Το έθιμο της γύρας της Μυρτιδιώτισσας

Μέσα στην ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα του Πεντηκοσταρίου αναμφισβήτητα το ωραιότερο θρησκευτικό έθιμο στα Κύθηρα είναι η λιτάνευση της Εικόνας της Μυρτιδιώτισσας. Το έθιμο αυτό επίσημα καθιερώθηκε το 1842 με απόφαση της τοπικής Κυβερνήσεως στα Κύθηρα, την οποία προσυπέγραψε και ο Άγγλος Τοποτηρητής. Ήταν η εποχή που η Εικόνα επανήλθε στη βάση της στο προσκύνημα των Μυρτιδίων, ύστερα από πολύχρονη παραμονή στο Φρούριο της Χώρας από την περίοδο της Βενετοκρατίας. Με τη απόφαση του 1842 καθιερώθηκε η πρώτη λιτάνευση της Εικόνας από τα Μυρτίδια στη Χώρα κάθε χρόνο κατά την Κυριακή της Ορθοδοξίας, η παραμονή της στη Χώρα μέχρι τη Νέα Δευτέρα και η δεύτερη λιτάνευση (γύρα) στα χωριά των Κυθήρων από τη Ν. Δευτέρα μέχρι την Κυριακή του Θωμά.

Από αρχειακές μαρτυρίες φαίνεται ότι το έθιμο της γύρας κατά την περίοδο του Πάσχα είναι πολύ παλαιότερο. Εις τον κώδικα του Επισκόπου Κυθήρων Ανθίμου Λεβούνη (1782-1816) διασώζεται  μια εγκύκλιος του 1786, την οποία ο Άνθιμος απευθύνει προς τους αρχιερατικούς επιτρόπους του στις εκκλησιαστικές περιφέρειες των Κυθήρων, για να λάβουν γνώσιν και να ενημερώσουν και τους ιερείς της περιφέρειάς τους. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο εις την εγκύκλιο είναι ότι το έθιμο κατά το 1786 αναφέρεται ως «πεπαλαιωμένη συνήθεια» επομένως είναι γνωστό το 18ο αι. ίσως και παλαιότερα. Επίσης εις την εγκύκλιο αναφέρονται οι τοποθεσίες που περνά η Εικόνα, δηλ. το πρόγραμμα της γύρας εκείνη την εποχή, το οποίο διατηρήθηκε και με την επίσημη καθιέρωση του εθίμου. Δεν γνωρίζομε τη διάρκεια της λιτάνευσης κατά την περίοδο της αρχιερατείας του Ανθίμου, πάντως οι προσθήκες στο αρχικό πρόγραμμα απ’ ό, τι γνωρίζομε από την προφορική παράδοση άρχισαν επί αρχιερατείας του Ευγενίου Μαχαιριώτη, (1855-1882) ο οποίος πρόσθεσε το πανηγύρι των Φατσαδίκων τη Δευτέρα του Θωμά και του Δρυμώνα την Τρίτη του Θωμά. Ο Επίσκοπος Δωρόθεος Κοτταράς (1923-1935) πρόσθεσε το πανηγύρι της Καρβουνάδας. Στο τέλος της δεκαετίας του ’50 επί αρχιερατείας Μελετίου Γαλανοπούλου (1956-1969) έγιναν οι μεγάλες αλλαγές. Η γύρα από την αρχική διάρκεια των 7 ημερών, αργότερα 9 και 10 ημερών, προγραμματίστηκε για διάρκεια 1 μηνός. Στη δεκαετία του ’70 η γύρα λόγω της ολιγανθρωπίας και του μαρασμού πολλών ενοριών, συρρικνώθηκε σε πρόγραμμα 15 ημερών και αυτό διατηρείται μέχρι σήμερα.

Η αρχική πορεία που ακολουθούσε η λιτανεία σύμφωνα με τον κώδικα του Ανθίμου και οι σταθμοί της Εικόνας ήταν ως εξής: Χώρα-Λειβάδι(Κοντελετού)-Κούτσακας-Αλεξανδράδες-Σταθιάνικα-Φράτσια-Βιαράδικα-Μητάτα-Καστρισιάνικα-Τριφυλλιάνικα-Ποταμός-Λογοθετιάνικα-Αρέοι-Μυλοπόταμο-Μυρτίδια-Καλοκαιρινές-Κεραμουτό- Χώρα. Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό η Εικόνα περνούσε από τα Μυρτίδια, προτού καταλήξει στη Χώρα, στο Κάστρο, στο λατινικό ναό, όπου φυλασσόταν εκείνη την εποχή με απόφαση των Βενετικών αρχών. Όπως και σήμερα έτσι και τότε το ιερατείο συνόδευε την Εικόνα από τον ένα σταθμό στον άλλο, οι ιερείς της κάθε εκκλησιαστικής περιφέρειας παρέδιδαν στους ιερείς της επόμενης που έβγαιναν εις προϋπάντησιν  με τη στολή τους και με κάθε επισημότητα. Εις την εγκύκλιο διαφαίνεται η αυστηρότητα με την οποία αντιμετώπιζε η εκκλησιαστική αρχή όσους ιερείς παραμελούσαν το χρέος τους να συνοδεύουν την Εικόνα με ευπρέπεια και επισημότητα. Όλο το ιερατείο και οι έχοντες και οι μη έχοντες εφημερίαν έπρεπε να δίνουν το παρόν στη λιτάνευση. Ακόμη και οι μαθητές των αλληλοδιδακτικών σχολείων του 19ου αι. δικαιολογούνταν να απουσιάσουν από τα μαθήματα «δια συνοδείαν της ιεράς Εικόνος»

Άνθιμος

Δια να μην έχουν οι ιερείς της Επαρχίας μας δικαιολόγημα, ή τινά πρόφασιν όταν δεν ήθελαν συνακολουθίσει μεθ’ ημών έως εις εκείνους τους τόπους από έκπαλαι διορισμένους φορούντες την ιερατικήν αυτών στολλήν εις την λητανίαν της θαυματοβρύτου εικόνος της Υπεραγίας Θεοτόκου των Μυρτιδίων, οπού χρονικώς γίνεται δι ευλογίαν της νήσου και δια να έχομεν την προστασίαν και σκέπην της, με το παρόν αρχιερατικόν κύρηγμα κάμνομεν γνωστάς εγγράφως τας τοποθεσίας, εις τας οποίας έχουν χρέος να συνακολουθούν οι ιερείς της κάθε περιοχής κατά την πεπαλαιομένην συνήθειαν, η οποία είναι σταθερά γνώμη μας και απόφασις να φυλάττεται απαρασαλεύτως και απαραβάτως. Όστις των ιερέων ήθελε λύψη, δεν ήθελε συνακολουθίσει έως εις τους κάτοθεν διορισμένους τόπους, ή δεν ήθελε έχη μετ’ αυτού την ιερατικήν στολλήν, θέλει υποπέση εις άργηταν, έξω οπού θέλει κανονισθή ασυμπαθίτως εις λύτρας τέσσαρας κηρού αφιερομένας εις την αυτήν αγίαν Εικόνα. Το παρόν θέλει κυριχθή εις συνάθροισιν παρά των ημετέρων επιτρόπων.

Οι ιερείς της περιοχής Ληβαδίου και Αλλεξανδράδων από την παρούσαν Χώραν έως εις το Ληβάδι εις την Κοντελετού.

Οι ιερείς της περιοχής Ληβαδίου από την Κοντελετού έως εις τον Κούτζακα και απ’ εκεί έως ταις Αλλεξανδράδες.

Οι ιερείς της περιοχής Αλλεξανδράδων από τον Κούτζακα ως άνοθεν και από ταις Αλλεξανδράδες έως εις τα Σταθιάνικα.

Οι ιερείς της περιοχής Φράτζια από τα Σταθιάνικα έως εις τα Φράτζια και απ’εκεί έως εις τα Βιαράδικα.

Οι ιερείς των χορίων Μητάτα και Βιαράδικα από Βιαράδικα έως εις τα Μητάτα.

Οι ιερείς της περιοχής Καστρισιάνων από τα Μητάτα έως εις τα Καστρισιάνικα.

Οι ιερείς της περιοχής της Επισκοπής με τους ιερείς Καστρισιάνους από τα Καστρισιάνικα έως εις τα Τριφυλιάνικα.

Οι ιερείς της περιοχής Λογοθετιάνων από τους Λούρους έως εις τον Ποταμόν και απ’ εκεί έως εις τα Λογοθετιάνικα.

Οι ιερείς της περιοχής Ποταμού από τα Τριφυλιάνικα έως εις τον Ποταμόν και απ’εκεί έως εις τα Λογοθετιάνικα.

Οι ιερείς της περιοχής Ποταμού και Λογοθετιάνικα, από Λογοθετιάνικα έως εις τους Αρέους.

Οι ιερείς της περιοχής Μυλοποτάμου από τους Αρέους έως εις τον Μυλοπόταμον και απ’εκεί έως εις τα Μυρτίδια.

Οι ιερείς της περιοχής Καλλοκερνών από τα Μυρτήδια έως εις ταις Καλλοκερνές και απ’εκεί έως εις το Κεραμουτό.

Και από το Κεραμουτό έως εις την Επισκοπήν εις την Χώραν οι ίδιοι ιερείς της περιοχής Καλλοκερνών και εκείνοι της περιοχής Αλεξανδράδων και Ληβαδίου.

Εκ της ημετέρας Επισκοπής κατά το αψπστ’, τη ε’ Απριλίου.

ΠΗΓΕΣ

Αρχείο Ι. Μητροπόλεως Κυθήρων: Κώδικας Ανθίμου Λεβούνη φ.24rv

Δημοσιεύθηκε στο φ. 281 της έντυπης έκδοσης Ιούνιος 2013