Σλίφεν

Αν στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα κυρίαρχα στοιχεία ήταν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, η ελληνική Επανάσταση και οι δημοκρατικές επαναστάσεις στην Ευρώπη μαζί με την ανάπτυξη της ατμομηχανής, το δεύτερο μισό χαρακτηρίζεται σίγουρα από την ένταση της Βιομηχανικής Επανάστασης και την ταχύτατη άνοδο της Γερμανίας που, αφού ενοποιήθηκε υπό την ηγεσία της Πρωσίας σε ενιαίο κράτος, κατάφερε να νικήσει ακόμα και τη Γαλλία το 1870. Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι από τον 18ο αιώνα, με τον Μεγάλο Φρειδερίκο της Πρωσίας (τον οποίο θαύμαζε ο Ναπολέων) είχε μία σειρά σημαντικών στρατιωτικών ηγετών που είχαν ασχοληθεί και θεωρητικά με τα ζητήματα της στρατηγικής ( με χαρακτηριστική περίπτωση θεωρητικού τον Κλαούζεβιτς).

Ετσι, ήδη μετά τον Γαλλογερμανικό Πόλεμο, ο στρατιωτικός ηγέτης της Γερμανίας, ο Φον Μόλτκε ο πρεσβύτερος, νικητής τριών πολέμων με Δανία, Αυστρία και Γαλλία, άρχισε να καταστρώνει σχέδια για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσει η Γερμανία έναν ενδεχόμενο πόλεμο στον οποίο μάλιστα προέβλεπε γαλλορωσική συμμαχία, την οποία η Γερμανία δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα. Αυτό το σχέδιο επεξεργάστηκε και οριστικοποίησε ο στρατάρχης Φον Σλίφεν. Κεντρική ιδέα ήταν να δράσει ο κύριος όγκος του γερμανικού στρατού αστραπιαία εναντίον των Γάλλων, ενώ στο Ανατολικό Μέτωπο θα έπρεπε να συγκρατηθούν οι Ρώσοι από σχετικά μικρή γερμανική δύναμη και αφού νικήσουν τη Γαλλία να μεταφερθεί ο στρατός ανατολικά. Το σχέδιο αυτό εφαρμόστηκε όντως από τους Γερμανούς στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο που ξέσπασε στο τέλος του Ιουλίου του 1914.

Αρχικά το σχέδιο δούλεψε καλά. Οι Γάλλοι αιφνιδιάστηκαν και τα γερμανικά στρατεύματα αφού κατέλαβαν το Βέλγιο, άρχισαν να προελαύνουν μέσα στη Γαλλία πλησιάζοντας το Παρίσι. Ομως, μία βασική αρχή της διοίκησης και μάλιστα με τα λόγια του ίδιου του Φον Μόλτκε είναι πως «είναι σοβαρό λάθος να πιστεύουμε ότι είναι δυνατό ένα σχέδιο που έχει εκπονηθεί εκ των προτέρων θα μπορεί να εφαρμοστεί από την αρχή μέχρι το τέλος. Η ακριβής εκτίμηση της αλλαγής της κατάστασης και η επανεξέταση των νέων δεδομένων υπαγορεύει την υποχρέωση της τροποποίησης, της μεταβολής, της συμπλήρωσης, ή και της ολοσχερούς αλλαγής, αν μεταβληθούν άρδην τα δεδομένα». Και αυτό προϋποθέτει επιτυχημένη κεντρική διοίκηση, την οποία όμως είχε αναλάβει ο Χέλμουτ Φον Μόλτκε ο νεότερος, ανηψιός του μεγάλου στρατάρχη, χωρίς τις ικανότητες του θείου του, ώστε να χαρακτηρισθεί ως «απλός αχθοφόρος ενός μεγάλου ονόματος».

Ως αποτέλεσμα της αδύναμης κεντρικής διοίκησης, οι στρατηγοί των δύο στρατιών που προχωρούσαν στην Γαλλία (Φον Κουκ και Φον Μπίλοφ) άρχισαν να αυτονομούνται και ουσιαστικά να απομακρύνονται από την εφαρμογή του σχεδίου, βασιζόμενοι στις αρχικές τους νίκες. Εδώ λοιπόν αρχίζει η ιστορία μας.

Το Παρίσι σε κίνδυνο

Η κατάσταση των Γάλλων προς το τέλος του Αυγούστου του 1914 και μετά τις ήττες, ήταν δύσκολη. Ο αρχιστράτηγος των γαλλικών δυνάμεων Ζοφρ, είχε αποφασίσει να κρατήσει με κάθε τρόπο την πρωτεύουσα και άρχισε να την οχυρώνει μεταφέροντας εκεί και όσες δυνάμεις μπορούσε. Παράλληλα ανεκλήθη από την αποστρατεία ο ικανότατος στρατηγός Γκαλιενί και ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής του Παρισιού (θέση που υπήρχε από τον ύστερο Μεσαίωνα!). Μάλιστα, η κυβέρνηση μεταφέρθηκε στο Μπορντό, ενώ το αγγλικό εκστρατευτικό σώμα ήθελε να φύγει από τη Γαλλία βλέποντας να χάνονται οι ελπίδες μιας νίκης.

Ο Ζοφρ δεν έχασε όμως το ηθικό του, οργάνωσε τις δυνάμεις του και ζήτησε από τους Αγγλους , τουλάχιστον να υποχωρήσουν προ τον ποταμό Μάρνη προς τον οποίο προσανατόλιζε την άμυνά του.

Από την γερμανική πλευρά, οι δύο αρχηγοί των στρατιών που προχωρούσαν προς το Παρίσι, ουσιαστικά εγκατέλειψαν το σχέδιο Σλίφεν και σχεδόν ανταγωνίζονταν ποιος θα μπει πρώτος στη γαλλική πρωτεύουσα, χάνοντας την αλληλοκάλυψή τους, που ήταν αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία του σχεδίου, χωρίς να υπάρξει ουσιαστική αντίδραση από τον Μόλτκε που απείχε πάνω από 200 χλμ από το πεδίο της μάχης.

Ο Λουί Μπρεγκέ και η πτήση του

Ο Λουί Μπρεγκέ ήταν μέλος της οικογένειας των φημισμένων ωρολογοποιών που κατασκευάζει ακριβά ρολόγια από το 1775. Ο ίδιος (έτος γέννησης 1880) σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός αλλά στράφηκε προς την αεροπορία κατασκευάζοντας δικό του αεροπλάνο. Αυτό πέτυχε και οδήγησε στην κατασκευή και άλλων αεροπλάνων. Ετσι, από το 1910 άρχισε να διακινείται η ιδέα της χρήσης των πρώτων εκείνων αεροπλάνων για αναγνώριση των θέσεων του εχθρού.

Εδώ όμως πρέπει να σημειωθεί ότι πολλοί ανώτατοι αξιωματικοί της εποχής αντιμετώπιζαν με δυσπιστία αυτές τις αναγνωρίσεις και μεταξύ αυτών ήταν και ο στρατηγός Φος (που μετά έγινε αρχιστράτηγος των Γάλλων), όπως και ένας συνταγματάρχης του Γκαλιενί, που έλεγε πως τα αεροπλάνα είναι καλά μόνο για σπορ. Έτσι, με την κήρυξη του πολέμου έστειλαν όλους τους εργάτες που έφτιαχναν αεροπλάνα στο μέτωπο, εξαφανίζοντας ουσιαστικά την γαλλική αεροπορική βιομηχανία.

Οταν οι Γερμανοί μπήκαν στην περιοχή που έμενε, ο Μπρεγκέ πέταξε με το αεροπλάνο του στο Παρίσι σε μία δύσκολη πτήση καθώς ήταν απροετοίμαστος. Εκεί ενώθηκε με τον μικρό στολίσκο συνολικά εννέα αεροπλάνων που είχαν οι Γάλλοι εκείνη τη στιγμή. Και στις 2 Σεπτεμβρίου πέταξε με το αεροπλάνο, που ήταν ακόμη ιδιοκτησία του, το AG-4, με συνοδό τον υπολοχαγό Αντρέ Βατό και εντόπισε ισχυρή γερμανική δύναμη να προχωρεί προς το Παρίσι από ανατολικά και όχι δυτικά, όπως γινόταν μέχρι τότε. Πράγματι αυτή ήταν η 1η στρατιά του Φον Κλουκ, που με δική του έμπνευση κινήθηκε ανατολικά, χάνοντας την αλληλοκάλυψη με την άλλη στρατιά, που προέβλεπε το σχέδιο Σλίφεν.

«Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια/ όχι ταξί ήταν»

Μόλις ο Μπρεγκέ προσγειώθηκε στο Παρίσι ειδοποίησε τον στρατηγό Γκαλιενί για την κίνηση των Γερμανών. Ο Γκαλιενί, όχι μόνο δεν αγνόησε αυτήν την πληροφορία, αλλά συνειδητοποιώντας την απώλεια αλληλοκάλυψης των γερμανικών στρατιών σκέφθηκε να προχωρήσει σε αντεπίθεση στο αδύνατο σημείο τους. Ομως δεν είχε τρόπο να μεταφέρει τους στρατιώτες του στο μέτωπο. Ετσι χρησιμοποίησε τα 600 ταξί του Παρισιού που σχημάτισαν μια περίεργη αυτοκινητοπομπή με σβηστά φώτα για τη μεταφορά των στρατιωτών

Ο Ζοφρ συμφώνησε με το σχέδιο και συντόνισε τα στρατεύματά του. Ο αιφνιδιασμός πέτυχε και οδήγησε στη μάχη του Μάρνη, που σταμάτησε την γερμανική προέλαση, έσωσε το Παρίσι και οδήγησε στον πόλεμο των χαρακωμάτων.

Για την πτήση του αυτή ο Μπρεγκέ τιμήθηκε με τον πολεμικό σταυρό, ενώ από αυτήν τη μεταφορά των στρατιωτών βγήκε η φήμη των ταξί που έσωσαν το Παρίσι.

Επίλογος: η έκθεση για το βρετανικό πεζικό στον Πύργο του Λονδίνου

Οταν πήγα στον Πύργο του Λονδίνου, πρόσεξα στην έκθεση των τυφεκιοφόρων του βρετανικού πεζικού, μεταξύ των άλλων, και μία γερμανική στολή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Λοιπόν, η επιγραφή που τη συνόδευε αποτυπώνει πλήρως τα παραπάνω γεγονότα, καθώς μας πληροφορεί ότι πρόκειται για την επίσημη στολή αξιωματικού (δεν θυμάμαι βαθμό) που προοριζόταν για την παρέλαση που θα έκαναν οι Γερμανοί μέσα στο Παρίσι.

Η κατάληξη της στολής μας δείχνει τις δύο όψεις αυτής της ιστορίας: από το ένα μέρος πώς μπορεί μία πληροφορία να αξιοποιηθεί και σε συνδυασμό με στρατηγική σκέψη και άμεση δράση να παράγει πολύ σημαντικά αποτελέσματα και από το άλλο πως ακόμα και το καλύτερο σχέδιο δεν προχωράει χωρίς στιβαρή διοίκηση και άριστη οργάνωση των επιμέρους συντελεστών.