Στο σπίτι του Αττίκ, στα Κύθηρα

την Αυγ 30, 2024

Ητύχη τόφερε τούτο τον Αύγουστο να καλοκαιριάσουμε στο Λειβάδι Κυθήρων, στο σπίτι όπου έζησε ο Αττίκ. Κυθήριος από την πλευρά της μητέρας του, ο Κλέων Τριανταφύλλου όπως ήταν το όνομά του, παραθέριζε τακτικά στο νησί, σε καιρούς που η πρόσβαση ήταν δύσκολη και τα μέσα λιγοστά. Γόνος πλούσιας αιγυπτιώτικης οικογένειας με εξέχουσα κοινωνική θέση, ο Αττίκ γεννήθηκε στο Ζαγαζίκ της Αιγύπτου το 1885. Όμως, ο πατέρας του –βαθύπλουτος βαμβακοπαραγωγός και έμπορος– πεθαίνει το 1893, οπότε η οικογένεια Τριανταφύλλου εγκαταλείπει την Αίγυπτο για να εγκατασταθεί στην Αθήνα.

Η οδός «Κλέωνος Τριανταφύλλου – Αττίκ» δίπλα σε κεντρικό δρόμο. @Γιώργος Μυλωνάς

Η μητέρα του Εριθέλγη, το γένος Ραπτάκη, ήταν μια πολύ καλλιεργημένη γυναίκα και ικανή πιανίστα. Από την πλευρά της, ο Κλέων ήταν εγγονός του Δημητρίου Ραπτάκη, ιατροφιλόσοφου και βουλευτή Κυθήρων στην Ιόνιο Βουλή. Η Εριθέλγη ήταν μια αρχόντισσα, κυριολεκτικά δοσμένη στην τέχνη. Από μαρτυρία της οικογένειας γνωρίζουμε ότι νοίκιασε ολόκληρο σιδηροδρομικό συρμό για την ίδια, τα παιδιά και το υπηρετικό προσωπικό για ένα ταξίδι-αστραπή στο Παρίσι μόνο και μόνο για παρακολουθήσουν μια παράσταση με τον Καρούζο στην Όπερα.

Ο Αττίκ με τη μητέρα του Εριθέλγη

Σε αυτό το περιβάλλον ο Αττίκ μαθαίνει πιάνο και φλάουτο και έρχεται σε επαφή με τις τέχνες. Παρόλο που το 1907 φεύγει για το Παρίσι, προκειμένου να συνεχίσει σπουδές στη Νομική, αποφασίζει να τις εγκαταλείψει για να γραφτεί στο Conservatoire de Paris, όπου θα έχει δάσκαλο τον Γκαμπριέλ Φωρέ. Η μητέρα του δεν στέκεται εμπόδιο στην απόφασή του και πολύ γρήγορα ο Αττίκ γνωρίζει επιτυχία ως κονφερανσιέ σε μεγάλα θέατρα δίνοντας τραγούδια του σε γνωστούς ερμηνευτές. Τις δεκαετίες του ’10 και του ’20 περιοδεύει σε Ευρώπη, Αμερική και Αφρική και στα τέλη του μεσοπολέμου επιστρέφει μόνιμα στην Ελλάδα για να ανοίξει το δικό του κέντρο που θα κυριαρχήσει στα καλλιτεχνικά δρώμενα.

Ο Αττίκ νεαρός στα χρόνια με αφίσα στα χέρια

Το ξεκίνημα της θρυλικής «Μάντρας» ανάγεται τον Αύγουστο του 1930, όταν ένας αστυφύλακας υπέδειξε στον Αττίκ μία ελεύθερη μάντρα στην οδό Μηθύμνης 20 (κοντά στην πλατεία Αγάμων, σημερινή πλατεία Αμερικής). Να πως περιγράφει ο ίδιος το είδος του θεάτρου που ονειρεύτηκε: «Πολλές σανίδες, λίγη μπογιά και αρκετή πρωτοπορία. Ένα ξύλινο παράπηγμα-σκηνή, ύψους έξι-επτά μέτρων και δίπλα η αυλόπορτα που ήταν η είσοδος. Στο δρόμο η πρόσοψη παριστάνει ένα φτωχικό διώροφο σπιτάκι με ζωγραφισμένα πορτοπαράθυρα. Ένα αληθινό παράθυρο στο ισόγειο που στην πραγματικότητα ήταν το ταμείο και μια αληθινή μπαλκονόπορτα με μπαλκόνι στο δεύτερο πάτωμα. Στην είσοδο γλάστρες με φυτεμένα… μακαρόνια. Στην πόρτα ψηλά ένα κλουβί με μια σαρδέλα αντί πουλιού, μαρτυρούσε την εκ μητρός καταγωγή μου και μην ξεχνάτε ότι οι Τσιριγώτες έβαλαν την σαρδέλα στο κλουβί να τραγουδήσει».

Την 1η Αυγούστου 1930 ανοίγει η «Μἀντρα» στην περιοχή της Πατησίων. Ένα μεγάλο πανί επάνω από τη σκηνή γράφει «Αγαπάτε αλλήλους, τα ζώα και τον Αττίκ»

Από παράσταση στη Μάντρα

Στο Τσιρίγο ο Αττίκ συνήθιζε να κάνει τα μπάνια του στην παραλία του Καψαλίου, παραμένοντας στο Λειβάδι και τον Σεπτέμβριο, την περίοδο που ξεκινούσε το κυνήγι. Ο ζωγράφος Μανώλης Χάρος που διατηρεί ένα από τα ωραιότερα εργαστήρια στη Χώρα του νησιού, μου έλεγε πως εδώ και αιώνες το νησί φημίζεται για τα πουλιά που φωλιάζουν ή το χρησιμοποιούν ως πέρασμα.

Ακόμη σήμερα το σπίτι στο Λειβάδι, σε ένα ύψωμα στην Παναγία Κοντελετού, έχει μια θέα που δεν έχει αλλάξει ριζικά. Σηκώνω το βλέμμα και ένα ζευγάρι μαυροπετρίτες κάνει την εμφάνισή του. Δεν ξέρω πόσο ικανός ήταν ο Αττίκ στο κυνήγι. Θα ήθελα να τον φαντάζομαι παιδί να μιλά στα πουλιά και να μαθαίνει κάτι που δεν του δίδαξε η Αθήνα και το Παρίσι. Ένα χαρακτηριστικό ταλέντο του, ήταν το διάσημο διπλό σφύριγμα. Ο Αττίκ συνήθιζε να συνοδεύει τον εαυτό του στο πιάνο σφυρίζοντας. Αυτό όμως που τον έκανε ξεχωριστό είναι ότι κατάφερνε να κελαηδά σφυρίζοντας σε δύο διαφορετικές νότες ταυτόχρονα, δημιουργώντας μοναδικές διφωνίες.

Σαν σήμερα, 29 Αυγούστου του 1944, ο Αττίκ βρέθηκε νεκρός από «οξεία δηλητηρίαση δια βερονάλης», ένα υπνωτικό που έπαιρνε με το χαμομήλι του κάθε βράδυ. Όλοι όσοι τον γνώριζαν συμφωνούν πως επρόκειτο για προαναγγελθείσα αυτοκτονία. Ήταν 59 χρόνων. Ο Αττίκ συνδέθηκε με μεγάλες φωνές, την Κάκια Μένδρη, τη Δανάη, και τη Στέλλα Γκρέκα. Προτιμώ όμως την ερμηνεία του Άγγελου Παπαδημητρίου που έχει την αρχοντιά του Αττίκ και το βελούδινο σφύριγμα στη φωνή του.