Παναγιώτης Στάθης: Δικαστικός χάρτης – Η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση στη Δικαιοσύνη ή το απόλυτο χάος;

Ανάμεσα στην “κορυφαία μεταρρύθμιση στην ιστορία της Δικαιοσύνης” (κυβέρνηση) και στο “απόλυτο χάος”(δικηγόροι κ.ά.) υπάρχει προφανώς η μέση οδός που οδηγεί σε σε ένα συμπέρασμα όσον αφορά στο δικαστικό χάρτη: Πράγματι είναι τομή για την ιστορία της Δικαιοσύνης (το επιχείρησε ανεπιτυχώς πριν από 114 χρόνια ο Ελευθέριος Βενιζέλος), πράγματι έγινε με τεράστια ταχύτητα καθώς αποτελεί ορόσημο για την εκταμίευση κονδυλίων από το ταμείο Ανάκαμψης στο οποίο εντάχθηκε.

Είναι λοιπόν μια μεταρρύθμιση που θα οδηγήσει σε μια αναγκαία επιτάχυνση; Πιθανόν ναι, το εύρος της οποίας θα κριθεί στην πράξη. Θα προκαλέσει προβλήματα καθημερινότητας μέχρι να αφομοιωθεί από τους συμπράττοντες στη Δικαιοσύνη; Σίγουρα ναι, εξ ου και ήδη δημιουργείται μια ομάδα εργασίας στο Υπουργείο Δικαιοσύνης για να ρυθμίζει τα καθημερινά και τρέχοντα. Η ταχύτητα εφαρμογής (για την περιφέρεια, γιατί για την Αττική η πλήρης διάταξη θα αρχίσει από 16/9/2026) φέρνει δεδομένες δυσλειτουργίες και προφανώς το χωροταξικό, η έλλειψη επαρκών ή κατάλληλων κτιριακών εγκαταστάσεων το επιτείνει. Τα οφέλη όμως που θέτει το Υπουργείο Δικαιοσύνης (Φλωρίδης, Μπούγας), είναι μετρήσιμα και θα προκύψουν στο εγγύς μέλλον.

30% μείωση

Όπως είπε ο πρωθυπουργός, πρόκειται «για ένα πολύ σημαντικό νομοσχέδιο, μια αλλαγή που καθυστέρησε πάνω από 110 χρόνια. Αυτή τη μεγάλη τομή προωθεί τώρα η κυβέρνηση με στόχο να επιταχυνθεί ο χρόνος απονομής της δικαιοσύνης έως και 30% έως το 2027». Αυτός προφανώς είναι ο στόχος , ο βασικός στόχος της νομοθετικής πρωτοβουλίας, αφού ως πρόβλεψη με βάση τους “αριθμούς” (στη φιλόδοξη ανάλυσή τους) προκύπτει, πέραν των άλλων, μείωση του κόστους μιας δικαστικής απόφασης στο μισό, αύξηση των δικαστών του πρώτου βαθμού στους 2.100 (ένταξη Ειρηνοδικών στα Πρωτοδικεία) και κυρίως όπως αναφέρει το Υπουργείο Δικαιοσύνης: θα σταματήσει το φαινόμενο όπου το 50% των δικαστών αναλαμβάνει το 80% της δικαστηριακής ύλης. Η βραχυπρόθεσμη προσέγγιση είναι πως η συνδυαστική εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη και του προσφάτως ψηφισθέντος Ν. 5095/2024 για την ενίσχυση της δικηγορικής ύλης αναμένεται να μειώσει τον χρόνο έκδοσης τελεσίδικης απόφασης, από τις 1.482 ημέρες, στις 900.

Σε αποτίμηση κόστους / οφέλους αναφέρθηκε, δε, από το υπουργείο: “Σήμερα μια απόφαση Ειρηνοδικείου κοστίζει 760 ευρώ ενώ μια απόφαση πρωτοδίκη 380 ευρώ”.

Οι αριθμοί

Πολλές φορές οι αριθμοί λένε την αλήθεια, αλλά από την εφαρμογή του νομοσχεδίου μετά την ψήφισή του θα κριθεί προφανώς και η επάρκειά του. Πάντως, σύμφωνα με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, οι δύο όψεις (πριν και μετά) στα δικαστήρια είναι η εξής:

Σήμερα:

• Συνολικός χρόνος έκδοσης τελεσίδικης απόφασης στην Ελλάδα 1.482 ημέρες ενώ αντίστοιχος χρόνος στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) οι 637.
• Λειτουργούν 154 ειρηνοδικεία και 63 πρωτοδικεία. Τα 63 από τα 154 ειρηνοδικεία λειτουργούν στις έδρες των 63 πρωτοδικείων. Συνολικά στον α’ βαθμό υπάρχουν 217 δικαστικοί σχηματισμοί.
• Οι συνολικά 916 Ειρηνοδίκες σε όλη την Ελλάδα δικάζουν μόνο αστικές υποθέσεις έως 20.000 ευρώ, ενώ δεν δικάζουν καθόλου ποινικές υποθέσεις (ιδίως από το 2019 που καταργήθηκαν τα πταίσματα με τον νΠΚ).
• Οι 1.200 Πρωτοδίκες δικάζουν αστικές υποθέσεις από 20.001 ευρώ και άνω, καθώς και όλες τις ποινικές υποθέσεις πρώτου βαθμού.
• Μία απόφαση ειρηνοδικείου κοστίζει κατά μέσο όρο επτακόσια εξήντα (760) ευρώ, ενώ κάθε απόφαση πρωτοδίκη κοστίζει μόλις τριακόσια ογδόντα (380) ευρώ.

Μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου και την ενοποίηση του α’ βαθμού δικαιοδοσίας:

• Ορίζονται 56 κεντρικά Πρωτοδικεία και 7 παράλληλες έδρες αυτών.
Καταργούνται τα 63 Ειρηνοδικεία που βρίσκονται στις έδρες των 63 Πρωτοδικείων (56 Ειρηνοδικεία των κεντρικών εδρών και 7 Ειρηνοδικεία των παράλληλων εδρών). Τα κτίριά τους θα χρησιμοποιούνται ως χώροι του Πρωτοδικείου.
• Από τα εναπομείναντα 91 Ειρηνοδικεία, τα 48 αναβαθμίζονται σε περιφερειακές έδρες Πρωτοδικείου και τα υπόλοιπα 43 καταργούνται τελείως (κλείνουν και σαν κτίρια).
• Θα επέλθει διπλασιασμός των Δικαστών Πρώτου Βαθμού (περίπου 2.000 Δικαστές α’ βαθμού),
• Ταχύτερη διεκπεραίωση υποθέσεων
• Ισοκατανομή της ύλης

Αποτελέσματα σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του υπουργείου Δικαιοσύνης :

• Ισοκατανομή της ύλης του Πρώτου Βαθμού: θα σταματήσει το φαινόμενο όπου το 50% των δικαστών αναλαμβάνει το 80% της ύλης.
• Ρυθμίζεται η ανακολουθία των δύο δικαιοδοσιών στον Πρώτο Βαθμό
• Δημιουργία παραγωγικών και αποτελεσματικών Δικαστηρίων, με αριθμό υπηρετούντων δικαστών μεγαλύτερο από 15.
• Πιο προσιτή δικαιοσύνη στον πολίτη, με λιγότερο κόστος γι’ αυτόν.
• Σημαντική μείωση του χρόνου της έκδοσης αποφάσεων στον Α’ Βαθμό
• Εξοικονόμηση πόρων (σε συνδυασμό με τη χωροταξία).
• Βελτίωση αναλογίας δικαστικών υπαλλήλων προς δικαστή α΄ βαθμού.
• Η παραγωγικότητα των (πρώην) ειρηνοδικών και πρωτοδικών -πλέον Δικαστών πρώτου βαθμού- θα αυξηθεί μέχρι 17%.
• Το ποσοστό εκκαθάρισης των πρωτοδικείων (ο λόγος των διεκπεραιωθεισών προς τις εισερχόμενες υποθέσεις κάθε δικαστή πρώτου βαθμού) αναμένεται να αυξηθεί μέχρι 24%.
• Η συνδυαστική εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη και του προσφάτως ψηφισθέντος Ν. 5095/2024 για την ενίσχυση της δικηγορικής ύλης, αναμένεται να μειώσει τον χρόνο έκδοσης τελεσίδικης απόφασης, από τις 1482 ημέρες, στις 900.

Οι βασικές διατάξεις του νομοσχεδίου

Με την ενοποίηση πέραν του διπλασιασμού της «δεξαμενής» των δικαστών οι δικαστικοί σχηματισμοί της χώρας θα μειωθούν από 217 σε 111.

Κάθε περιφερειακή ενότητα (πρώην νομός) θα έχει κεντρική έδρα Πρωτοδικείου (Κεντρικό Πρωτοδικείο), στην οποία θα υπάγεται το σύνολο πλέον των πρωτοβάθμιων δικαστών, με όρια αρμοδιότητάς της τα όρια της περιφερειακής ενότητας (πρώην νομού).

Προβλέπονται, επίσης, παράλληλη και περιφερειακή έδρα Πρωτοδικείου σε περιοχές όπου υπάρχουν ανάγκες προκειμένου ν΄ αντιμετωπιστούν ειδικά θέματα απόστασης, κτιριακών υποδομών, κ.α. και ιδιαιτέρως λόγοι εθνικής σημασίας όπως στα σύνορα και στα νησιά (Έβρος, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες).

Στις Περιφερειακές Ενότητες όπου υπάρχουν 2 ή 3 Πρωτοδικεία, οι έδρες των Πρωτοδικείων (πλην της κεντρικής) μετατρέπονται σε παράλληλες με πλήρη καθ’ ύλην αρμοδιότητα. Συγκεκριμένα, στις Περιφερειακές Ενότητες:

α) Μεσσηνίας (παράλληλη έδρα η Κυπαρισσία)

β) Λακωνίας (παράλληλη έδρα το Γύθειο)

γ) Ηλείας (παράλληλη έδρα η Αμαλιάδα)

δ) Αχαΐας (παράλληλες έδρες το Αίγιο και τα Καλάβρυτα)

ε) Αιτωλοακαρνανίας (παράλληλη έδρα το Μεσολόγγι)

στ) Βοιωτίας (παράλληλη έδρα η Θήβα)

Στις Περιφερειακές Ενότητες:

α) Έβρου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Αλεξανδρούπολης και Ορεστιάδας,

β) Πέλλας διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Έδεσσας και Γιαννιτσών,

γ) Κυκλάδων διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Σύρου και Νάξου και

δ) Δωδεκανήσου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Ρόδου και Κω.

Η Αττική

Σε ό,τι αφορά στην περιοχή της Αττικής, ειδικά για την Αθήνα και τον Πειραιά, τίθεται σε εφαρμογή ο διαχωρισμός του Πρωτοδικείου Αθηνών (υπό ενιαία διοίκηση) σε Ποινικό, που θα στεγαστεί στην Ευελπίδων, και Πολιτικό με έδρα στη Λουκάρεως, στο κτίριο που στεγάζονται σήμερα το Ειρηνοδικείο Αθηνών και τμήμα του Πρωτοδικείου.

Το Πρωτοδικείο Αθηνών αποτελεί το μεγαλύτερο δικαστικό σχηματισμό της Χώρας και για το λόγο αυτό, όπως έχει τονίζει το Υπουργείο, έχει ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για τη σταδιακή εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη στο λεκανοπέδιο Αττικής.

Από τα 20 συνολικά Ειρηνοδικεία που λειτουργούν σήμερα στην Περιφέρεια Αττικής (13 στην Αθήνα και 7 στον Πειραιά), αναβαθμίζονται και ορίζονται ως περιφερειακές έδρες του Πρωτοδικείου Αθηνών το Μαρούσι, το Κορωπί και το Περιστέρι ενώ ως περιφερειακές έδρες του Πρωτοδικείου Πειραιώς ορίζονται η Καλλιθέα, η Ελευσίνα και ο Πόρος. Περαιτέρω, στην κατά τόπο αρμοδιότητα του Πρωτοδικείου Αθηνών παραμένει έως τις 15.09.2026 η υφιστάμενη αρμοδιότητα του Δήμου Παλαιού Φαλήρου της Περιφερειακής Ενότητας Νοτίου Τομέα Αθηνών.

Η επετηρίδα

Σχετικά με την πορεία εξέλιξης των δικαστών α’ βαθμού προβλέπεται ή ύπαρξη παράλληλων (χωριστών) επετηρίδων, πρώην Ειρηνοδικών και Πρωτοδικών. Οι πρώην Ειρηνοδίκες, εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να υποβάλουν αίτηση προς το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο για ένταξη στην επετηρίδα των Πρωτοδικών και να εισέρχονται στο τέλος της επετηρίδας αυτής.

Τέλος, σχετικά με τη διοίκηση των δικαστηρίων, οι προϊστάμενοι δικαστών σχηματισμών, απαλλάσσονται από την ενασχόληση και εκτέλεση πρόσθετων, μη δικαιοδοτικών καθηκόντων διαχειριστικής φύσεως, όπως έλεγχος συμβάσεων προμηθειών, επισκευή και συντήρηση κτιρίων, θέρμανση, κλιματισμός κ.ά.