Ποιες οι αμοιβές των εκπαιδευτικών σε Ελλάδα και ΕΕ – Οι καλοπληρωμένοι και οι «φτωχοί συγγενείς»

Πώς συγκρίνονται οι αμοιβές των εκπαιδευτικών στην Ευρώπη; Ποιοι είναι οι πιο καλοπληρωμένοι; Ποια η θέση των Ελλήνων; Πόσο αυξάνονται οι μισθοί τους ανάλογα με την επαγγελματική τους ανέλιξη; Έχουν κερδίσει ή έχουν χάσει μέρος της αγοραστικής τους δύναμης οι εκπαιδευτικοί τα τελευταία χρόνια;

Οι απαντήσεις βρίσκονται σε συγκριτική έρευνα του Δικτύου ΕΥΡΥΔΙΚΗ, του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πληροφόρησης για την οργάνωση και τη λειτουργία των εκπαιδευτικών συστημάτων στην Ευρώπη, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στη σειρά σχετικών εκθέσεων Facts & figures και αναφέρεται στη διετία 2021-2022.

Ενδιαφέροντα ευρήματα και βασικά συμπεράσματα της έρευνας «Ευρυδίκη»

Σημαντικές διαφορές σημειώνονται μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών σε ό,τι αφορά τις θεσμοθετημένες αμοιβές για τους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς: το μικτό ετήσιο εισόδημα του κυμαίνεται μεταξύ 11.000 και 59.000 ευρώ. Στις χαμηλότερες θέσεις οι Έλληνες.

Οι εκπαιδευτικοί προσχολικής αγωγής αμείβονται, κατά μέσο όρο, με αρκετά λιγότερα χρήματα σε αντίθεση με τους συναδέλφους τους, που υπηρετούν στο λύκειο. Στις περισσότερες χώρες, οι μισθολογικές διαφορές μπορεί να σχετίζονται με διαφορές στις μίνιμουμ προϋποθέσεις, που απαιτούνται για τη θέση τους. Σε 10 χώρες, οι νεοπροσλαμβανόμενοι εκπαιδευτικοί αμείβονται ακριβώς το ίδιο, ανεξαρτήτως της βαθμίδας, στην οποία διδάσκουν.

Οι θεσμοθετημένες αμοιβές των εκπαιδευτικών παρουσιάζουν διαφορετική δυναμική σε ό,τι αφορά την προοπτική αυξήσεων στην πορεία της καριέρας τους. Ανάλογα με τη χώρα, η αύξηση στους μισθούς των εκπαιδευτικών κατά τη θητεία τους, από την πρόσληψη έως τη συνταξιοδότησή τους δηλαδή, ξεκινά από μόλις 14% στην Αλβανία ενώ ‘σκαρφαλώνει’ στο 143% στην Κύπρο. Για να αγγίξουν την ανώτατη μισθολογική βαθμίδα οι εκπαιδευτικοί, θα πρέπει να έχουν εργαστεί, κατά μέσο όρο, 12 χρόνια στη Δανία και την Ολλανδία αλλά 42 χρόνια στην Ουγγαρία. Στην Ιρλανδία, την Κύπρο, την Ολλανδία και την Πολωνία, οι αρχικοί μισθοί των εκπαιδευτικών μπορεί να αυξηθούν περισσότερο από 60% μέσα στην πρώτη δεκαπενταετία, με περαιτέρω προοπτικές αυξήσεων τα υπόλοιπα χρόνια της θητείας τους.

Το ετήσιο εισόδημα εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων το διάστημα 2014/2015 – 2021/2022 συρρικνώθηκε σε Βέλγιο, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρο, Πορτογαλία, Φινλανδία, Νορβηγία. Αντίθετα, μέσα στην τελευταία εξαετία σημειώθηκε άνοδος έως και 30% στους μισθούς των Βούλγαρων, Λιθουανών, Σέρβων και Λετονών εκπαιδευτικών.

Ο μισθός των εκπαιδευτικών συνδέεται, κατά κανόνα, με το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα. Πιο απλά, όσο υψηλότερο είναι το κατά κεφαλήν εισόδημα, τόσο υψηλότερος είναι και ο μέσος όρος των μισθών των εκπαιδευτικών – αυτό ισχύει σε 13 εκπαιδευτικά συστήματα. Στην Ελλάδα, ωστόσο, όπως και στην Εσθονία, Ιρλανδία,  Λετονία,  Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σουηδία και Νορβηγία, ο μέσος μισθός του εκπαιδευτικού είναι χαμηλότερος από το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα.

Ο χαμηλότερος μέσος μισθός των διευθυντών σχολείων με δεκαπενταετή εμπειρία, καταγράφεται στο γαλλόφωνο Βέλγιο και στην Αλβανία.

Ευρωπαϊκό στρατηγικό πλάνο συνεργασιών στο χώρο της εκπαίδευσης και μισθολογική επαναξιολόγηση μέχρι το 2025

Οι προκλήσεις πολλές, όπως και οι παράμετροι, που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε όλα τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα. Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης φιλοδοξούν μέχρι το 2025 να διαμορφώσουν ένα στρατηγικό πλάνο για ευρωπαϊκές συνεργασίες στο χώρο της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, επαναξιολογώντας κοινωνικά αλλά και μισθολογικά το λειτούργημα του δασκάλου, ώστε να καταστεί πιο ελκυστικό για τους νέους και μάλιστα, τους καλύτερα καταρτισμένους από αυτούς.

Το ύψος των απολαβών, αποτελεί αναμφίβολα σημείο-κλειδί στο να αποτελέσει ‘πόλο έλξης’ για τους νέους, που επιθυμούν να εργαστούν στο χώρο της εκπαίδευσης. Οι εργασιακές συνθήκες, οι προοπτικές σταδιοδρομίας, οι ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης, είναι ορισμένα από τα πιο ισχυρά κίνητρα. Ειδικά, σε μία εποχή, που σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται έλλειψη εκπαιδευτικών όπως και απόσυρση πολλών από την αγορά εργασίας λόγω συνταξιοδότησης. Επομένως, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία η κινητροδότηση των εκπαιδευτικών, τόσο εκείνων που ήδη υπηρετούν, όσο και των υποψηφίων.

Σημαντικές οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ των νεοδιόριστων εκπαιδευτικών ανά την Ευρώπη

Το σύνολο των θεσμοθετημένων ετήσιων αποδοχών για τους Ευρωπαίους εκπαιδευτικούς, συμπεριλαμβανομένων επιδομάτων και δώρων, κυμαίνεται μεταξύ 11.000 και 59.000 ευρώ. Σε οκτώ χώρες-μέλη της ΕΕ καταγράφονται οι χαμηλότερες αμοιβές – μεταξύ αυτών, η Ελλάδα. Συγκεκριμένα, μαζί με τη χώρα μας, κάτω από 20.000 ευρώ το χρόνο συγκεντρώνουν ετησίως ως εισόδημα οι νέοι εκπαιδευτικοί στη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Λετονία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία. Σε χαμηλά επίπεδα βρίσκονται ακόμη η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία. Στον αντίποδα, οι καλύτερα αμειβόμενοι νεοπροσλαμβανόμενοι εκπαιδευτικοί με μισθούς, που ξεπερνούν τα 34.000 ευρώ ετησίως, είναι στη Γερμανία, στο Λουξεμβούργο, την Ολλανδία, την Αυστρία, την Ελβετία. Ιδιαίτερα στη Γερμανία, οι αποδοχές ξεπερνούν τις 50.000 ευρώ για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Το ποσό αυτό ξεπερνούν, επίσης, οι εκπαιδευτικοί της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο Λουξεμβούργο αλλά και στο Λουξεμβούργο.

Οι μισθοί των νέων εκπαιδευτικών είναι ανάλογοι με την εκπαιδευτική βαθμίδα που υπηρετούν.

Σε αρκετές περιπτώσεις, ο μέσος όρος των ετήσιων αποδοχών για τους νέους εκπαιδευτικούς εξαρτάται από τη βαθμίδα, στην οποία υπηρετούν.

Ειδικότερα, ο αρχικός μισθός αυξάνεται ανάλογα με τη βαθμίδα στις ακόλουθες οκτώ χώρες: Γερμανία, Φινλανδία, Σουηδία, Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Ελβετία, Λιχτενστάιν, Βόρεια Μακεδονία.

Με υψηλότερους μισθούς ξεκινούν οι καθηγητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης έναντι των συναδέλφων τους της Προσχολικής Αγωγής και της Πρωτοβάθμιας σε Τσεχία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο. Στο Βέλγιο, αμείβονται με το ίδιο ποσό όλοι οι εκπαιδευτικοί, από την προσχολική έως και τις τρεις πρώτες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ όσοι διδάσκουν στο λύκειο έχουν υψηλότερους μισθούς.

Στην Ελλάδα, είναι ακριβώς οι ίδιες είναι οι αποδοχές για όλους τους νεοδιόριστους εκπαιδευτικούς, ανεξάρτητα από την εκπαιδευτική βαθμίδα που υπηρετούν. Το ίδιο ισχύει και στη Βουλγαρία, την Κύπρο, τη Λιθουανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, τη Σλοβενία και το Μαυροβούνιο.

Διαφορές στις προοπτικές μισθολογικής ανέλιξης

Οι σημαντικές προοπτικές για μισθολογική ανέλιξη στην πορεία των ετών, αναμφίβολα λειτουργούν ελκυστικά για τους εκπαιδευτικούς. Επομένως, ακόμη και σε χώρες που οι αρχικοί μισθοί είναι χαμηλοί, αν οι αυξήσεις έρχονται σχετικά γρήγορα, οι ενδιαφερόμενοι θα επιλέξουν το συγκεκριμένο επαγγελματικό χώρο.
Στην κορυφή των αυξήσεων μισθών βρίσκεται η Κύπρος, με την αύξηση των αποδοχών να φτάνει σχεδόν το 150% πριν τη συνταξιοδότηση. Ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική δεν υπάρχει σε ό,τι αφορά τις αυξήσεις αυτές. Για παράδειγμα, ενώ στη Δανία και στην Ολλανδία, οι εκπαιδευτικοί φτάνουν στο υψηλότερο επίπεδο των αποδοχών τους ύστερα από 12 χρόνια προϋπηρεσίας, στην Ουγγαρία θα συμβεί αυτό ύστερα από 42 χρόνια! Αύξηση της τάξης του 20% λαμβάνουν οι Έλληνες εκπαιδευτικοί ύστερα από περίπου 10 χρόνια προϋπηρεσίας ενώ περισσότερο από 40% είναι η ανώτατη αύξηση, που θα λάβουν στην καριέρα τους και σε κάθε περίπτωση, ύστερα από τη δεκαπενταετία.

Οι ετήσιες αποδοχές των εκπαιδευτικών αυξάνονται κατά τουλάχιστον 60% στο σύνολο της επαγγελματικής τους διαδρομής. Το λιγότερο 40% είναι η μισθολογική αύξηση μέσα στην πρώτη δεκαπενταετία της καριέρας τους, στις ακόλουθες χώρες: Βέλγιο, Ολλανδία, Κύπρος, Αυστρία, Πολωνία, Σλοβενία, Ιρλανδία. Αξιοπρόσεκτη η περίπτωση της Κύπρου, όπου σημειώνεται το υψηλότερο ποσοστό αύξησης: 85%.
Μπορεί να φτάνουν στο ίδιο ποσοστό αύξησης (60%) μέχρι τη συνταξιοδότηση αλλά στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια υπηρεσίας, οι αυξήσεις είναι χαμηλότερες από 40% με τη Γαλλία να ξεχωρίζει στη χαμηλότερη θέση: 16%.

Σε άλλες χώρες, σημειώνεται χαμηλότερο ποσοστό αύξησης συνολικά αλλά σε συντομότερο χρόνο – με ανώτατο όριο τα 25 χρόνια. Η ανώτατη αύξηση που θα απολαύσουν στην καριέρα τους οι εκπαιδευτικοί στην Αλβανία είναι 14% και 53% στην Ελβετία. 12 χρόνια απαιτούνται στη Δανία για την κατάκτηση της υψηλότερης μισθολογικής κλίμακας και 25 χρόνια στη Λιθουανία και στην Ελβετία.

Αντίθετα με τις προηγούμενες περιπτώσεις, θα φτάσουν στο μάξιμουμ των αποδοχών τους – αλλά σε κάθε περίπτωση, λιγότερο από 60% του μισθού – σε περισσότερο χρονικό διάστημα υπηρεσίας, οι εκπαιδευτικοί στη Σερβία, που θα έχουν μόλις 16% αύξηση και στην Ιταλία, με την αύξησή τους να φτάνει το 49%.
Ο μέσος χρόνος που απαιτείται για να φτάσουν οι εκπαιδευτικοί στο ανώτατο μισθολογικό επίπεδο – ανεξάρτητα από ποσοστό αυξήσεων – κυμαίνεται από 32 χρόνια στην Τσεχία και 40 χρόνια σε Κροατία, Σλοβακία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία.

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση μισθών των εκπαιδευτικών την τελευταία εξαετία

Ανεξάρτητα από τη βαθμίδα, στην οποία υπηρετούν, οι πρώτοι μισθοί των εκπαιδευτικών, που επηρεάστηκαν περισσότερο από την οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και οι αντίστοιχες μειώσεις από το 2014/15, όπως είναι αναμενόμενο, καταγράφονται – μεταξύ άλλων – στην Ελλάδα. Μειώσεις υπέστησαν επίσης οι μισθοί των νεοδιόριστων εκπαιδευτικών στο Βέλγιο, στην Ιταλία, στην Κύπρο, στην Ολλανδία, στην Πορτογαλία, στη Φινλανδία, στη Νορβηγία.

Οι χώρες με τους μισθούς των εκπαιδευτικών σε επίπεδο χαμηλότερο από το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα.

Η σύγκριση του μέσου μισθού των εκπαιδευτικών με το κατά κεφαλή εισόδημα της χώρας αποτελεί έναν αντιπροσωπευτικό δείκτη για το επίπεδο διαβίωσης των εκπαιδευτικών καθώς και της οικονομικής τους κατάστασης συνολικά. Στην Ελλάδα, όλοι οι εκπαιδευτικοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Ειδικής Αγωγής όπως και των εκπαιδευτών ενηλίκων, έχουν χαμηλότερο εισόδημα από το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας. Σε ανάλογη θέση βρίσκονται οι συνάδελφοί τους στην Τσεχία, στην Εσθονία, στη Λετονία, στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, στη Ρουμανία, στη Σλοβακία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο και στη Σερβία.

Γενικά, όσο υψηλότερο είναι το κατά κεφαλήν εισόδημα σε μία χώρα, τόσο υψηλότερος είναι και ο μέσος μισθός των δασκάλων. Κατ’επέκταση, οι χαμηλότερες απολαβές των εκπαιδευτικών σημειώνονται σε χώρες με κατά κεφαλή εισόδημα χαμηλότερο των 20.000 το χρόνο: στη Λετονία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και τη Σερβία. Αντίθετα, οι υψηλότεροι μισθοί απαντώνται στις χώρες με το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα ετησίως – πάνω από 40.000 ευρώ: στο Βέλγιο, στη Δανία, στη Γερμανία, στην Ιρλανδία, στην Ολλανδία, στην Αυστρία, στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στην Ισλανδία και στη Νορβηγία. Ακόμη υψηλότερα από το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα – κατά περίπου 35% – είναι οι απολαβές των εκπαιδευτικών στη Γερμανία και στην Κύπρο.

Οι μισθοί των διευθυντών

Οι διευθυντές των σχολείων παίζουν καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας διδασκαλίας αλλά και της εκπαιδευτικής διαδικασίας συνολικά, διαμορφώνοντας την πολιτική του εκάστοτε σχολείου. Στην Ελλάδα, για τη θέση του διευθυντή σχολείου απαιτείται προϋπηρεσία οκτώ ετών.

Σύμφωνα με τη συγκριτική έρευνα του Δικτύου Ευρυδίκη, στα ακόλουθα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα, οι εκπαιδευτικοί με 15 χρόνια προϋπηρεσία αμείβονται περισσότερο από τους διευθυντές σχολείων: στο Βέλγιο, στην Αλβανία, στην Ολλανδία, στην Αυστρία. Οι μίνιμουμ θεσμοθετημένες αποδοχές των διευθυντών είναι υψηλότερες σε σύγκριση με εκείνες εκπαιδευτικών με δεκαπενταετή προϋπηρεσία σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Αυτό ισχύει, μεταξύ άλλων χωρών, και στην Ελλάδα. Η μισθολογική διαφορά είναι ιδιαίτερα υψηλή στην Ιταλία, όπου οι διευθυντές των σχολείων κερδίζουν περίπου τα διπλάσια σε σχέση με τους δασκάλους.