Πώς αποφεύχθηκε η ανατίναξη του ξενοδοχείου «Μ. Βρετανία» τον Δεκέμβριο 1944

Στις 26 Δεκεμβρίου 1944 ο Τσώρτσιλ που βρίσκεται στην Αθήνα στέλνει το παρακάτω τηλεγράφημα στην σύζυγο του: «θα έχεις αναγνώσει σχετικώς με την συνωμοσία ανατινάξεως του Γεν. Στρατηγείου στο ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας. Δεν νομίζω πως ήταν για το καλό μου. Ένας τόνος δυναμίτιδος είχε τοποθετηθεί στους υπονόμους από χέρια πολύ επιδέξια και με γερμανικό μηχανισμό πυροκροτήσεως, στο χρονικό διάστημα μεταξύ της στιγμής που έγινε γνωστή η άφιξις μου και της ελεύσεως της σημερινής ημέρας».

Τελικά τι έγινε στο διάστημα μεταξύ 22 ή 23 Δεκεμβρίου και 26 Δεκεμβρίου 1944 κάτω από το ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας;

Στους δρόμους της Αθήνας οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, προ της συντριπτικής υπεροχής των Ελληνοβρετανικών δυνάμεων ή εξοντώνονται, ή συμπτύσσονται ή διασκορπίζονται ατάκτως. Το μέλος της επιτροπής της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας ( ΚΟΑ) ο Σπύρος Καλοδίκης*, σκληρός κομμουνιστής, οργανώνει με μια ομάδα μηχανικών του ΕΛΑΣ την παγίδευση του ξενοδοχείου Μ. Βρετανία με εφτακόσια περίπου κιλά δυναμίτη για να το ανατινάξει, με σκοπό να εξοντώσει την ελληνική κυβέρνηση και το βρετανικό στρατιωτικό επιτελείο. Σε αυτή  την δύσκολη επιχείρηση, που ξεκίνησε στις 22 ή στις 23 Δεκεμβρίου πήραν μέρος περίπου 150 Ελασίτες. Οι υπόνομοι ήταν όλο ανωφέρειες και κατωφέρειες που δυσκόλευαν την μεταφορά των κιβωτίων με την δυναμίτιδα, ενώ αναδύονταν αναθυμιάσεις. Κατά μια εκδοχή οι Ελασίτες μπήκαν στους υπονόμους από την Λένορμαν ( Κυριακίδης) κατ’ άλλη από τον Ιλισσό ποταμό ( Ζαμάνος). Η δε πυροδότηση του καλωδίου θα γινόταν με ηλεκρογεννήτρια που θα βρισκόταν πάνω σε ένα φορτηγό.

Η όλη επιχείρηση διήρκεσε 12-15 ώρες. Δηλαδή στις 24 Δεκεμβρίου 1944 όλα ήταν έτοιμα. Τότε ο Σπ. Καλοδίκης, λειτουργώντας στο πλαίσιο της κομματικής πειθαρχίας, ενημέρωσε τον καθοδηγητή του, τον Β. Μπαρτζώτα, γραμματέα της ΚΟΑ και μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ, ο οποίος με την σειρά του ενημέρωσε το ΠΓ.

Η ηγεσία του ΚΚΕ συναισθανόμενη προφανώς τις παγκόσμιες συνέπειες που θα είχε η εξόντωση Βρετανών αξιωματικών εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διέταξε την ακύρωση της επιχείρησης. Ας σημειωθεί πως μεταξύ των νεκρών θα ήταν και ο συνταγματάρχης του κόκκινου στρατού Ποπώφ. Εξάλλου και οι εξελίξεις στο πεδίο των μαχών ήταν κρίσιμες για τις συμμαχικές δυνάμεις στο δυτικό μέτωπο, όπου οι Γερμανοί στις 16 Δεκεμβρίου 1944 εξαπέλυσαν την μεγάλη αντεπίθεση των Αρδενών. Ήταν τέτοια η πίεση που δέχονταν τα αμερικανοβρετανικά στρατεύματα, ώστε ο Τσώρτσιλ αναγκάσθηκε να ζητήσει από τον Στάλιν να επισπεύσει την προέλαση του κόκκινου στρατού από τα ανατολικά.

Συμπερασματικά, η επιχείρηση της ανατίναξης του ξενοδοχείου της Μ. Βρετανίας δεν σχεδιάστηκε από το ΠΓ του ΚΚΕ. Ήταν έργο τοπικών στελεχών που έδρασαν αυτόνομα. Όταν  η ηγεσία του ΚΚΕ ενημερώθηκε για το τι επρόκειτο να συμβεί ματαίωσε την επιχείρηση. Έτσι αδυνατίζει η εκδοχή πως η ανατίναξη ματαιώθηκε γιατί μια βρετανική περίπολος ανακάλυψε τα εκρηκτικά. Αυτά ανακαλύφτηκαν το πρωί της 26ης Δεκεμβρίου.

Επίσης ο Τσώρτσιλ κατά τη παραμονή του στην Αθήνα διανυκτέρευσε στο πολεμικό πλοίο «Αίας» και όχι στην «Μ. Βρετανία».

Πάντως, μετά από 76 χρόνια υπάρχουν ακόμα αδιευκρίνιστα σημεία στην όλη επιχείρηση που δεν θα φωτιστούν, καθώς οι πρωταγωνιστές όλοι σχεδόν έχουν πεθάνει.

*Ο Σπ. Καλοδίκης εκλέχτηκε στο 7ο συνέδριο του ΚΚΕ (Οκτώβριος 1945) μέλος της Κ.Ε. και τον Νοέμβριο του 1947 σκοτώθηκε στην πόλη της Λάρισας, όταν προσπάθησε να αποφύγει τον έλεγχο των στοιχείων του.

---

Στην ιστορία της ανατίναξης του Μεγάλη Βρετανία είχε αναμιχθεί και το όνομα του Κυθήριου αντιστασιακού Παναγιώτη Μεγαλοοικονόμου. Διαβάστε σχετικά την υπόθεση από το φύλλο μας Μαΐου 2020 της έντυπης έκδοσης της εφημερίδας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ.

Παναγιώτης και Ελένη Μεγαλοοικονόμου: δύο Τσιριγώτες  αντιστασιακοί στην Κατοχή.

Γράφει ο Ε.Π.Καλλίγερος

Τον περασμένο χρόνο αναδημοσιεύσαμε στην ηλεκτρονική μας έκδοση ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα, που είδε το φως στην ιστοσελίδα «Μηχανή του χρόνου» και αναφερόταν στη δράση μίας 15χρονης ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης με το όνομα Ελένη Μεγαλοιοκονόμου (παρωνύμιο «Δελφινάκι») και το οποίο βασιζόταν σε συνέντευξη της ίδιας στο Κυπριακό έντυπο «Περιοδικό». Στον υπότιτλο της αναδημοσίευσης διερωτόμαστε αν ήταν Κυθηρία η Ελένη Μεγαλοκοικονόμου και ποία ήταν η οικογένειά της. Μετά από λίγους μήνες είχαμε ένα τηλεφώνημα από μία τακτική αναγνώστρια της εφημερίδας, την κυρία Πιπίτσα Τζαννώτη-Μεγαλοοικονόμου, η οποία μας είπε ότι γνώριζε την ιστορία της οικογένειας αυτής, δύο μέλη της οποίας έγραψαν το δικό τους έπος στην αντίσταση ενάντια στη ναζιστική θηριωδία στην Κατοχή. Όλο το ιστορικό των δύο αντιστασιακών είχε δημοσιευθεί παλαιότερα στο περιοδικό «Ρομάντζο» και πρόσφατα στα προαναφερθέντα περιοδικά και ιστοσελίδες. Ας δούμε πρώτα την οικογένεια αυτήν.

Οικογένειες και κλάδοι Μεγαλοιοκονόμων υπάρχουν πολλοί στα Κύθηρα και σε διάφορα χωριά, καθώς η καταγωγή τους έρχεται από το Βυζάντιο και στα Κύθηρα πρέπει να βρίσκονται πριν από την Ενετική κατάκτηση του 1204, αφού τους βρίσκουμε σε φορολογικούς καταλόγους της Παλιόχωρας, Βυζαντινής πρωτεύουσας του νησιού, το 14^ο αι. με μερικούς από αυτούς να είναι δουλοπάροικοι, ένα αρκετά σαφές δείγμα ότι προϋπήρξαν της άφιξης των Ενετών στο νησί και της Φράγκικης κατάκτησης του Βυζαντινού κράτους. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας έδωσε η κυρία Τζαννώτη ο συγκεκριμένος κλάδος  με καταγωγή από το Λειβάδι, ήταν ανάμεσα στους Κυθήριους που είχαν φθάσει στη Σμύρνη και ανήκαν στον κλάδο που σήμερα έχει το παρωνύμιο Παπαδοβασίλης, απόγονοι του οποίου ζουν και σήμερα στο ίδιο χωριό, ενώ μάλλον παλαιότερα ανήκαν στον κλάδο Καρδαρά, που είχε διασπασθεί σε πολλούς άλλους στο Λειβάδι, στον Κάλαμο και αλλού και φαίνεται να είχαν παλαιότερη σχέση με τον κλάδο των Μεταξά, στο Δρυμώνα και το Κεραμουτό, αν και δεν έχουμε  επιβεβαιωμένες πληροφορίες για τη σχέση αυτή από τις πηγές.

Ο παππούς της Ελένης Μεγαλοοικονόμου είχε βρεθεί στη Σμύρνη και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή  ένα από τα παιδιά του, ο Γιάννης, ήλθε στην Ελλάδα. Αυτός ζούσε στον Πειραιά, στη Δραπετσώνα,  με την οικογένειά του και είχε επτά παιδιά. (Ο Ευάγγελος, σύζυγος της κυρίας Τζαννώτη, ήταν ένα από αυτά). Ένας άλλος γιος του, ο  Παναγιώτης, εντάχθηκε γρήγορα στην Αντίσταση και στην οργάνωση «Απόλλων», η οποία οργάνωνε σαμποτάζ σε Γερμανικούς στόχους, κυρίως πλοία, στο λιμάνι του Πειραιά με την τοποθέτηση βομβών σε αυτά.

Όσον αφορά τον σαμποτέρ Παναγιώτη Μεγαλοιοκονόμου, το εκτενές αφιέρωμα του «Ρομάντζο» αναφέρει πολλά στοιχεία για τη δράση του. Αυτός εργαζόταν σε πλοία στον Πειραιά, πολλά από τα οποία είχαν επιταχθεί από τους Γερμανούς για μεταφορές εφοδίων κυρίως για το στρατό κατοχής. Ο Παναγιώτης Μεγαλοοικονόμου με τη βοήθεια μίας μικρής ομάδος της οργάνωσης «Απόλλων» (Αδάμ, Παγκάκης, Καπουτσίδης, Θεοφίλλου κ.α.) έβαζαν βόμβες στα μικρά σκάφη και τα κατέστρεφαν ή τα έθεταν εκτός λειτουργίας για καιρό καταφέροντας καίριο πλήγμα στον κατακτητή. Οι Γερμανοί δεν μπορούσαν αρχικά να εντοπίσουν τους σαμποτέρ και για το λόγο αυτόν, ακόμη και όταν έφταναν να συλλάβουν κάποιον από αυτούς, τον άφηναν ελεύθερο, αφού δεν είχαν στοιχεία. Μέχρι που συνέλαβαν «επί τω έργω» τον Καπουτσίδη, ο οποίος ομολόγησε μετά από φριχτά βασανιστήρια τα ονόματα των μελών της ομάδας με αποτέλεσμα να συλληφθούν οι περισσότεροι από αυτούς, μεταξύ των οποίων και ο Μεγαλοοικονόμου, ο οποίος όμως κατάφερε να διαφύγει τελικά. Σύμφωνα με άλλες πηγές ο ίδιος εντάχθηκε αργότερα σε άλλες οργανώσεις και ήταν μεταξύ αυτών που εντόπισαν και εξουδετέρωσαν τα εκρηκτικά με τα οποία θα ανατίναζαν το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία στον Εμφύλιο. Μετά την Κατοχή παντρεύτηκε στον Πειραιά, έκανε οικογένεια και απέκτησε τρία παιδιά, ένα από αυτά, ο Μανώλης, ζει ακόμη, αλλά δεν γνωρίζει τίποτε, σύμφωνα με όσα μάθαμε, σχετικά με τη δράση του πατέρα του, ο οποίος δεν επεδίωξε να λάβει διακρίσεις ή συντάξεις αντιστασιακού και πέθανε 92 ετών το 2018 χωρίς να έχει αναγνωρισθεί η δράση του, εκτός από μία τιμητική αναφορά και δίπλωμα, που του είχε αποστείλει ο Βρετανός στρατηγός Αλεξάντερ.

Αντίστοιχη ήταν η πορεία της αδελφής του Ελένης, η οποία εντάχθηκε στην ομάδα σε ηλικία 15 μόλις ετών. Για τη δράση της στην Αντίσταση αναφέρει η ίδια στο «Περιοδικό» σε συνέντευξή της το 1996:

«Μόλις μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα, τα σπίτια και τα μαγαζιά μας έπαθαν μεγάλες ζημιές. Στο μεταξύ, ο αδερφός μου είχε ενταχθεί στην οργάνωση «Απόλλων» με έντονη δράση στην αντίσταση. Κάποια στιγμή, όταν με είδε ο υπαρχηγός της οργάνωσης, έκρινε ότι ήμουν κατάλληλη λόγω της ηλικίας μου και της ευστροφίας που διέθετα, για τη μεταφορά ωρολογιακών βομβών, οι οποίες θα χρησιμοποιούνταν για τη βύθιση γερμανικών πολεμικών πλοίων. Έτσι, μπήκα στον αγώνα και άρχισα να μεταφέρω βόμβες μέσα στη σχολική μου τσάντα…». Και συνεχίζει το δημοσίευμα:

«Το «Δελφινάκι» – όπως ήταν το ψευδώνυμο της Ελένης – έφευγε από τον Πειραιά για τους Αμπελόκηπους, όπου σε συγκεκριμένο σημείο την περίμενε ο υπαρχηγός και της γέμιζε την τσάντα με τις βόμβες. Μετά, πήγαινε με τα πόδια στην Ομόνοια και από ΄κει με το τραίνο πίσω στον Πειραιά όπου παρέδιδε σε άλλο πρόσωπο τη «σχολική» τσάντα.

Η ατρόμητη μαθήτρια πάντα ξέφευγε από τα μπλόκα και τους ελέγχους των Ναζί, ενώ κατάφερνε και συναντούσε τους ανθρώπους για τις «αποστολές» στο λιμάνι, οι οποίοι βύθιζαν τα γερμανικά πλοία. Τα πλοία εκείνα ήταν γεμάτα με Γερμανούς και πολεμικό υλικό και είχαν προορισμό τη Μέση Ανατολή».

Τελικά το «Δελφινάκι» έπεσε κι αυτό θύμα του καταδότη και οι Γερμανοί έφθασαν σ’ αυτήν, την συνέλαβαν και την παρέπεμψαν στο στρατοδικείο, από το οποίο γλύτωσε την καταδίκη με την παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, στον οποίο είχε καταφύγει για βοήθεια ο πατέρας της, ο οποίος είχε επίσης καταφέρει να αποφυλακισθεί λίγο πριν, καθώς τον είχαν συλλάβει και αυτόν οι Γερμανοί πιθανόν για να πιέσουν για ομολογία την κόρη του ή θεωρώντας τον συνένοχο για τη δράση του γιου του, Παναγιώτη.

Η Ελένη Μεγαλοκοικονόμου, το «Δελφινάκι» της Αντίστασης πέθανε στη Λάρισα, άτεκνη. Είχε υιοθετήσει ένα από τα παιδιά του αδελφού της, αλλά δεν είναι γνωστή η συνέχεια του κλάδου αυτού της οικογένειας.

Μία άγνωστη  ηρωική Κυθηραϊκή οικογένεια, που τίμησε την Ελλάδα και της οποίας η ιστορία, ειδικά όσον αφορά την Κυθηραϊκή καταγωγή της, είναι παντελώς άγνωστη στο νησί. Ασφαλώς κάποιοι απόγονοι της πολύτεκνης αυτής οικογένειας του Γιάννη Μεγαλοιοικονόμου θα υπάρχουν αφού, όπως είπαμε, είχε επτά παιδιά, αλλά είναι άγνωστον αν γνωρίζουν σχετικά με την καταγωγή τους ή αν έχουν κάποια επαφή με συγγενικούς τους κλάδους. (Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στην κυρία Πιπ. Τζαννώτη-Μεγαλοοικονόμου για τις πληροφορίες που είχε την καλοσύνη να μας δώσει και την ανταπόκρισή της στο κάλεσμά μας για τον εντοπισμό της καταγωγής της Ελένης, που ήταν γνωστή ως «Δελφινάκι»).