Ο αυταρχισμός του υποκειμενισμού

Ηπροτεινόμενη από την κυβέρνηση νομοθετική ρύθμιση που αφορά τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών είναι εξέλιξη με μεγάλες συνέπειες για την κοινωνία και τη χώρα μας.

Εγινε προσπάθεια εκ μέρους της πολιτείας να υποβαθμιστεί η σημασία του θέματος με τον ισχυρισμό ότι αυτό αφορά μικρό αριθμό πολιτών, είναι αρμοδιότητα της νομοθετικής αρχής να το ρυθμίσει και δεν θα αλλάξει τίποτα για τους πολλούς. Δεν είναι έτσι. Τι είναι γάμος και τι είναι οικογένεια είναι θεμελιώδες ερώτημα για την κοινωνία και αφορά κάθε οικογένεια, κάθε πολίτη, το παιδί, το σχολείο, τους πάντες. Η κυβέρνηση δεν δικαιούται να νομοθετεί ερήμην της κοινωνίας. Η προτεινόμενη αλλαγή επηρεάζει τον πυρήνα της έννοιας της γονικής ευθύνης, τη θεμελιώδη έννοια του πατέρα και της μητέρας στην ανατροφή των παιδιών τους. Καταργεί την ετερότητα της καταγωγής που συγκροτεί τον ανθρώπινο ψυχισμό.

Σήμερα δεν κρίνεται η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, της εργασίας, της ιδιωτικής ζωής, πράγμα που κανείς δεν θα αμφισβητούσε σοβαρά. Κρίνεται η προσπάθεια να διαμορφωθεί μια άλλη κοινωνία, άλλος πολιτισμός, μέχρι και άλλο είδος ανθρώπου, του ανθρώπου που φτιάχνει τον εαυτό του και ορίζει τη ζωή του, καθείς με τα δικά του κριτήρια. Δεν μπορεί να μην προβληματιστεί κανείς με τη διαφαινόμενη υποχωρητικότητα στις επιθυμίες και τα κελεύσματα μιας συγκεκριμένης και διεθνώς προωθούμενης ιδεολογικής τάσης. Η Ελλάδα είναι χώρα με μοναδικό πολιτιστικό πλούτο. Δεν μπορεί να αρνείται την παράδοσή της και να υποτάσσεται σε ιδεολογικές προτάσεις χωρίς ηθικό και πολιτισμικό υπόβαθρο, χωρίς σοφία και ευαισθησία στην πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά.

Η Εκκλησία οφείλει να πάρει θέση απευθυνόμενη στους πιστούς της και σε όποιον άλλον θέλει να την ακούσει. Αφ’ ενός, μιμούμενη τον Χριστό, θα πρέπει να βλέπει με ευμένεια κάθε άνθρωπο και να τον καλεί στη σωτηρία του Θεού, όποια κι αν είναι η κατάστασή του. Αφ’ ετέρου, οφείλει να υπενθυμίσει στους πιστούς τους κανόνες της χριστιανικής ζωής και τις συνέπειες στην κοινωνική ζωή. Οπως είπαμε και στη Δήλωσή μας οι Καθολικοί Επίσκοποι Ελλάδος, η αντίθεσή στη συγκεκριμένη ιδεολογία δεν είναι αντίθεση προς τα ομοφυλόφιλα πρόσωπα.

Η πρόταση της κυβέρνησης βρίσκει αυξανόμενη υποστήριξη στα μέσα ενημέρωσης, αλλά γίνεται ευρύτερα αποδεκτή κυρίως γιατί συνάδει με το πνεύμα της εποχής, όπου καθένας ορίζει τόσο τη δική του όσο και την κοινωνική ζωή με τα δικά του αμιγώς υποκειμενικά κριτήρια. Αρκεί λοιπόν που η πρόταση εναρμονίζεται με την επικρατούσα αντίληψη και γι’ αυτό παρουσιάζεται με όρους ελευθερίας, αυτονομίας και προσωπικής επιλογής.

Η μυστηριώδης έννοια «προοδευτικό» (αλήθεια, προς ποιο σκοπό;) θεωρείται πλέον εγγύηση ορθότητας, όπως και η έκφραση: «είναι άνθρωπος της εποχής του». Ο G.K. Chesterton, ένας απολογητής της χριστιανικής πίστης το 1920 έγγραφε: «Η Εκκλησία είναι ο μόνος θεσμός που μας απαλλάσσει από τη σκλαβιά τού να είμαστε άνθρωποι της εποχής μας». Οντως, τα 5, 10 ή 20 χρόνια που διαρκεί μια μόδα είναι μια φυλακή. Ο ίδιος εξηγούσε ότι επείγει να γνωρίσουμε όχι τον μοντέρνο, αλλά τον αιώνιο άνθρωπο και τις ουσιώδεις αναζητήσεις του.

Τείνουμε να πιστέψουμε στην παντοδυναμία της θέλησης και παραβλέπουμε ότι δεν έχουμε μόνο ελευθερία και επιλογές, αλλά ως άνθρωποι έχουμε και τα όρια που θέτει η πραγματικότητα και η φύση: Δεν διάλεξα τους γονείς μου, ούτε τον τόπο που γεννήθηκα, ούτε τη μητρική μου γλώσσα, ούτε το σώμα μου, ούτε το φύλο μου, αν και αυτό τελευταία αμφισβητείται. Χωρίς το έδαφος των δεδομένων και χωρίς κοινές αξίες ως στόχο, η ελευθερία είναι στον αέρα, δεν χειρίζεται τίποτα και είναι κενή περιεχομένου.

Τι είναι γάμος και τι είναι οικογένεια είναι θεμελιώδες ερώτημα για την κοινωνία και αφορά κάθε οικογένεια, κάθε πολίτη, το παιδί, το σχολείο, τους πάντες.

Η άκρατη ατομική ελευθερία τρέφει τον υποκειμενισμό. Ομως, οι αρχαίοι μας πρόγονοι δίδασκαν ότι η επιθυμία δεν είναι το αυθόρμητο, αλλά καλλιεργείται και εκπαιδεύεται ώστε να μάθουμε να επιθυμούμε και να επιλέγουμε αυτό που αξίζει, αυτό που πρέπει, και να απορρίπτουμε αυτό που δεν αξίζει. Η ελευθερία πρέπει να συνδυάζεται με την αλήθεια. Δεν είναι εύκολο. Αλλά η Ευρώπη κατά διαστήματα κατάφερε να συνδυάσει τα ιδεώδη της ελευθερίας, της αλήθειας και του δικαίου.

Η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα στον σημερινό υποκειμενισμό. Χωρίς κοινή αντίληψη της αλήθειας δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, δεν μπορούμε να μιλήσουμε και η γλώσσα δεν είναι επικοινωνία, γιατί πλέον δεν ζούμε στην ίδια πραγματικότητα και στον ίδιο κόσμο. Συνεπώς, η κοινωνία δεν έχει δεσμούς και αποσυντίθεται. Αν δεν μοιραζόμαστε τον Λόγο, παύουμε σταδιακά να είμαστε λογικά όντα. Γινόμαστε μονάδες που μονολογούν και αυθαιρετούν. Σήμερα δεν προσπαθούμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια, προσπαθούμε να την κατασκευάσουμε. Ο πάπας Βενέδικτος έλεγε ότι ζούμε μέσα στη δικτατορία του υποκειμενισμού και του σχετικισμού. Και επίσης ότι η κρίση του ευρωπαϊκού πολιτισμού συνίσταται στο γεγονός ότι ο δυτικός άνθρωπος παραιτήθηκε από την αναζήτηση της αλήθειας, η οποία από την εποχή της κλασικής ελληνικής παιδείας είναι άξονας του ευρωπαϊκού πνεύματος.

Το δεύτερο θύμα μέσα στο κλίμα του υποκειμενισμού είναι η κοινωνική ηθική. Καταλαβαίνουμε συχνά ότι είναι περιττό να ανοίξουμε μια λογική συζήτηση για το τι είναι καλό, σωστό ή δίκαιο, ή ποιο είναι το κοινό καλό. Ακούμε απαντήσεις όπως: Για μένα αυτό είναι καλό, επιδιώκω αυτό που επιθυμώ, αφού αυτό με ικανοποιεί και με κάνει ευτυχισμένο. Διακεκριμένοι αναλυτές επισημαίνουν ότι δεν μπορούμε πλέον στην κοινωνία μας να διεξάγουμε έναν σοβαρό ηθικό διάλογο. Αυτός εκλείπει γιατί η προσωπική επιθυμία έχει αντικαταστήσει τις κοινές αξίες (Alisdair MacIntyre, After Virtue).

Εχει επικρατήσει η πεποίθηση ότι μιλάμε αντικειμενικά και αληθινά για την πραγματικότητα μόνο όταν μιλάμε για τον υλικό κόσμο με όρους φυσικών επιστημών. Αλλά όταν μιλάμε για ηθική ή για θέματα αισθητικής, τότε κάνουμε προσωπικές εκτιμήσεις που αποκαλύπτουν μόνο τα συναισθήματά μας, τα γούστα μας τις συγκινήσεις μας. Οταν ο C.S. Louis, το 1943, λογοτέχνης, καθηγητής στην Οξφόρδη και ιστορικός του πολιτισμού, διαπίστωσε ότι στην Αγγλία αυτό μάθαιναν τα παιδιά στα σχολεία, αντέδρασε γράφοντας το έργο του The Abolition of Man. Η κατάργηση του Ανθρώπου. Υποστήριζε ότι χωρίς την κοινή αντίληψη του αντικειμενικά καλού και κακού, άδικου και δίκαιου, η κοινωνία δεν έχει συνοχή και αυτοκαταργείται. Αλλά και ο άνθρωπος κάνοντας την ηθική υποκειμενική υπόθεση, σταδιακά παύει να είναι ηθικό ον.

Η ιδεολογία ΛΟΑΤΚΙ «έχει ξεφύγει» και γενικότερα έχουμε χάσει το νόημα και το μέτρο και τον σκοπό. Αυτό που βλέπουμε μπροστά μας δεν είναι απλώς μια κρίση της κοινωνίας ούτε μια έκρηξη αλαζονείας και εγωκεντρισμού. Είναι η κατάρρευση ενός πολιτισμού, η κατάρρευση του ευρωπαϊκού πολιτισμού μετά από 25 αιώνες πορείας. Οπως και να είναι, ως χριστιανοί πρέπει να βλέπουμε τις εξελίξεις ευρύτερα. Προσωπικά, θυμάμαι το τελευταίο γράμμα ενός μοναχού το 1996 μέσα στον εμφύλιο σπαραγμό και τις ισλαμικές ταραχές της Αλγερίας. Στην προτροπή να φύγει απάντησε: «Μην ανησυχείτε. Πιστεύουμε στον Χριστό και στην Ανάσταση. Ξέρουμε ότι όλα θα τελειώσουν καλά».

Ο κ. Θεόδωρος Κοντίδης είναι Αρχιεπίσκοπος Καθολικών Αθηνών.