Πώς μια θρησκεία που ήταν απαγορευμένη κατάφερε να κυριαρχήσει στον κόσμο

Ήταν ο θρίαμβος μιας θρησκείας που οδήγησε στον μεγαλύτερο ιστορικό μετασχηματισμό που είχε βιώσει μέχρι τότε η Δύση, έναν μετασχηματισμό όχι μόνο θρησκευτικό, αλλά και κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό. Η δυτική τέχνη, μουσική, λογοτεχνία και φιλοσοφία θα ήταν σημαντικά διαφορετικές αν οι άνθρωποι συνέχιζαν να λατρεύουν τους αρχαίους θεούς, αν δηλαδή ο παγανισμός και όχι ο Χριστιανισμός είχε εμπνεύσει τη φαντασία τους και είχε καθοδηγήσει τις σκέψεις τους.

Τι συνέβη όμως; Πώς επιτεύχθηκε αυτός ο θρίαμβος του Χριστιανισμού, του ενός Θεού; Οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν μόλις μια χούφτα ανθρώπων, εργάτες χωρίς μόρφωση σε μια απομονωμένη γωνιά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Και μέσα σε τρεις αιώνες, η χριστιανική πίστη μετρούσε κοντά στα τρία εκατομμύρια υποστηρικτές. Στα τέλη του 4ου αιώνα, ήταν η επίσημη θρησκεία της Ρώμης και μετρούσε 30 εκατομμύρια πιστούς, το μισό περίπου της γιγάντιας αυτοκρατορίας. Και έναν αιώνα αργότερα, ο παγανισμός είχε σχεδόν χάσει κάθε δύναμη.

Ο Χριστιανισμός κυριάρχησε επί των άλλων θρησκειών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ως η μία, η σωστή θρησκεία. Σύμφωνα με τον Μπαρτ Ντ. Έρμαν, συγγραφέα του βιβλίου «Ο θρίαμβος του Χριστιανισμού», συγγραφέα και επιμελητή περισσότερων από 30 βιβλίων, συμπεριλαμβανομένων του μπεστ σέλερ των New York Times «Παραφράζοντας τα λόγια του Ιησού», και καθηγητή θρησκευτικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, υπήρχαν κάποια στοιχεία του Χριστιανισμού που οδήγησαν στην κυριαρχία του. Ο ίδιος κάνει λόγο σε άρθρο του που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του History Channel, για μια ευφυέστατη στρατηγική της χριστιανικής εκστρατείας για την επικράτηση της θρησκείας. Αυτές είναι οι πέντε πτυχές αυτής της στρατηγικής:

Ο Χριστιανισμός, σύμφωνα με τον Μπαρτ Ντ. Έρμαν, δεν κατόρθωσε να κυριαρχήσει στον αρχαίο κόσμο απευθυνόμενος σε ανάγκες που ένιωθαν ήδη οι άνθρωποι στους οποίους απευθυνόταν. Αντιθέτως, δημιούργησε μια ανάγκη που σχεδόν κανείς δεν γνώριζε ότι είχε.

Οι άνθρωποι στον αρχαίο κόσμο πίστευαν σε πολλούς θεούς, θεούς ενεργούς στον κόσμο των ανθρώπων. Θεούς που εξασφάλιζαν ότι οι σοδειές θα ήταν αποδοτικές, ότι τα ζώα θα αναπαράγονταν, έφερναν τη βροχή και προστάτευαν από καταιγίδες και ασθένειες, θεράπευαν τους ασθενείς, διατηρούσαν την κοινωνική σταθερότητα και έφερναν στρατιωτικές νίκες. Σε αντάλλαγμα, οι πιστοί έπρεπε να λατρεύουν τους θεούς τους μέσω και θυσιών. Αν οι θεοί αυτοί δεν λατρεύονταν με τον σωστό τρόπο, αν τους αγνοούσαν, έφερναν καταστροφές, επιδημίες, ξηρασίες, ήττες.

Στον κόσμο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας οι άνθρωποι δεν ακολουθούσαν κάποιο θεό προκειμένου να αποφύγουν την αιώνια τιμωρία ή για να λάβουν αιώνια ανταμοιβή. Μέχρι που έφτασε ο Χριστιανισμός.

Σε αντίθεση με τους παγανιστές, οι Χριστιανοί διέδιδαν το μήνυμα ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός και πρέπει να λατρεύεται μέσω της σωστής πίστης. Οι ανταμοιβές και οι τιμωρίες είχαν εφαρμογή όχι μόνο σε αυτή τη ζωή, αλλά και στην αιώνια ζωή: μέσω της κόλασης και του παραδείσου. Μια τέτοια ιδέα δεν είχε προωθηθεί από θρησκεία ξανά, σημειώνει ο καθηγητής. Οι Χριστιανοί δημιούργησαν την ανάγκη για σωτηρία, την οποία κανείς δεν γνώριζε ότι είχε.

Στον αρχαίο κόσμο, το θεϊκό ήταν άμεσα συνυφασμένο με τη δύναμη. Οι θνητοί δεν μπορούσαν να ελέγξουν τη βροχή, μια επιδημία ή μια φυσική καταστροφή. Οι θεοί όμως μπορούσαν να παρέχουν στους απλούς θνητούς όσα δεν μπορούσαν να προσφέρουν οι ίδιοι στους εαυτούς τους. Ο Χριστιανισμός ήρθε να διακηρύξει ότι ο ένας και μοναδικός Θεός ήταν πιο ισχυρός από κάθε άλλο θεό, πιο ισχυρός από όλους τους άλλους θεούς συνδυαστικά. Μόνο ο Θεός ήταν ο Θεός και μόνο εκείνος μπορούσε να παρέχει στους ανθρώπους όσα χρειάζονται.

Η δύναμη ισχύος ανάμεσα στον Θεό του Χριστιανισμού και των παγανιστικών θρησκειών αποτυπώνεται σε μια σειρά από αρχαία κείμενα, αναφέρει ο Μπαρτ Ντ. Έρμαν. Οι θεϊκές δυνάμεις και τα θαύματα ήταν το ισχυρό «χαρτί» των Χριστιανών, η απόδειξη που χρειάζονταν οι άνθρωποι για να πιστέψουν. Ο ίδιος ο Χριστός, ο γιος του Θεού, είχε κάνει τόσα θαύματα. Γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία, θεράπευσε αρρώστους, ανέστησε νεκρούς… Και σαν να μην έφταναν αυτά, στο τέλος της ζωής του αναστήθηκε και ανήλθε στον ουρανό.

Θαύματα που έπεισαν τους ανθρώπους ότι αυτή είναι η πραγματική θρησκεία. Όχι όλους μαζί, λίγους λίγους και σταθερά.

Ο Χριστιανισμός δεν πέτυχε περνώντας το μήνυμά του στους ισχυρούς, την ελίτ της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Πέτυχε αρχικά ως ένα κίνημα από τα κάτω. Οι πρώτοι πιστοί στον Χριστό μετέφεραν το μήνυμα στους δικούς τους ανθρώπους. Εκείνοι με τη σειρά τους το μετέδωσαν σε άλλους. Αργά αλλά σταθερά, ο αριθμός των πιστών άρχισε να μεγαλώνει.

Τρεις αιώνες αργότερα ήταν τρία εκατομμύρια πιστοί, ένας αριθμός που κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι επιτεύχθηκε μέσω μιας μεγάλης εκστρατείας. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Το κλειδί ήταν η προσέγγιση ενός ανθρώπου κάθε φορά, καθημερινού ανθρώπου.

Ένα ακόμη στοιχείο που, σύμφωνα με τον Έρμαν, συνέβαλε στην εξάπλωση του Χριστιανισμού, ήταν το γεγονός ότι ζητούσε από τους πιστούς του να λάβουν μια απόφαση αποκλειστική και τελική. Αν επέλεγαν τον Χριστιανισμό, έπρεπε να εγκαταλείψουν όλες τις άλλες θρησκείες στις οποίες μπορεί να πίστευαν. Για τη χριστιανική πίστη, ήταν όλα ή τίποτα. Αναπτυσσόμενη λοιπόν, εξαφάνιζε σταδιακά τον «ανταγωνισμό».

Μπορεί με σημερινά δεδομένα να φαντάζει περίεργο, αφού σήμερα δεχόμαστε ότι ένας Βουδιστής δεν μπορεί να είναι και Χριστιανός, ένας Μουσουλμάνος δεν μπορεί να είναι και Μορμόνος. Ο λόγος που αποδεχόμαστε τις αποκλειστικές θρησκείες εντοπίζεται στα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού, που έπεισε τον κόσμο ότι έτσι θα έπρεπε να είναι.

Ο παγανισμός δεν λειτουργούσε με αυτόν τον τρόπο. Οι άνθρωποι λάτρευαν πολλούς θεούς, δεν υπήρχε η αντίληψη ότι ένας Θεός θα ζητούσε την αποκλειστική πίστη. Οι Χριστιανοί υποστήριξαν ότι υπάρχει ένας μόνο Θεός και αν τον ακολουθούσες θα έπρεπε να εγκαταλείψεις όλους τους άλλους. Καμία άλλη θρησκεία δεν απαιτούσε αυτού του είδους την αποκλειστικότητα. Και καθώς οι Χριστιανοί αυξάνονταν, οι άλλοι θεοί έχασαν για πάντα τους πιστούς τους. Και καθώς ο Χριστιανισμός εξαπλωνόταν και σε άλλες περιοχές, εκτόπισε και εξαφάνισε άλλες θεότητες.

Στη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων, ο Χριστιανισμός εστίασε στη σημασία της ένταξης ολοένα και περισσότερων πιστών στους κόλπους του, αναφέρει ο συγγραφέας και καθηγητής. Στην αρχή, αυτό σήμαινε να στραφεί προς τον ενήλικο άντρα που ήταν επικεφαλής μιας οικογένειας, τον «paterfamilia», όπως τον αποκαλεί ο Έρμαν.

Στον ρωμαϊκό κόσμο, οι «paterfamilias» επέλεγαν τη θρησκεία της οικογένειας. Μετά από αυτόν, ακολουθούσε η σύζυγος, τα παιδιά. Ακόμη και σε μια μικρή οικογένεια με δύο παιδιά, αν ο πατέρας επέλεγε τον Χριστιανισμό, αυτό σήμαινε αυτόματα την αύξηση του αριθμού των πιστών κατά τέσσερα άτομα. Ήταν ένα ακόμη στοιχείο που θα λειτουργούσε υπέρ της τελικής κυριαρχίας του Χριστιανισμού στον κόσμο.