Το επώνυμο “Δαρμάρος”

Επώνυμο το οποίο είχε επιφανής οικογένεια ευγενών και κληρικών των Κυθήρων και η οποία έχει εκλείψει σήμερα από το νησί.

Η οικογένεια είναι παλαιότατη, ιταλικής μάλλον καταγωγής, και το επώνυμο δείχνει να δηλώνει καταγωγή, αναφέρεται όμως και ως βαφτιστικό, ενώ ως επώνυμο1 είναι γνωστό από το 1158. Το επώνυμο αναφέρεται με πολλές μορφές: Armer, D’ Armer, D’ Armaro, Νταρμάρος και Δαρμάρος, υπάρχουν όμως αναφορές και για Ταρμάρος. Στην Κρήτη οι αναφορές αρχίζουν από το 14ο αι. Το 1378 αναφέρονται οι Elena Darmaro q. Georgi και Hemanuel Darmaro, κάτοικοι χωρίου Calessia.2 Οικογένεια Ντ’ Αρμάρο-Δαρμάρων αναφέρεται και στη Μονεμβασία, απ’ όπου διασκορπίστηκαν στο Μυστρά, την Κρήτη, τη Μάνη, τη Βενετία και την Ισπανία.3

Για το επώνυμο υπάρχουν πολλές αναφορές από διάφορα σημεία της Ελλάδος.

Ενδεικτικά καταγράφονται: το 1339, Vidus de Armario, μάρτυρας σε συμβόλαιο,4 το 16ο αι. ο Ανδρέας Δαρμάριος ο Επιδαύριος, διάσημος κωδικογράφος,5 ο οποίος βρίσκεται στο Τολέδο μαζί με το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (1567-1598), ο Αντ. Δαρμάρος (Nt’ Armaro)6 από τη Μονεμβασία (1574), ο Νικόδημος ιερομόναχος Ταρμάρος7 σε κτητορική επιγραφή στη Σκεπαστή Μυλοποτάμου Κρήτης (1660) και σε κατάλογο στρατευσίμων Χανίων και Αποκορώνου του 1536, ο ser Pantaleon Darmer κ.ά.8 Το 1644 οικογένεια Darmer περιλαμβάνεται ανάμεσα στους ευγενείς Κρητικούς των Χανίων, αλλά και στους βενετούς ευγενείς της ίδιας πόλης.9 Οικογένεια Δαρμάρου αναφέρεται και στους ευγενείς της Ζακύνθου.10 Το 1528 ο Αλοΐσιος Darmer είναι πλοίαρχος11 και ο Vito Darmario φεουδάρχης της Κέρκύρας.12

Με τόση διασπορά στον ελληνικό χώρο δεν είναι καθόλου παράξενο βέβαια ότι το επώνυμο φθάνει και στα Κύθηρα, το πιθανότερο από τη Μονεμβασία, κατά το 16ο αι.

Σε συμβόλαιο της εποχής σημειώνεται ο Γεώργης Νταρμάρος (ή Ταρμάρως) κάτοικος Μονεμβασίας να μεσολαβεί για εξαγορά σκλάβων και ο Νικολός Νταρμάρος, αναφερόμενος συχνά ως κριτής σε περιπτώσεις μεσολάβησης για λύση προσωπικών διαφορών.13 Αυτός είναι μάλλον το ίδιο πρόσωπο με αυτόν που αναφέρεται το 1571 στην έκθεση του ενετού απεσταλμένου Barbo σχετικά με την παρακολούθηση των κινήσεων των Τούρκων στην Πελοπόννησο14 και το 1586 ζητά την capitaneria του Molopotamo (Μυλοποτάμου Κυθήρων) από την ενετική κυβέρνηση, σε αντάλλαγμα προφανώς για τις προσφερθείσες από αυτόν υπηρεσίες στους Ενετούς.15 Το 1626 αναφέρεται μάρτυρας σε συμβόλαιο ο Νικολός Νταρμάρος,16 δεν είναι όμως γνωστό αν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο με τον προηγούμενο, καθώς υπάρχει αρκετή χρονική απόσταση.

Το 1580 ένας Ιωάννης Νταρμάρος «από Τζιρίγο» αναφέρεται σε ληξιαρχική πράξη στη Βενετία,17 ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1643, είναι ιερέας στον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας ο Κυθήριος Παρθένιος Δαρμάρος.18 Οι δύο τελευταίες αναφορές δείχνουν ότι οι κυθήριοι Δαρμάροι εγκαθίστανται ήδη από το 16ο αι. στη Βενετία.

Τον επόμενο, 17ο αι., οι Δαρμάροι στα Κύθηρα είναι πολύκλαδη οικογένεια και οι περισσότεροι από αυτούς έχουν τίτλους ευγενείας. Είναι πιθανόν να είχαν απονεμηθεί τίτλοι ευγενείας σε Δαρμάρους των Κυθήρων για τις υπηρεσίες που προσέφεραν στους Ενετούς, αλλά να έφθασαν και άλλοι στο νησί μετά την πτώση της Κρήτης στους Τούρκους (1669).

Από το 17ο αι. αναφέρονται οι Δαρμάροι ως κτήτορες του μητροπολιτικού ναού του Εσταυρωμένου στη Χώρα και ένας από αυτούς, ο Φιλόθεος Δαρμάρος, ανήλθε στο μητροπολιτικό θρόνο των Κυθήρων μετά το 1656 (αναφέρεται να πεθαίνει το 1697).19 Στις ενετικές απογραφές του 18ου αι. υπάρχουν πολλές αναφορές σε Δαρμάρους, η οικογένεια όμως φαίνεται ότι προσβάλλεται γρήγορα από τη «νόσο των ευγενών», δηλαδή τη συνήθεια να μην παντρεύονται όλοι οι άρρενες απόγονοι για να μένουν ακέραιες οι περιουσίες, με αποτέλεσμα να χάνονται αργότερα πολλές από αυτές τις οικογένειες λόγω έλλειψης αρρένων διαδόχων. Φυσικά η μείωση του αριθμού μερικών οικογενειών οφείλεται και στη μετανάστευση.

Από το 1724 παρατηρείται κατοίκηση της οικογενείας και στην Καρβουνάδα, στην ενορία της Παναγίας. Αναφέρεται εκεί ο signor Paulo Darmaro και ο signor Antonio Darmaro,20 ενώ το 1788 αναφέρεται κατοίκηση και στο Δρυμώνα (ενορία Αγ. Αντωνίου), χωρίς εκεί να αναφέρεται οικογένεια με τίτλο ευγενείας. Στο Δρυμώνα αναφέρονται ο Nicolo Darmaro και ο Domenico Darmaro, με πολυμελή οικογένεια.21 Στα Χρονικά του ιερέως Γρηγ. Λογοθέτη αναφέρεται ο παπάς κυρ Αντώνης Δαρμάρος Λαζάνης από την Πόλιν, Αρχιμανδρίτης Ρουσσίας.22 Το επώνυμο αναφέρεται και στην κυθηραϊκή διασπορά στη Μ. Ασία. Στο Αϊβαλί αναφέρεται το 1858 ο Γεώργ. Ν. Δαρμάρος.23 Κατά την καταστροφή του 1922 ο ιερέας Σπυρίδων Δαρμάρος δολοφονείται από τσέτες και τούρκους χωρικούς στη γέφυρα του Συκλαρίου.24 Στη Σμύρνη υπήρχαν και άλλες οικογένειες με το επώνυμο, από τις οποίες κάποιες διασώθηκαν και επέστρεψαν στην Ελλάδα. Σύμφωνα όμως με κάποιες πληροφορίες υπάρχουν απόγονοι και έχουν γνώση της καταγωγής τους.

Στα Κύθηρα το επώνυμο έχει εκλείψει από τις αρχές του 20ού αι.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κρητικά επώνυμα σελ. 129.

2. Régestes, σελ. 206, 208.

3. Ι.Κ.Χασιώτης, Οι Έλληνες τις παραμονές της ναυμαχίας της Nαυπάκτου, Θεσ/νίκη 1970, σελ. 186 (στο εξής: Oι Έλληνες) και Ν.Μ. Panayotakis, Ant. Molino, Θησαυρίσματα, 22, σελ. 356.

4. Fr. De Cruce, σελ. 75.
5. Β. Λαούρδας, Κρητικά παλαιογραφικά, Κρητικά Χρονικά 4 (1950), καθώς και Ιστoρία Ελληνικού Έθνους, Εκδ. Αθηνών, Θ΄, σελ. 393. Βλ. και Κυρ. Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Eλλάδα, Α΄, σελ. 131.

6. Oι Έλληνες, σελ. 142.
7. Θ. Δετοράκης, Ιστορία της Kρήτης, Hράκλειο 1990, σελ. 228.

8. Κατάλογος στρατευσίμων, σελ. 302.
9. Η παρά τω Τrivan απογραφή, σελ. 50, 52.

10. Π. Χιώτης, Ιστορικά Απομνημονεύματα Γ΄, (1863), σελ. 231.
11. Βενετοκρατούμενες ελληνικές χώρες, σελ. 66.

12. Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Eκδ. Aθηνών Ι΄, σελ. 222.
13. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 293, 263, 284.

14. Αν. Κουτσιλιέρης, Μάνη, Aθήνα 1993, σελ. 323.

15. Αιτήματα και πραγματικότητες, Α΄, σελ. 82

16. Δικαιοπρακτικά και άλλα, σελ. 136.
17. Ληξιαρχικά βιβλία, σελ. 55.

18. Ιω. Βελούδος, Ελλήνων Ορθοδόξων αποικία εν Bενετία. Iστορικόν Yπόμνημα, σελ. 181.

19. Εμμ. Καλλίγερος, Προβλήματα και σκέψεις γύρω από τη σειρά διαδοχής των μητροπολιτών στον Kυθηραϊκό θρόνο, εφημ. Κυθηραϊκά, φ. 113, Μάρτιος 1998.

20. Απογραφές Kυθήρων, Β 598, Β 599. Ο ναός της Παναγίας βρισκόταν στη μικρή πλατεία της Καρβουνάδας και κατεδαφίστηκε στο Μεσοπόλεμο.

21. Ό.π., Ζ 427, 428. Από την οικογένεια του Sozo Darmaro και το παρωνύμιο ενός κλάδου της, που αναφερόταν Δαρμάρος-Σώζος. Το 1853 αναφέρεται ο Γεώργιος Δαρμάρος του Σώζου, Γραμματέας του μεγάλου Δικαστηρίου. Βλ. Χρονικά ιερέως Δανιήλ Βαρυπάτη, Κυθηραϊκά Τετράδια, σελ. 18.

22. Kυθηραϊκή Eπιθεώρησις, 1929, σελ. 351.

23. Kυθηραϊκή παροικία, σελ. 371.
24. Ό.π., σελ. 379.

 

Συμπληρωματικά στοιχεία

Δαρμάρος

Η οικογένεια αυτή έχει εκλείψει από τα Κύθηρα από το 19^ο αι, όμως απόγονοι ενός κλάδου της με καταγωγή από τη Χώρα, όπου ήταν και η κύρια εγκατάστασή της,  βρέθηκαν σε οικογένεια της Κρήτης, η οποία είχε εγκατασταθεί στη μεγαλόνησο μετά την επανάσταση του 1866 σ’ αυτήν. Οι απόγονοί της που ζουν σήμερα στην Αθήνα έχουν γνώση της κυθηραϊκής καταγωγής της οικογένειας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.