Πώς τρως και πώς βάζεις μπουγάδα στο διάστημα

Κάνουν μία πλήρη περιστροφή γύρω από τον πλανήτη μας κάθε 92 λεπτά, με ταχύτητα περίπου 7,7 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ή 28.000 χιλιόμετρα την ώρα, σε ύψος 400 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη. Η πολυεθνική ομάδα αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΔΔΣ), για τουλάχιστον έξι μήνες, συνυπάρχει βοηθώντας την ανθρωπότητα να κατανοήσει ζητήματα από την κλιματική αλλαγή έως τη δημιουργία φαρμάκων για τον άνθρωπο. Εκεί κατοικούν επιστήμονες από εθνικές διαστημικές υπηρεσίες, όπως η ευρωπαϊκή (ESA), η NASA, η ιαπωνική (JAXA), η καναδική (CSA) και η ρωσική (Roscosmos).

Πώς είναι, όμως, η καθημερινότητά τους; Οι δύο αστροναύτες της NASA, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει για αποστολή οκτώ ημερών και τελικά θα παραμείνουν για οκτώ μήνες, έχουν μεταφέρει τις πιο πρόσφατες εμπειρίες τους από τον ΔΔΣ. Οι Μπάρι Ουίλμορ και Σούνι Ουίλιαμς μιλούν ήδη, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, για ένα «χαρούμενο μέρος» και για «ευγνωμοσύνη» που βρίσκονται εκεί. Αυτοί οι χαρακτηρισμοί, ωστόσο, δεν ισχύουν για όλους τους αστροναύτες –ή κοσμοναύτες, όπως τους λέει η Ρωσία– και σίγουρα δεν είναι όλες οι ημέρες εύκολες. Για εμάς, βέβαια, τους επίγειους, όλα ακούγονται μάλλον σχεδόν αποκλειστικά συναρπαστικά.

Ο διαστημικός σταθμός είναι ένα… εξάρι σπίτι και συνολικά η έκτασή του είναι όση το παλάτι του Μπάκιγχαμ. Μπορεί να κοιμίσει τουλάχιστον έξι άτομα και το μέγιστο 13, διαθέτει γυμναστήριο, εργαστήρια πειραμάτων και όλους τους απαραίτητους χώρους διατροφής και προσωπικής υγιεινής. Ωστόσο, δεν διαθέτει ψύξη, οπότε τα τρόφιμα πρέπει να είναι προσεκτικά συσκευασμένα και τα περισσότερα σε κενό αέρος. Για παράδειγμα, όπως γράφει το CNN, ορισμένα τρόφιμα προσφέρονται σε ειδικές μορφές, όπως τα μακαρόνια που απαιτούν πρόσθετο νερό. Ακόμα και το αλάτι και το πιπέρι είναι σε υγρή μορφή, διότι, ελλείψει βαρύτητας, οι κόκκοι θα χάνονταν στο… Διάστημα – ή τουλάχιστον στο εσωτερικό του σταθμού.

Για την ενέργεια που χρειάζεται υπάρχουν 1.000 τ.μ. ηλιακών συλλεκτών, που τον καθιστούν, όπως λένε τα στοιχεία, ένα από τα φωτεινότερα αντικείμενα στον ουρανό. Η τροχιακή διαδρομή του σταθμού καλύπτει πάνω από το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Συνολικά, ζυγίζει περί τους 360 τόνους και δημιουργήθηκε το 1998 με τη συνεργασία του Καναδά, της Ευρώπης, της Ιαπωνίας, της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Για την ενέργεια που χρειάζεται υπάρχουν 1.000 τ.μ. ηλιακών συλλεκτών, που τον καθιστούν, όπως λένε τα στοιχεία, ένα από τα φωτεινότερα αντικείμενα στον ουρανό. Η τροχιακή διαδρομή του σταθμού καλύπτει πάνω από το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού και η NASA δημοσιεύει πρόγραμμα για το πότε είναι ορατός από κάθε πόλη του κόσμου, διότι ο ΔΔΣ διακρίνεται με γυμνό μάτι.

Η βαρύτητα, τα δεμένα φαγητά, η έλλειψη ντους και η μπουγάδα

Βέβαια, η ζωή εκεί πάνω έχει τις δικές της προκλήσεις, κυρίως λόγω της βαρύτητας. Για παράδειγμα, όταν τρώνε, οι αστροναύτες πρέπει να είναι δεμένοι με τον δίσκο τους ή να τον στηρίζουν σε κάποιο τοιχίο. Κατά την προετοιμασία των γευμάτων, που ξεπερνούν τα 300 διαφορετικά είδη, όλα τα συστατικά στηρίζονται στις επιφάνειες με κολλητική ταινία, προκειμένου να μη βρεθούν, ας πούμε, τα μακαρόνια να αιωρούνται ανάμεσα στις οθόνες και στα εργαστήρια πειραμάτων. Μάλιστα, αυτό έχει συμβεί με το άνοιγμα μίας κονσέρβας πριν από λίγα χρόνια, όπου τα λίπη αιωρούνταν στο εσωτερικό του ΔΔΣ και όλοι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μην… πέσουν πάνω τους.

 

Παράλληλα, σύμφωνα με την ESA, το φαγητό δεν χρησιμοποιείται μόνο για την παροχή επαρκούς αριθμού θερμίδων (2.800/ημερησίως) για την εργασία, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και σημαντική κοινωνική περίσταση για όλους και όλες, που βρίσκονται πολύ μακριά από οικογένειες και φίλους. Βέβαια, όπως ανέφερε στο BBC ο Καναδός αστροναύτης Κρις Χάντφιλντ, διοικητής στην αποστολή Expedition 35 το 2012-13, «ο ΔΔΣ στο εσωτερικό του είναι σαν πολλά λεωφορεία μαζί. Σε μισή μέρα μπορεί να μη συναντήσεις κανέναν».

Το φαγητό δεν χρησιμοποιείται μόνο για την παροχή επαρκούς αριθμού θερμίδων (2.800/ημερησίως) για την εργασία, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και σημαντική κοινωνική περίσταση για όλους και όλες, που βρίσκονται πολύ μακριά από οικογένειες και φίλους.

Ταυτόχρονα, επειδή δεν υπάρχουν ντους και νεροχύτες, καθώς, αν ανοίξει μια βρύση στο Διάστημα, όπου η βαρύτητα είναι πολύ ασθενής, το νερό θα πετάξει προς κάθε κατεύθυνση, οι επιστήμονες του ΔΔΣ χρησιμοποιούν ειδικά σαπούνια που δεν χρειάζονται ξέβγαλμα. Ακόμα, αφού πλύνουν τα δόντια τους, αφήνουν τα υπολείμματα σε πετσέτες, παρεκτός κι αν η οδοντόκρεμα είναι βρώσιμη, όπως λέει η ESA.

Σχετικά με την τουαλέτα, υπάρχει αλλά δεν είναι, ασφαλώς, ίδια η λειτουργία της με τις επίγειες. Υπάρχουν πάγκοι τουαλέτας, σύμφωνα με την JAXA και την ESA, εξοπλισμένοι με καθίσματα τουαλέτας όπως αυτά στη Γη. Ωστόσο, έχουν σχεδιαστεί για χρήση με περιορισμούς, ώστε ο χρήστης να μην… επιπλέει. Το σύστημα απορροφά τα απόβλητα μαζί με τον αέρα, όπως μια ηλεκτρική σκούπα.

Ενα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η τουαλέτα δεν έχει πόρτα και χρησιμοποιείται κουρτίνα ως διαχωριστικό. Οι θόρυβοι στο εσωτερικό του ΔΔΣ, όπως λέει η ιαπωνική διαστημική υπηρεσία, λόγω των ανεμιστήρων του κλιματιστικού, του κινητήρα της τουαλέτας εμποδίζουν τους ήχους μέσα στην τουαλέτα.

Ενιωθα πολλές φορές τον ιδρώτα να αυξάνεται στο τριχωτό της κεφαλής μου. Επρεπε να στραγγίξω το κεφάλι μου. Δεν μπορείς να τινάξεις τον ιδρώτα, διότι απλούστατα θα πήγαινε παντού.

Και με την… μπουγάδα τι γίνεται; Σύμφωνα με όσα έχει πει η Νικόλ Στοτ στο BBC, Αμερικανίδα αστροναύτης της NASA που πέρασε 104 ημέρες στο Διάστημα σε δύο αποστολές το 2009 και το 2011, η καθημερινότητα των μελών του πληρώματος παράγει πολύ ιδρώτα που επιφέρει μία επιπλέον δυσκολία: το πλύσιμο των ρούχων. «Δεν βάζουμε μπουγάδα. Μόνο νερό που σχηματίζεται σε σταγόνες και κάποια σαπουνάδα». Χωρίς η βαρύτητα να απομακρύνει τον ιδρώτα από το σώμα, οι αστροναύτες καλύπτονται με μια επίστρωση ιδρώτα. «Πολύ περισσότερο από ό,τι στη Γη», έχει σημειώσει η Αμερικανίδα αστροναύτης. «Ενιωθα πολλές φορές τον ιδρώτα να αυξάνεται στο τριχωτό της κεφαλής μου. Επρεπε να στραγγίξω το κεφάλι μου. Δεν μπορείς να τινάξεις τον ιδρώτα, διότι απλούστατα θα πήγαινε παντού».

Μάλιστα, όπως γράφει το βρετανικό δίκτυο, αυτά τα ρούχα γίνονται τόσο βρώμικα, που πετιούνται έξω με ένα όχημα που αναφλέγεται στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, όπως λέει η Νικόλ Στοτ, τα καθημερινά τους ρούχα παραμένουν καθαρά. «Στη μηδενική βαρύτητα, το σώμα επιπλέει στα ρούχα, έτσι τα λάδια και οτιδήποτε άλλο δεν τα επηρεάζουν. Είχα ένα παντελόνι για τρεις μήνες».

Γυμναστική, μυϊκά ζητήματα, ανοσοποιητικό και… πειραματόζωα

Το γυμναστήριο, από την άλλη, είναι απαραίτητο, διότι, όπως λένε η JAXA, η ESA αλλά και το CNN, τα μέλη του πληρώματος πρέπει να ασκούνται για περισσότερες από δύο ώρες την ημέρα για να αντιμετωπίσουν την απώλεια μυϊκής και οστικής μάζας που προκαλείται από τη ζωή με τη μικροβαρύτητα. Γι’ αυτόν τον λόγο χρησιμοποιούν εξοπλισμό για προπόνηση με βάρη και αερόβια άσκηση, όπως διάδρομο και εργόμετρο.

 

Κι όλο αυτό, επειδή οι αστροναύτες δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούν τους μυς του κάτω μέρους του σώματός τους για να περπατήσουν ή να στέκονται στο κενό, κι έτσι οι μύες της πλάτης και των ποδιών αρχίζουν να χάνουν δύναμη. Ειδικά αυτή η συνθήκη με τους μυς και τα οστά είναι πεδίον δόξης λαμπρόν για την έρευνα π.χ. περί οστεοπόρωσης. Οπως, εξάλλου, έχει πει στο CNN η εκπρόσωπος Τύπου της NASA, Στέφανι Σίερχολτς, «όποιο κι αν είναι το επιστημονικό ενδιαφέρον, μάλλον διεξάγουμε κάποια σχετική έρευνα στον διαστημικό σταθμό».

Είμαστε πειραματόζωα. Το Διάστημα υποβάλλει τα οστά και τους μυς σε επιταχυνόμενη διαδικασία γήρανσης και οι επιστήμονες μπορούν να εξαγάγουν συμπεράσματα.

Οπως έχει πει στο βρετανικό δίκτυο η Νικόλ Στοτ, σχολιάζοντας ότι οι αστροναύτες φορούν μόνιτορ καρδιάς, εγκεφάλου ή αίματος για να μετρήσουν τις αποκρίσεις τους στο δύσκολο φυσικό περιβάλλον, «είμαστε πειραματόζωα. Το Διάστημα υποβάλλει τα οστά και τους μυς σε επιταχυνόμενη διαδικασία γήρανσης και οι επιστήμονες μπορούν να εξαγάγουν συμπεράσματα».

Πλην των ως άνω οργάνων του σώματος, η διαστημική παραμονή στο ΔΔΣ αδυνατίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και την καρδιαγγειακή υγεία των ανθρώπων. Στο Διάστημα, το αίμα και το νερό μετακινούνται στο πάνω μέρος του σώματος και αυτό κάνει τα πρόσωπα των αστροναυτών να φαίνονται συχνά πρησμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχουν οι διαστημικές υπηρεσίες που συμμετέχουν στον ΔΔΣ.

Δεκαέξι ανατολές και ηλιοβασιλέματα

Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι βιώνουν καθημερινά 16 ανατολές και ισάριθμα ηλιοβασιλέματα, κάτι που τους δημιουργεί προβλήματα στον ύπνο. Πέραν αυτών, πρέπει να είναι δεμένοι στους υπνόσακούς τους, ενώ κάποιοι δεν μπορούν να κοιμηθούν είτε από την αδρεναλίνη είτε από τη ναυτία. Η Νικόλ Στοτ έχει πει επίσης ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι κολλούν στο παράθυρο κοιτάζοντας τη Γη και γι’ αυτό χάνουν ώρες ύπνου».

Παράλληλα, όπως λέει η JAXA, επειδή στο Διάστημα δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου βαρύτητα, δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ πάνω και κάτω όπως στη Γη. Οποιαδήποτε επιφάνεια μπορεί να είναι πάτωμα, τοίχος ή οροφή και επομένως οι αστροναύτες μπορούν να κοιμηθούν οπουδήποτε.

Οποιαδήποτε επιφάνεια μπορεί να είναι πάτωμα, τοίχος ή οροφή και επομένως οι αστροναύτες μπορούν να κοιμηθούν οπουδήποτε.

Παρά ταύτα, «έχει τον καλύτερο υπνόσακο στον κόσμο», έχει πει στο BBC η Νικόλ Στοτ. Τα διαμερίσματα αυτά διαθέτουν φορητούς υπολογιστές, ώστε το πλήρωμα να μπορεί να μένει σε επαφή με την οικογένεια και μια γωνιά για προσωπικά αντικείμενα, όπως φωτογραφίες ή βιβλία.

 

Και τι συμβαίνει αν αρρωστήσει κάποιος αστροναύτης ή κοσμοναύτης; Τι θα συμβεί αν αρρωστήσει στο Διάστημα; Κατ’ αρχάς, υπάρχει μέλος του πληρώματος που επωμίζεται την ιατρική περίθαλψη των υπολοίπων. Ο ιατρός του πληρώματος, σύμφωνα με την ιαπωνική υπηρεσία Διαστήματος, εκπαιδεύεται όχι μόνο στις πρώτες βοήθειες αλλά και στη συρραφή πληγών και τη χορήγηση ενέσεων. Υπάρχει, βεβαίως, ιατρικό κιτ που περιέχει ιατρικά εργαλεία και φάρμακα. Παράλληλα, όλα τα μέλη του πληρώματος λαμβάνουν εκπαίδευση για την ανάνηψη σε περίπτωση που κάποιος υποστεί καρδιακή ανακοπή.

Τι λένε οι αστροναύτες για την επιστροφή στη Γη

«Αισθάνθηκα πολύ ασήμαντη σε αυτή την απεραντοσύνη του Διαστήματος», έχει πει στο BBC η Ελεν Σάρμαν, η πρώτη Βρετανίδα αστροναύτης, η οποία πέρασε οκτώ ημέρες στον σοβιετικό διαστημικό σταθμό Mir το 1991. «Βλέποντας τη Γη τόσο καθαρά, τους στροβιλισμούς των νεφών και των ωκεανών, σκέφτηκα τα γεωπολιτικά σύνορα που κατασκευάζουμε και πως, στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι είμαστε απόλυτα διασυνδεδεμένοι».

 

Η Αμερικανίδα Νικόλ Στοτ λέει ότι της άρεσε να ζει με έξι ανθρώπους από διαφορετικές χώρες, «κάνοντας αυτή τη δουλειά για λογαριασμό όλης της ζωής στη Γη, δουλεύοντας μαζί, ανακαλύπτοντας πώς να αντιμετωπίσεις τα προβλήματα».

Τρεις βετεράνοι αστροναύτες ομονοούν στο ότι θα επέστρεφαν χωρίς δεύτερη σκέψη στον ΔΔΣ. Και δεν καταλαβαίνουν καθόλου, όπως μεταδίδει το BBC, γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι οι αστροναύτες της NASA, Σούνι Ουίλιαμς και Μπάρι Ουίλμορ, είναι… «αφημένοι στην τύχη τους».

«Ονειρευόμασταν, δουλεύαμε και εκπαιδευόμασταν όλη μας τη ζωή ελπίζοντας σε μια παρατεταμένη παραμονή στο Διάστημα», επισήμανε ο Καναδός Κρις Χάντφιλντ. «Το μεγαλύτερο δώρο που μπορείς να κάνεις σε έναν επαγγελματία αστροναύτη είναι να τον αφήσεις να μείνει περισσότερο». Και η Νικόλ Στοτ είχε πει κάτι αντίστοιχο: «Θα κρατιέμαι με νύχια και με δόντια και θα πρέπει να με τραβήξετε με το ζόρι από την καταπακτή. Δεν ξέρω αν θα επιστρέψω».

Και οι τρεις έχουν συμφωνήσει ότι θα επέστρεφαν χωρίς δεύτερη σκέψη στον ΔΔΣ. Και δεν καταλαβαίνουν καθόλου, όπως μεταδίδει το BBC, γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι οι αστροναύτες της NASA, Σούνι Ουίλιαμς και Μπάρι Ουίλμορ, είναι… «αφημένοι στην τύχη τους».

---

Κεντρική φωτογραφία: Πηγή: NASA / Προσαρμογή: Michael Kirki/Καθημερινή