Πέτρος Θέμελης: Ο γενναιόδωρος ανασκαφέας

«Τα μνημεία δεν στερεώνονται – αναστηλώνονται – αναδεικνύονται για να μείνουν κενά κελύφη, περιχαρακωμένα, απρόσιτα στους πολίτες, αλλά ανοιχτά στο διεθνές κοινό, με λειτουργίες και χρήσεις ανάλογες με αυτές που είχαν στο παρελθόν. Πρέπει να βιώσουν, μαζί με τους πολίτες, μια δεύτερη, ει δυνατόν αιώνια ζωή, στο παρόν», έλεγε σε συνέντευξή του στα «Θέματα Αρχαιολογίας», δύο χρόνια πριν.

Και ήταν ίσως μια επιστημονική προσέγγιση, μια στάση ζωής, την οποία είχε αρχίσει να διαμορφώνει αρκετές δεκαετίες νωρίτερα ο σπουδαίος αρχαιολόγος, ανασκαφέας και πανεπιστημιακός Πέτρος Θέμελης, που έφυγε από τη ζωή την Παρασκευή σε ηλικία 87 ετών. Το αποδεικνύει το έργο της ζωής του, η Αρχαία Μεσσήνη: ένας «μαγικός» αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος αποκαλύφθηκε, αναστηλώθηκε και αναδείχθηκε με τρόπο σπάνιο, όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα, χάρη στις άοκνες και πολύπλευρες προσπάθειες του Πέτρου Θέμελη, που παρά τις αρχικές επιφυλάξεις του εκείνη την ημέρα του 1986, όταν αντίκρισε μια εγκαταλελειμμένη ανασκαφή στους πρόποδες της Ιθώμης, τελικά έφερε στο φως ένα χώρο 350 στρεμμάτων και διέδωσε τη σημασία του στην επιστημονική κοινότητα και στην κοινωνία, τοπική και παγκόσμια.

Advertisement

«Της χάρισε τα χρόνια του, τη δουλειά του, τις γνώσεις του, την επιμονή και την υπομονή του. H πόλη ζωντάνεψε, οι ανώνυμες πέτρες αναστήθηκαν, πήραν υπόσταση, έγιναν κτίρια, υπάρχουν και πάλι, μνημεία επίγνωσης και αναστοχασμού», λέει στην «Κ» η Αγγελική Κοτταρίδη, έφορος Αρχαιοτήτων Ημαθίας, μιλώντας για την αφοσίωση του Θέμελη στην Αρχαία Μεσσήνη. Οπως σημειώνει επίσης ο Χαράλαμπος Κριτζάς, επίτιμος διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών, η ανασκαφή και η ανάδειξη της αρχαίας πόλης, που ιδρύθηκε το 369 π.Χ. από τον Επαμεινώνδα (και της οποίας η αναστήλωση έχει τιμηθεί και με το βραβείο Europa Nostra), ήταν το «κύριο έργο» του Θέμελη και «θα αποτελεί για πάντα, τυπικά και ουσιαστικά, το επι-βλητικό μνημείο του».

«Της χάρισε τα χρόνια του, τη δουλειά του, τις γνώσεις του», λέει η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη μιλώντας για την αφοσίωση του Θέμελη στην Αρχαία Μεσσήνη.

Προσθέτει ωστόσο κάτι ακόμη ο κ. Κριτζάς. Οπως ότι το πέρασμα του Πέτρου Θέμελη από τους Δελφούς, πρώτα ως έφορος αρχαιοτήτων και έπειτα ως διευθυντής του μουσείου, συνοδεύτηκε από επιτυχείς ταυτίσεις και επανεκθέσεις γλυπτών. Οτι ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης δίδαξε πολλές «σειρές» φοιτητών. Είτε πρόκειται για το νεολιθικό Σπήλαιο του Κίτσου στο Λαύριο και τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές στην Ελεύθερνα και στη Μεσσήνη, είτε για το ιερό του Ποσειδώνα στα Ακοβίτικα, είτε για τα ελληνιστικά κατάλοιπα της Ερέτριας και το βυθισμένο πλέον (κάτω από τη λίμνη του Μόρνου) αρχαίο Κάλλιο, είτε βέβαια για τον περίφημο Πάπυρο του Δερβενίου, «είναι εντυπωσιακό», λέει ο κ. Κριτζάς, «το ευρύ φάσμα των αρχαιολογικών περιόδων με τις οποίες ασχολήθηκε».

Η Νάνσυ Ψάλτη, έφορος Αρχαιοτήτων Φωκίδας, υπογραμμίζει το έργο του Πέτρου Θέμελη στην Ερέτρια («από τις ανασκαφές του ήρθαν στο φως οι εννέα παναθηναϊκοί αμφορείς του 4ου π.Χ. αιώνα που δημοσίευσε ο Πάνος Βαλαβάνης», λέει η αρχαιολόγος), στο Κάλλιο, αλλά και στην ίδια την πόλη του Γαλαξιδίου, που χάρη στις δικές του προσπάθειες είχε κηρυχθεί ιστορικός οικισμός. Προσθέτει όμως και κάτι για τον Θέμελη ως δάσκαλο, τον «καταδεκτικό, απλό και ανοιχτόκαρδο με τους φοιτητές του», ο οποίος «δεν ήταν τσιγκούνης, δεν λυπόταν να σου προσφέρει τη γνώση», ιδιότητες δυσεύρετες σε φτασμένους επιστήμονες: «Θα εκπαιδεύσει πολλές γενιές αρχαιολόγων ακόμη ο Πέτρος Θέμελης», λέει η αρχαιολόγος, «τους οποίους δεν θα τους γνωρίσει ποτέ, αλλά θα τον γνωρίσουν εκείνοι μέσα από το λαμπρό και αξεπέραστο έργο του».

«Η μαθητεία κοντά του ήταν αποκαλυπτική. Περπατούσαμε μαζί στον αρχαιολογικό χώρο, στο μουσείο και στις αποθήκες και για κάθε έργο είχε ένα σχόλιο», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πάνος Βαλαβάνης, αναφερόμενος στην περίοδο που ως φοιτητής είχε γνωρίσει τον Θέμελη στους Δελφούς. Αργότερα, ο Θέμελης θα έδινε στον νεαρό τότε αρχαιολόγο την ευκαιρία να μελετήσει τους παναθηναϊκούς αμφορείς της Ερέτριας, κάτι που αρχικά ο κ. Βαλαβάνης σχεδόν δεν το είχε πιστέψει. Οταν επισκέφθηκε τον Θέμελη για να το επιβεβαιώσει, εκείνος, «χωρίς να απαντήσει», θυμάται ο κ. Βαλαβάνης, «άρχισε να γράφει μπροστά μου τη βεβαίωση της παραχώρησης. Αυτός ήταν ο Θέμελης: γενναιόδωρος, άμεσος και ουσιαστικός».

Σίγουρα πολλές αρετές του θα τις όφειλε στην ανατροφή του, σε ένα φιλότεχνο σπίτι στη Θεσσαλονίκη, ως γιος του υπερρεαλιστή ποιητή Γιώργου Θέμελη – ο Πέτρος Θέμελης θα αγαπούσε και τις τέχνες. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, εκπόνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, ενώ πέραν των άλλων θέσεων ευθύνης διετέλεσε πρώτος έφορος Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας. Μέχρι τη νοσηλεία του στο νοσοκομείο της Καλαμάτας, όπου άφησε την τελευταία του πνοή, εργαζόταν στην Αρχαία Μεσσήνη, που συνέχιζε να δίνει ευρήματα, όπως ένα οικοδόμημα, πλάι στο ιερό της Ισιδας, με εντυπωσιακά ψηφιδωτά. Στην Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, της οποίας υπήρξε πρόεδρος, θα παραχωρήσει δωρεά το Μουσείο Ακρόπολης, τιμώντας τη μνήμη του. Και ο ίδιος ο Πέτρος Θέμελης, μετά την εξόδιο ακολουθία που θα ψαλεί αύριο, στις 11 π.μ. στην Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου, θα ταφεί, σύμφωνα με την επιθυμία του, την Πέμπτη στις 2 μ.μ., στην Αρχαία Μεσσήνη.