Τα ψηφιδωτά του Ηρώδου Αττικού που θάφτηκαν ξανά

Απεικονίζουν μυθολογικά θέματα, όπως τους Αθλους του Ηρακλή, Νύμφες και Ποταμούς, καθώς και σκηνές του Τρωικού Πολέμου και γεωμετρικά μοτίβα. Ο εικονογραφικός τους πλούτος και η πολυχρωμία τους κάνουν τους ειδικούς να τα θεωρούν εξαιρετικής καλλιτεχνικής αξίας, ενώ αν υπολογίσουμε και την εντυπωσιακή τους έκταση, που ανέρχεται συνολικά στα 1.400 τ.μ. περίπου, γίνεται ακόμα πιο κατανοητός ο ρόλος τους στο πολυτελές κτιριακό οικοδόμημα που κοσμούσαν. Και όμως, τα ψηφιδωτά του 4ου αιώνα μ.Χ. που εντοπίστηκαν στη ρωμαϊκή έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού (περίπου 101-178 μ.Χ.) στη Λουκού της Κυνουρίας, όπως και το ίδιο το εντυπωσιακό «ησυχαστήριο» της οικογένειας του Αθηναίου μαικήνα, παραμένουν, λόγω προβλημάτων παλαιότερων ετών, καταχωμένα από το 2003 και επομένως αναξιοποίητα και άγνωστα στο ευρύ κοινό.

«Πρόκειται για μία από τις πιο σημαντικές θέσεις ψηφιδωτών παγκοσμίως», λέει στην «Κ» η Μαρία Μερτζάνη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού. «Η έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού στη Λουκού της Κυνουρίας», εξηγεί, «αποτελεί το μεγαλύτερο και καλύτερα σωζόμενο παράδειγμα μιας τυπικής, επιβλητικής ρωμαϊκής έπαυλης στην ηπειρωτική Ελλάδα. Είναι ένα μνημείο μοναδικό και πολλοί θα ήθελαν να έχουν στη χώρα τους κάτι αντίστοιχο. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι ένα τόσο πολυτελές κτιριακό συγκρότημα, με όλο του τον εξαιρετικό διάκοσμο σωσμένο –τον ψηφιδωτό αλλά και τον γλυπτό– είναι και κάτι σαν “ανοιχτό σχολείο”».

Την προηγούμενη χρονιά, έπειτα από αίτημα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, η Διεύθυνση Συντήρησης υλοποίησε στην έπαυλη του Ηρώδου στη Λουκού ένα έργο με τρεις στόχους: την αποκάλυψη του συνόλου των ψηφιδωτών, την αποτίμηση της κατάστασής τους, την εκτέλεση άμεσων σωστικών επεμβάσεων και τη συλλογή στοιχείων για την εκπόνηση μελέτης συντήρησης. Από την πλευρά της, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων πραγματοποίησε τρισδιάστατη αποτύπωση του μνημείου, προκειμένου να συντάξει πρόταση για την προστασία και ανάδειξή του. «Διαπιστώσαμε ότι η κατάχωση έχει λειτουργήσει και τα ψηφιδωτά βρίσκονται σε καλή κατάσταση διατήρησης», λέει η κ. Μερτζάνη. «Δεν μπορούν όμως να μείνουν εκτεθειμένα τον χειμώνα, επομένως θα καλυφθούν και πάλι και θα επανακαταχωθούν, με βελτιωμένη μεθοδολογία. Πρώτη μας έγνοια είναι να τα προστατέψουμε, μέχρι να διαμορφωθεί ολοκληρωμένη πρόταση ανάδειξης».

«Δεν μπορούν να μείνουν εκτεθειμένα τον χειμώνα, θα καλυφθούν και πάλι. Πρώ- τη μας έγνοια είναι να τα προστατέψουμε, μέχρι να διαμορφωθεί ολοκληρωμένη πρόταση ανάδειξης», λέει η συντηρήτρια Μαρία Μερτζάνη.

Με τη θέση της να είναι γνωστή από τον 19ο αιώνα, λόγω των αρχιτεκτονικών μελών της που είχαν εντοιχιστεί στην κοντινή Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Μονή Λουκούς), η ρωμαϊκή έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού, με τα ποικίλα προσκτίσματά της (βασιλικές, λουτρά, υδραγωγείο κ.ά.) άρχισε να ανασκάπτεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και από τους Γ. Σταϊνχάουερ και Π. Φάκλαρη το 1977, ενώ οι έρευνες συνεχίστηκαν από τον Θεόδωρο Σπυρόπουλο. Σύμφωνα με το ΥΠΠΟ μέχρι σήμερα έχει έρθει στο φως μόνο το κεντρικό τμήμα της μεγάλης έπαυλης, το οποίο διαμορφώνεται γύρω από εσωτερική αυλή με περιστύλιο, που ορίζεται από τάφρο η οποία γέμιζε νερό. Η έπαυλη (μία από τις πολλές που διέθετε ο Ηρώδης ο Αττικός) κατοικήθηκε από το δεύτερο μισό του 1ου αιώνα μ.Χ. μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ., ενώ τα ψηφιδωτά του 4ου αιώνα εντοπίστηκαν στους διαδρόμους γύρω από την εσωτερική αυλή. Πηγές του ΥΠΠΟ εξηγούν ότι η πορεία του μνημείου χαρακτηρίστηκε τα προηγούμενα χρόνια από μια σειρά «διαχειριστικών ατοπημάτων», στις οποίες περιλαμβάνεται η διαδοχική ένταξη και απένταξή του από χρηματοδοτικά προγράμματα, ο σχεδιασμός ενός στεγάστρου που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ κ.ά.

Κλειστό μουσείο

Ο επίσης εντυπωσιακός γλυπτός διάκοσμος της ρωμαϊκής έπαυλης (με πορτρέτα Ρωμαίων αυτοκρατόρων, θεών, ηρώων, του ιδίου του Ηρώδου του Αττικού και της οικογένειάς του, μεταξύ άλλων) βρίσκεται στην πλειονότητά του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αστρους, που παραμένει κλειστό λόγω προβλημάτων συντήρησης. Το μνημείο της έπαυλης πάντως, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές του ΥΠΠΟ, είναι πλέον απαλλαγμένο από γραφειοκρατικά αλλά και από δικαστικά βάρη και έχει ξεκινήσει η ωρίμανση μιας σειράς μελετών που θα επιτρέψουν όχι μόνο τη συντήρηση των ψηφιδωτών, αλλά και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και την αποκατάστασή του εν συνόλω, ώστε να καταστεί επισκέψιμο.